ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ദ്വിതീയഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 2) / അദ്ധ്യായം 2

← സ്കന്ധം 2 : അദ്ധ്യായം 1

സ്കന്ധം 2 : അദ്ധ്യായം 3 →

ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ദ്വിതീയഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 2) / അദ്ധ്യായം 2

ശ്രീശുക ഉവാച

     ഏവം പുരാ ധാരണയാഽഽത്മയോനിർ-
          നഷ്ടാം സ്മൃതിം പ്രത്യവരുധ്യ തുഷ്ടാത് ।
     തഥാ സസർജ്ജേദമമോഘദൃഷ്ടിർ-
          യഥാപ്യയാത്പ്രാഗ് വ്യവസായബുദ്ധിഃ ॥ 1 ॥

     ശാബ്ദസ്യ ഹി ബ്രഹ്മണ ഏഷ പന്ഥാ
          യന്നാമഭിർധ്യായതി ധീരപാർത്ഥൈഃ ।
     പരിഭ്രമംസ്തത്ര ന വിന്ദതേഽർത്ഥാൻ
          മായാമയേ വാസനയാ ശയാനഃ ॥ 2 ॥

     അതഃ കവിർന്നാമസു യാവദർത്ഥഃ
          സ്യാദപ്രമത്തോ വ്യവസായബുദ്ധിഃ ।
     സിദ്ധേഽന്യഥാർത്ഥേ ന യതേത തത്ര
          പരിശ്രമം തത്ര സമീക്ഷമാണഃ ॥ 3 ॥

     സത്യാം ക്ഷിതൌ കിം കശിപോഃ പ്രയാസൈർ-
          ബ്ബാഹൌ സ്വസിദ്ധേ ഹ്യുപബർഹണൈഃ കിം ।
     സത്യഞ്ജലൌ കിം പുരുധാന്നപാത്ര്യാ
          ദിഗ്വൽകലാദൌ സതി കിം ദുകൂലൈഃ ॥ 4 ॥

     ചീരാണി കിം പഥി ന സന്തി ദിശന്തി ഭിക്ഷാം
          നൈവാംഘ്രിപാഃ പരഭൃതഃ സരിതോഽപ്യശുഷ്യൻ ।
     രുദ്ധാ ഗുഹാഃ കിമജിതോഽവതി നോപസന്നാൻ
          കസ്മാദ്ഭജന്തി കവയോ ധനദുർമ്മദാന്ധാൻ ॥ 5 ॥

     ഏവം സ്വചിത്തേ സ്വത ഏവ സിദ്ധ
          ആത്മാ പ്രിയോഽർത്ഥോ ഭഗവാനനന്തഃ ।
     തം നിർവൃതോ നിയതാർത്ഥോ ഭജേത
          സംസാരഹേതൂപരമശ്ച യത്ര ॥ 6 ॥

     കസ്താം ത്വനാദൃത്യ പരാനുചിന്താ-
          മൃതേ പശൂനസതീം നാമ യുഞ്ജ്യാത് ।
     പശ്യൻ ജനം പതിതം വൈതരണ്യാം
          സ്വകർമ്മജാൻ പരിതാപാഞ്ജുഷാണം ॥ 7 ॥

     കേചിത് സ്വദേഹാന്തർഹൃദയാവകാശേ
          പ്രാദേശമാത്രം പുരുഷം വസന്തം ।
     ചതുർഭുജം കഞ്ജരഥാങ്ഗശംഖ-
          ഗദാധരം ധാരണയാ സ്മരന്തി ॥ 8 ॥

     പ്രസന്നവക്ത്രം നലിനായതേക്ഷണം
          കദംബകിഞ്ജൽകപിശംഗവാസസം ।
     ലസന്മഹാരത്നഹിരൺമയാങ്ഗദം
          സ്ഫുരൻമഹാരത്നകിരീടകുണ്ഡലം ॥ 9 ॥

     ഉന്നിദ്രഹൃത്പങ്കജകർണ്ണികാലയേ
          യോഗേശ്വരാസ്ഥാപിതപാദപല്ലവം ।
     ശ്രീലക്ഷ്മണം കൌസ്തുഭരത്നകന്ധര-
          മമ്‌ളാനലക്ഷ്മ്യാ വനമാലയാഽഽചിതം ॥ 10 ॥

     വിഭൂഷിതം മേഖലയാങ്ഗുലീയകൈർ-
          മ്മഹാധനൈർന്നൂപുരകങ്കണാദിഭിഃ ।
     സ്നിഗ്ദ്ധാമലാകുഞ്ചിതനീലകുന്തളൈർ-
          വ്വിരോചമാനാനനഹാസപേശലം ॥ 11 ॥

