ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ദ്വിതീയഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 2) / അദ്ധ്യായം 1

← സ്കന്ധം 1 : അദ്ധ്യായം 19

സ്കന്ധം 2 : അദ്ധ്യായം 2 →

ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ദ്വിതീയഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 2) / അദ്ധ്യായം 1

ശ്രീശുക ഉവാച

വരീയാനേഷ തേ പ്രശ്നഃ കൃതോ ലോകഹിതം നൃപ ।
ആത്മവിത്സമ്മതഃ പുംസാം ശ്രോതവ്യാദിഷു യഃ പരഃ ॥ 1 ॥

ശ്രോതവ്യാദീനി രാജേന്ദ്ര നൃണാം സന്തി സഹസ്രശഃ ।
അപശ്യതാമാത്മതത്ത്വം ഗൃഹേഷു ഗൃഹമേധിനാം ॥ 2 ॥

നിദ്രയാ ഹ്രിയതേ നക്തം വ്യവായേന ച വാ വയഃ ।
ദിവാ ചാർത്ഥേഹയാ രാജൻ കുടുംബഭരണേന വാ ॥ 3 ॥

ദേഹാപത്യകളത്രാദിഷ്വാത്മസൈന്യേഷ്വസത്സ്വപി ।
തേഷാം പ്രമത്തോ നിധനം പശ്യന്നപി ന പശ്യതി ॥ 4 ॥

തസ്മാദ്ഭാരത സർവ്വാത്മാ ഭഗവാനീശ്വരോ ഹരിഃ ।
ശ്രോതവ്യഃ കീർത്തിതവ്യശ്ച സ്മർത്തവ്യശ്ചേച്ഛതാഭയം ॥ 5 ॥

ഏതാവാൻ സാംഖ്യയോഗാഭ്യാം സ്വധർമ്മപരിനിഷ്ഠയാ ।
ജന്മലാഭഃ പരഃ പുംസാമന്തേ നാരായണസ്മൃതിഃ ॥ 6 ॥

പ്രായേണ മുനയോ രാജൻ നിവൃത്താ വിധിഷേധതഃ ।
നൈർഗുണ്യസ്ഥാ രമന്തേ സ്മ ഗുണാനുകഥനേ ഹരേഃ ॥ 7 ॥

ഇദം ഭാഗവതം നാമ പുരാണം ബ്രഹ്മസമ്മിതം ।
അധീതവാൻ ദ്വാപരാദൌ പിതുർദ്വൈപായനാദഹം ॥ 8 ॥

പരിനിഷ്ഠിതോഽപി നൈർഗുണ്യ ഉത്തമശ്ലോകലീലയാ ।
ഗൃഹീതചേതാ രാജർഷേ ആഖ്യാനം യദധീതവാൻ ॥ 9 ॥

തദഹം തേഽഭിധാസ്യാമി മഹാപൌരുഷികോ ഭവാൻ ।
യസ്യ ശ്രദ്ദധതാമാശു സ്യാന്മുകുന്ദേ മതിഃ സതീ ॥ 10 ॥

ഏതന്നിർവ്വിദ്യമാനാനാമിച്ഛതാമകുതോഭയം ।
യോഗിനാം നൃപ നിർണ്ണീതം ഹരേർന്നാമാനുകീർത്തനം ॥ 11 ॥

കിം പ്രമത്തസ്യ ബഹുഭിഃ പരോക്ഷൈർഹായനൈരിഹ ।
വരം മുഹൂർത്തം വിദിതം ഘടതേ ശ്രേയസേ യതഃ ॥ 12 ॥

ഖട്വാംഗോ നാമ രാജർഷിർജ്ഞാത്വേയത്താമിഹായുഷഃ ।
മുഹൂർത്താത്‌സർവ്വമുത്സൃജ്യ ഗതവാനഭയം ഹരിം ॥ 13 ॥

തവാപ്യേതർഹി കൌരവ്യ സപ്താഹം ജീവിതാവധിഃ ।
ഉപകൽപയ തത്സർവം താവദ് യത്സാമ്പരായികം ॥ 14 ॥

അന്തകാലേ തു പുരുഷ ആഗതേ ഗതസാധ്വസഃ ।
ഛിന്ദ്യാദസംഗശസ്ത്രേണ സ്പൃഹാം ദേഹേഽനു യേ ച തം ॥ 15 ॥

