ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ദ്വിതീയഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 2) / അദ്ധ്യായം 10

← സ്കന്ധം 2 : അദ്ധ്യായം 9

സ്കന്ധം 3 : അദ്ധ്യായം 1 →

ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ദ്വിതീയഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 2) / അദ്ധ്യായം 10

ശ്രീശുക ഉവാച

അത്ര സർഗ്ഗോ വിസർഗ്ഗശ്ച സ്ഥാനം പോഷണമൂതയഃ ।
മന്വന്തരേശാനുകഥാ നിരോധോ മുക്തിരാശ്രയഃ ॥ 1 ॥

ദശമസ്യ വിശുദ്ധ്യർത്ഥം നവാനാമിഹ ലക്ഷണം ।
വർണ്ണയന്തി മഹാത്മാനഃ ശ്രുതേനാർത്ഥേന ചാഞ്ജസാ ॥ 2 ॥

ഭൂതമാത്രേന്ദ്രിയധിയാം ജൻമ സർഗ്ഗ ഉദാഹൃതഃ ।
ബ്രഹ്മണോ ഗുണവൈഷമ്യാദ്‌വിസർഗ്ഗഃ പൌരുഷഃ സ്മൃതഃ ॥ 3 ॥

സ്ഥിതിർവ്വൈകുണ്ഠവിജയഃ പോഷണം തദനുഗ്രഹഃ ।
മന്വന്തരാണി സദ്ധർമ്മ ഊതയഃ കർമ്മവാസനാഃ ॥ 4 ॥

അവതാരാനുചരിതം ഹരേശ്ചാസ്യാനുവർത്തിനാം ।
സതാമീശകഥാഃ പ്രോക്താ നാനാഽഽഖ്യാനോപബൃംഹിതാഃ ॥ 5 ॥

നിരോധോഽസ്യാനുശയനമാത്മനഃ സഹ ശക്തിഭിഃ ।
മുക്തിർഹിത്വാന്യഥാ രൂപം സ്വരൂപേണ വ്യവസ്ഥിതിഃ ॥ 6 ॥

ആഭാസശ്ച നിരോധശ്ച യതശ്ചാധ്യവസീയതേ ।
സ ആശ്രയഃ പരം ബ്രഹ്മ പരമാത്മേതി ശബ്ദ്യതേ ॥ 7 ॥

യോഽധ്യാത്മികോഽയം പുരുഷഃ സോഽസാവേവാധിദൈവികഃ ।
യസ്തത്രോഭയവിച്ഛേദഃ പുരുഷോ ഹ്യാധിഭൌതികഃ ॥ 8 ॥

ഏകമേകതരാഭാവേ യദാ നോപലഭാമഹേ ।
ത്രിതയം തത്ര യോ വേദ സ ആത്മാ സ്വാശ്രയാശ്രയഃ ॥ 9 ॥

പുരുഷോഽണ്ഡം വിനിർഭിദ്യ യദാസൌ സ വിനിർഗ്ഗതഃ ।
ആത്മനോഽയനമന്വിച്ഛന്നപോഽസ്രാക്ഷീച്ഛുചിഃ ശുചീഃ ॥ 10 ॥

താസ്വവാത്സീത് സ്വസൃഷ്ടാസു സഹസ്രപരിവത്സരാൻ ।
തേന നാരായണോ നാമ യദാപഃ പുരുഷോദ്ഭവാഃ ॥ 11 ॥

ദ്രവ്യം കർമ്മ ച കാലശ്ച സ്വഭാവോ ജീവ ഏവ ച ।
യദനുഗ്രഹതഃ സന്തി ന സന്തി യദുപേക്ഷയാ ॥ 12 ॥

ഏകോ നാനാത്വമന്വിച്ഛൻ യോഗതൽപാത്സമുത്ഥിതഃ ।
വീര്യം ഹിരൺമയം ദേവോ മായയാ വ്യസൃജത്ത്രിധാ ॥ 13 ॥

അധിദൈവമഥാധ്യാത്മമധിഭൂതമിതി പ്രഭുഃ ।
യഥൈകം പൌരുഷം വീര്യം ത്രിധാഭിദ്യത തച്ഛൃണു ॥ 14 ॥