     അദീനലീലാഹസിതേക്ഷണോല്ലസദ്-
          ഭ്രൂഭങ്ഗസംസൂചിതഭൂര്യനുഗ്രഹം ।
     ഈക്ഷേത ചിന്താമയമേനമീശ്വരം
          യാവന്മനോ ധാരണയാവതിഷ്ഠതേ ॥ 12 ॥

     ഏകൈകശോഽങ്ഗാനി ധിയാനുഭാവയേത്-
          പാദാദി യാവദ്ധസിതം ഗദാഭൃതഃ ।
     ജിതം ജിതം സ്ഥാനമപോഹ്യ ധാരയേത്-
          പരം പരം ശുദ്ധ്യതി ധീർയഥാ യഥാ ॥ 13 ॥

     യാവന്ന ജായേത പരാവരേഽസ്മിൻ
          വിശ്വേശ്വരേ ദ്രഷ്ടരി ഭക്തിയോഗഃ ।
     താവത് സ്ഥവീയഃ പുരുഷസ്യ രൂപം
          ക്രിയാവസാനേ പ്രയതഃ സ്മരേത ॥ 14 ॥

     സ്ഥിരം സുഖം ചാസനമാസ്ഥിതോ യതിർ-
          യദാ ജിഹാസുരിമമങ്ഗ ലോകം ।
     കാലേ ച ദേശേ ച മനോ ന സജ്ജയേത്-
          പ്രാണാൻ നിയച്ഛേൻമനസാ ജിതാസുഃ ॥ 15 ॥

     മനഃ സ്വബുധ്യാമലയാ നിയമ്യ
          ക്ഷേത്രജ്ഞ ഏതാം നിനയേത്തമാത്മനി ।
     ആത്മാനമാത്മന്യവരുധ്യ ധീരോ
          ലബ്ധോപശാന്തിർവ്വിരമേത കൃത്യാത് ॥ 16 ॥

     ന യത്ര കാലോഽനിമിഷാം പരഃ പ്രഭുഃ
          കുതോ നു ദേവാ ജഗതാം യ ഈശിരേ ।
     ന യത്ര സത്ത്വം ന രജസ്തമശ്ച
          ന വൈ വികാരോ ന മഹാൻ പ്രധാനം ॥ 17 ॥

     പരം പദം വൈഷ്ണവമാമനന്തി തദ്-
          യന്നേതി നേതീത്യതദുത്സിസൃക്ഷവഃ ।
     വിസൃജ്യ ദൌരാത്മ്യമനന്യസൌഹൃദാ
          ഹൃദോപഗുഹ്യാർഹപദം പദേ പദേ ॥ 18 ॥

     ഇത്ഥം മുനിസ്തൂപരമേദ് വ്യവസ്ഥിതോ
          വിജ്ഞാനദൃഗ്വീര്യസുരന്ധിതാശയഃ ।
     സ്വപാർഷ്ണിനാഽഽപീഡ്യ ഗുദം തതോഽനിലം
          സ്ഥാനേഷു ഷട്‌സൂന്നമയേജ്ജിതക്ലമഃ ॥ 19 ॥

     നാഭ്യാം സ്ഥിതം ഹൃദ്യധിരോപ്യ തസ്മാ-
          ദുദാനഗത്യോരസി തം നയേൻമുനിഃ ।
     തതോഽനുസന്ധായ ധിയാ മനസ്വീ
          സ്വതാലുമൂലം ശനകൈർന്നയേത ॥ 20 ॥

     തസ്മാദ്ഭ്രുവോരന്തരമുന്നയേത
          നിരുദ്ധസപ്തായതനോഽനപേക്ഷഃ ।
     സ്ഥിത്വാ മുഹൂർതാർധമകുണ്ഠദൃഷ്ടിർ-
          ന്നിർഭിദ്യ മൂർധൻ വിസൃജേത്പരം ഗതഃ ॥ 21 ॥

     യദി പ്രയാസ്യൻ നൃപ പാരമേഷ്ഠ്യം
          വൈഹായസാനാമുത യദ്വിഹാരം ।
     അഷ്ടാധിപത്യം ഗുണസന്നിവായേ
          സഹൈവ ഗച്ഛേൻമനസേന്ദ്രിയൈശ്ച ॥ 22 ॥

     യോഗേശ്വരാണാം ഗതിമാഹുരന്തർ-
          ബഹിസ്ത്രിലോക്യാഃ പവനാന്തരാത്മനാം ।
     ന കർമ്മഭിസ്താം ഗതിമാപ്നുവന്തി
          വിദ്യാതപോയോഗസമാധിഭാജാം ॥ 23 ॥

     വൈശ്വാനരം യാതി വിഹായസാ ഗതഃ
          സുഷുമ്‌നയാ ബ്രഹ്മപഥേന ശോചിഷാ ।
     വിധൂതകൽകോഽഥ ഹരേരുദസ്താത്-
          പ്രയാതി ചക്രം നൃപ ശൈശുമാരം ॥ 24 ॥