ഗൃഹാത്പ്രവ്രജിതോ ധീരഃ പുണ്യതീർത്ഥജലാപ്ലുതഃ ।
ശുചൌ വിവിക്ത ആസീനോ വിധിവത്കൽപിതാസനേ ॥ 16 ॥

അഭ്യസേന്മനസാ ശുദ്ധം ത്രിവൃദ്ബ്രഹ്മാക്ഷരം പരം ।
മനോ യച്ഛേജ്ജിതശ്വാസോ ബ്രഹ്മബീജമവിസ്മരൻ ॥ 17 ॥

നിയച്ഛേദ്വിഷയേഭ്യോഽക്ഷാൻ മനസാ ബുദ്ധിസാരഥിഃ ।
മനഃ കർമ്മഭിരാക്ഷിപ്തം ശുഭാർത്ഥേ ധാരയേദ്ധിയാ ॥ 18 ॥

തത്രൈകാവയവം ധ്യായേദവ്യുച്ഛിന്നേന ചേതസാ ।
മനോ നിർവിഷയം യുക്ത്വാ തതഃ കിഞ്ചന ന സ്മരേത് ॥ 19 ॥

പദം തത്പരമം വിഷ്ണോർമ്മനോ യത്ര പ്രസീദതി ।
രജസ്തമോഭ്യാമാക്ഷിപ്തം വിമൂഢം മന ആത്മനഃ ।
യച്ഛേദ്ധാരണയാ ധീരോ ഹന്തി യാ തത്കൃതം മലം ॥ 20 ॥

യസ്യാം സന്ധാര്യമാണായാം യോഗിനോ ഭക്തിലക്ഷണഃ ।
ആശു സമ്പദ്യതേ യോഗ ആശ്രയം ഭദ്രമീക്ഷതഃ ॥ 21 ॥

രാജോവാച

യഥാ സന്ധാര്യതേ ബ്രഹ്മൻ ധാരണാ യത്ര സമ്മതാ ।
യാദൃശീ വാ ഹരേദാശു പുരുഷസ്യ മനോമലം ॥ 22 ॥

ശ്രീശുക ഉവാച

ജിതാസനോ ജിതശ്വാസോ ജിതസങ്ഗോ ജിതേന്ദ്രിയഃ ।
സ്ഥൂലേ ഭഗവതോ രൂപേ മനഃ സന്ധാരയേദ്ധിയാ ॥ 23 ॥

വിശേഷസ്തസ്യ ദേഹോഽയം സ്ഥവിഷ്ഠശ്ച സ്ഥവീയസാം ।
യത്രേദം ദൃശ്യതേ വിശ്വം ഭൂതം ഭവ്യം ഭവച്ച സത് ॥ 24 ॥

ആണ്ഡകോശേ ശരീരേഽസ്മിൻ സപ്താവരണസംയുതേ ।
വൈരാജഃ പുരുഷോ യോഽസൌ ഭഗവാൻ ധാരണാശ്രയഃ ॥ 25 ॥

     പാതാളമേതസ്യ ഹി പാദമൂലം
          പഠന്തി പാർഷ്ണിപ്രപദേ രസാതലം ।
     മഹാതലം വിശ്വസൃജോഽഥ ഗുൽഫൌ
          തലാതലം വൈ പുരുഷസ്യ ജങ്ഘേ ॥ 26 ॥

     ദ്വേ ജാനുനീ സുതലം വിശ്വമൂർത്തേ-
          രൂരുദ്വയം വിതലം ചാതലം ച ।
     മഹീതലം തജ്ജഘനം മഹീപതേ
          നഭസ്തലം നാഭിസരോ ഗൃണന്തി ॥ 27 ॥

     ഉരഃസ്ഥലം ജ്യോതിരനീകമസ്യ
          ഗ്രീവാ മഹർവ്വദനം വൈ ജനോഽസ്യ ।
     തപോ രരാടീം വിദുരാദിപുംസഃ
          സത്യം തു ശീർഷാണി സഹസ്രശീർഷ്ണഃ ॥ 28 ॥