അന്തഃശരീര ആകാശാത്പുരുഷസ്യ വിചേഷ്ടതഃ ।
ഓജഃ സഹോ ബലം ജജ്ഞേ തതഃ പ്രാണോ മഹാനസുഃ ॥ 15 ॥

അനുപ്രാണന്തി യം പ്രാണാഃ പ്രാണന്തം സർവ്വജന്തുഷു ।
അപാനന്തമപാനന്തി നരദേവമിവാനുഗാഃ ॥ 16 ॥

പ്രാണേന ക്ഷിപതാ ക്ഷുത്തൃഡന്തരാ ജായതേ പ്രഭോഃ ।
പിപാസതോ ജക്ഷതശ്ച പ്രാങ്മുഖം നിരഭിദ്യത ॥ 17 ॥

മുഖതസ്താലു നിർഭിന്നം ജിഹ്വാ തത്രോപജായതേ ।
തതോ നാനാരസോ ജജ്ഞേ ജിഹ്വയാ യോഽധിഗമ്യതേ ॥ 18 ॥

വിവക്ഷോർമ്മുഖതോ ഭൂമ്നോ വഹ്നിർവ്വാഗ്വ്യാഹൃതം തയോഃ ।
ജലേ ചൈതസ്യ സുചിരം നിരോധഃ സമജായത ॥ 19 ॥

നാസികേ നിരഭിദ്യേതാം ദോധൂയതി നഭസ്വതി ।
തത്ര വായുർഗ്ഗന്ധവഹോ ഘ്രാണോ നസി ജിഘൃക്ഷതഃ ॥ 20 ॥

യദാത്മനി നിരാലോകമാത്മാനം ച ദിദൃക്ഷതഃ ।
നിർഭിന്നേ ഹ്യക്ഷിണീ തസ്യ ജ്യോതിശ്ചക്ഷുർഗ്ഗുണഗ്രഹഃ ॥ 21 ॥

ബോധ്യമാനസ്യ ഋഷിഭിരാത്മനസ്തജ്ജിഘൃക്ഷതഃ ।
കർണ്ണൗ ച നിരഭിദ്യേതാം ദിശഃ ശ്രോത്രം ഗുണഗ്രഹഃ ॥ 22 ॥

വസ്തുനോ മൃദുകാഠിന്യലഘുഗുർവ്വോഷ്ണശീതതാം ।
ജിഘൃക്ഷതസ്ത്വങ് നിർഭിന്നാ തസ്യാം രോമമഹീരുഹാഃ ।
തത്ര ചാന്തർബ്ബഹിർവാതസ്ത്വചാ ലബ്ധഗുണോ വൃതഃ ॥ 23 ॥

ഹസ്തൌ രുരുഹതുസ്തസ്യ നാനാകർമ്മചികീർഷയാ ।
തയോസ്തു ബലമിന്ദ്രശ്ച ആദാനമുഭയാശ്രയം ॥ 24 ॥

ഗതിം ജിഗീഷതഃ പാദൌ രുരുഹാതേഽഭികാമികാം ।
പദ്ഭ്യാം യജ്ഞഃ സ്വയം ഹവ്യം കർമ്മഭിഃ ക്രിയതേ നൃഭിഃ ॥ 25 ॥

നിരഭിദ്യത ശിശ്നോ വൈ പ്രജാനന്ദാമൃതാർത്ഥിനഃ ।
ഉപസ്ഥ ആസീത്കാമാനാം പ്രിയം തദുഭയാശ്രയം ॥ 26 ॥

ഉത്‌സിസൃക്ഷോർധാതുമലം നിരഭിദ്യത വൈ ഗുദം ।
തതഃ പായുസ്തതോ മിത്ര ഉത്സർഗ്ഗ ഉഭയാശ്രയഃ ॥ 27 ॥

ആസിസൃപ്സോഃ പുരഃ പുര്യാ നാഭിദ്വാരമപാനതഃ ।
തത്രാപാനസ്തതോ മൃത്യുഃ പൃഥക്ത്വമുഭയാശ്രയം ॥ 28 ॥