     തദ് വിശ്വനാഭിം ത്വതിവർത്യ വിഷ്ണോ-
          രണീയസാ വിരജേനാത്മനൈകഃ ।
     നമസ്കൃതം ബ്രഹ്മവിദാമുപൈതി
          കൽപായുഷോ യദ്വിബുധാ രമന്തേ ॥ 25 ॥

     അഥോ അനന്തസ്യ മുഖാനലേന
          ദന്ദഹ്യമാനം സ നിരീക്ഷ്യ വിശ്വം ।
     നിര്യാതി സിദ്ധേശ്വരയുഷ്ടധിഷ്ണ്യം
          യദ് ദ്വൈപരാർധ്യം തദു പാരമേഷ്ഠ്യം ॥ 26 ॥

     ന യത്ര ശോകോ ന ജരാ ന മൃത്യുർ-
          ന്നാർത്തിർന്ന ചോദ്വേഗ ഋതേ കുതശ്ചിത് ।
     യച്ചിത്തതോഽദഃ കൃപയാനിദംവിദാം
          ദുരന്തദുഃഖപ്രഭവാനുദർശനാത് ॥ 27 ॥

     തതോ വിശേഷം പ്രതിപദ്യ നിർഭയ-
          സ്തേനാത്മനാപോഽനലമൂർത്തിരത്വരൻ ।
     ജ്യോതിർമ്മയോ വായുമുപേത്യ കാലേ
          വായ്വാത്മനാ ഖം ബൃഹദാത്മലിങ്ഗം ॥ 28 ॥

     ഘ്രാണേന ഗന്ധം രസനേന വൈ രസം
          രൂപം ച ദൃഷ്ട്യാ ശ്വസനം ത്വചൈവ ।
     ശ്രോത്രേണ ചോപേത്യ നഭോഗുണത്വം
          പ്രാണേന ചാകൂതിമുപൈതി യോഗീ ॥ 29 ॥

     സ ഭൂതസൂക്ഷ്മേന്ദ്രിയസന്നികർഷം
          മനോമയം ദേവമയം വികാര്യം ।
     സംസാദ്യ ഗത്യാ സഹ തേന യാതി
          വിജ്ഞാനതത്ത്വം ഗുണസന്നിരോധം ॥ 30 ॥

     തേനാത്മനാഽഽത്മാനമുപൈതി ശാന്ത-
          മാനന്ദമാനന്ദമയോഽവസാനേ ।
     ഏതാം ഗതിം ഭാഗവതീം ഗതോ യഃ
          സ വൈ പുനർന്നേഹ വിഷജ്ജതേഽങ്ഗ ॥ 31 ॥

     ഏതേ സൃതീ തേ നൃപ വേദഗീതേ
          ത്വയാഭിപൃഷ്ടേ ഹ സനാതനേ ച ।
     യേ വൈ പുരാ ബ്രഹ്മണ ആഹ പൃഷ്ട
          ആരാധിതോ ഭഗവാൻ വാസുദേവഃ ॥ 32 ॥

ന ഹ്യതോഽന്യഃ ശിവഃ പന്ഥാ വിശതഃ സംസൃതാവിഹ ।
വാസുദേവേ ഭഗവതി ഭക്തിയോഗോ യതോ ഭവേത് ॥ 33 ॥

ഭഗവാൻ ബ്രഹ്മ കാർത്സ്ന്യേന ത്രിരന്വീക്ഷ്യ മനീഷയാ ।
തദധ്യവസ്യത്കൂടസ്ഥോ രതിരാത്മൻ യതോ ഭവേത് ॥ 34 ॥

ഭഗവാൻ സർവ്വഭൂതേഷു ലക്ഷിതഃ സ്വാത്മനാ ഹരിഃ ।
ദൃശ്യൈർബ്ബുദ്ധ്യാദിഭിർദ്രഷ്ടാ ലക്ഷണൈരനുമാപകൈഃ ॥ 35 ॥

തസ്മാത് സർവ്വാത്മനാ രാജൻ ഹരിഃ സർവ്വത്ര സർവ്വദാ ।
ശ്രോതവ്യഃ കീർത്തിതവ്യശ്ച സ്മർത്തവ്യോ ഭഗവാൻ നൃണാം ॥ 36 ॥

     പിബന്തി യേ ഭഗവത ആത്മനഃ സതാം
          കഥാമൃതം ശ്രവണപുടേഷു സംഭൃതം ।
     പുനന്തി തേ വിഷയവിദൂഷിതാശയം
          വ്രജന്തി തച്ചരണസരോരുഹാന്തികം ॥ 37 ॥