     ഇന്ദ്രാദയോ ബാഹവ ആഹുരുസ്രാഃ
          കർണ്ണൗ ദിശഃ ശ്രോത്രമമുഷ്യ ശബ്ദഃ ।
     നാസത്യദസ്രൌ പരമസ്യ നാസേ
          ഘ്രാണോഽസ്യ ഗന്ധോ മുഖമഗ്നിരിദ്ധഃ ॥ 29 ॥

     ദ്യൌരക്ഷിണീ ചക്ഷുരഭൂത്പതങ്ഗഃ
          പക്ഷ്മാണി വിഷ്ണോരഹനീ ഉഭേ ച ।
     തദ്ഭ്രൂവിജൃംഭഃ പരമേഷ്ഠിധിഷ്ണ്യ-
          മാപോഽസ്യ താലൂ രസ ഏവ ജിഹ്വാ ॥ 30 ॥

     ഛന്ദാംസ്യനന്തസ്യ ശിരോ ഗൃണന്തി
          ദംഷ്ട്രാ യമഃ സ്നേഹകലാ ദ്വിജാനി ।
     ഹാസോ ജനോന്മാദകരീ ച മായാ
          ദുരന്തസർഗ്ഗോ യദപാങ്ഗമോക്ഷഃ ॥ 31 ॥

     വ്രീഡോത്തരോഷ്ഠോഽധര ഏവ ലോഭോ
          ധർമ്മഃ സ്തനോഽധർമ്മപഥോഽസ്യ പൃഷ്ഠം ।
     കസ്തസ്യ മേഢ്രം വൃഷണൌ ച മിത്രൌ
          കുക്ഷിഃ സമുദ്രാ ഗിരയോഽസ്ഥിസങ്ഘാഃ ॥ 32 ॥

     നദ്യോഽസ്യ നാഡ്യോഽഥ തനൂരുഹാണി
          മഹീരുഹാ വിശ്വതനോർനൃപേന്ദ്ര ।
     അനന്തവീര്യഃ ശ്വസിതം മാതരിശ്വാ
          ഗതിർവയഃ കർമ്മ ഗുണപ്രവാഹഃ ॥ 33 ॥

     ഈശസ്യ കേശാൻ വിദുരംബുവാഹാൻ
          വാസസ്തു സന്ധ്യാം കുരുവര്യ ഭൂമ്നഃ ।
     അവ്യക്തമാഹുർഹൃദയം മനശ്ച
          സചന്ദ്രമാഃ സർവ്വവികാരകോശഃ ॥ 34 ॥

     വിജ്ഞാനശക്തിം മഹിമാമനന്തി
          സർവ്വാത്മനോഽന്തഃകരണം ഗിരിത്രം ।
     അശ്വാശ്വതര്യുഷ്ട്രഗജാ നഖാനി
          സർവ്വേ മൃഗാഃ പശവഃ ശ്രോണിദേശേ ॥ 35 ॥

     വയാംസി തദ് വ്യാകരണം വിചിത്രം
          മനുർമ്മനീഷാ മനുജോ നിവാസഃ ।
     ഗന്ധർവ്വവിദ്യാധരചാരണാപ്സരഃ
          സ്വരസ്മൃതീരസുരാനീകവീര്യഃ ॥ 36 ॥

     ബ്രഹ്മാനനം ക്ഷത്രഭുജോ മഹാത്മാ
          വിഡൂരുരങ്ഘ്രിശ്രിതകൃഷ്ണവർണ്ണഃ ।
     നാനാഭിധാഭീജ്യഗണോപപന്നോ
          ദ്രവ്യാത്മകഃ കർമ്മ വിതാനയോഗഃ ॥ 37 ॥

     ഇയാനസാവീശ്വരവിഗ്രഹസ്യ
          യഃ സന്നിവേശഃ കഥിതോ മയാ തേ ।
     സന്ധാര്യതേഽസ്മിൻ വപുഷി സ്ഥവിഷ്ഠേ
          മനഃ സ്വബുദ്ധ്യാ ന യതോഽസ്തി കിഞ്ചിത് ॥ 38 ॥

     സ സർവ്വധീവൃത്ത്യനുഭൂതസർവ്വ
          ആത്മാ യഥാ സ്വപ്നജനേക്ഷിതൈകഃ ।
     തം സത്യമാനന്ദനിധിം ഭജേത
          നാന്യത്ര സജ്ജേദ്യത ആത്മപാതഃ ॥ 39 ॥