ആദിത്സോരന്നപാനാനാമാസൻ കുക്ഷ്യന്ത്രനാഡയഃ ।
നദ്യഃ സമുദ്രാശ്ച തയോസ്തുഷ്ടിഃ പുഷ്ടിസ്തദാശ്രയേ ॥ 29 ॥

നിദിധ്യാസോരാത്മമായാം ഹൃദയം നിരഭിദ്യത ।
തതോ മനസ്തതശ്ചന്ദ്രഃ സങ്കൽപഃ കാമ ഏവ ച ॥ 30 ॥

ത്വക്‌ചർമ്മമാംസരുധിരമേദോമജ്ജാസ്ഥിധാതവഃ ।
ഭൂമ്യപ്തേജോമയാഃ സപ്ത പ്രാണോ വ്യോമാംബുവായുഭിഃ ॥ 31 ॥

ഗുണാത്മകാനീന്ദ്രിയാണി ഭൂതാദിപ്രഭവാ ഗുണാഃ ।
മനഃ സർവ്വവികാരാത്മാ ബുദ്ധിർവിജ്ഞാനരൂപിണീ ॥ 32 ॥

ഏതദ്ഭഗവതോ രൂപം സ്ഥൂലം തേ വ്യാഹൃതം മയാ ।
മഹ്യാദിഭിശ്ചാവരണൈരഷ്ടഭിർബ്ബഹിരാവൃതം ॥ 33 ॥

അതഃ പരം സൂക്ഷ്മതമമവ്യക്തം നിർവ്വിശേഷണം ।
അനാദിമധ്യനിധനം നിത്യം വാങ്മനസഃ പരം ॥ 34 ॥

അമുനീ ഭഗവദ്രൂപേ മയാ തേ അനുവർണ്ണിതേ ।
ഉഭേ അപി ന ഗൃഹ്ണന്തി മായാസൃഷ്ടേ വിപശ്ചിതഃ ॥ 35 ॥

സ വാച്യവാചകതയാ ഭഗവാൻ ബ്രഹ്മരൂപധൃക് ।
നാമരൂപക്രിയാ ധത്തേ സകർമ്മാകർമ്മകഃ പരഃ ॥ 36 ॥

പ്രജാപതീൻ മനൂൻ ദേവാൻ ഋഷീൻ പിതൃഗണാൻ പൃഥക് ।
സിദ്ധചാരണഗന്ധർവ്വാൻ വിദ്യാധ്രാസുരഗുഹ്യകാൻ ॥ 37 ॥

കിന്നരാപ്സരസോ നാഗാൻ സർപ്പാൻ കിംപുരുഷോരഗാൻ ।
മാതൄരക്ഷഃപിശാചാംശ്ച പ്രേതഭൂതവിനായകാൻ ॥ 38 ॥

കൂഷ്മാണ്ഡോൻമാദവേതാളാൻ യാതുധാനാൻ ഗ്രഹാനപി ।
ഖഗാൻ മൃഗാൻ പശൂൻ വൃക്ഷാൻ ഗിരീൻ നൃപ സരീസൃപാൻ ॥ 39 ॥

ദ്വിവിധാശ്ചതുർവ്വിധാ യേഽന്യേ ജലസ്ഥലനഭൌകസഃ ।
കുശലാകുശലാ മിശ്രാഃ കർമ്മണാം ഗതയസ്ത്വിമാഃ ॥ 40 ॥

സത്ത്വം രജസ്തമ ഇതി തിസ്രഃ സുരനൃനാരകാഃ ।
തത്രാപ്യേകൈകശോ രാജൻ ഭിദ്യന്തേ ഗതയസ്ത്രിധാ ।
യദൈകൈകതരോഽന്യാഭ്യാം സ്വഭാവ ഉപഹന്യതേ ॥ 41 ॥

സ ഏവേദം ജഗദ്ധാതാ ഭഗവാൻ ധർമ്മരൂപധൃക് ।
പുഷ്ണാതി സ്ഥാപയൻ വിശ്വം തിര്യങ് നരസുരാത്മഭിഃ ॥ 42 ॥

തതഃ കാലാഗ്നിരുദ്രാത്മാ യത്‌സൃഷ്ടമിദമാത്മനഃ ।
സന്നിയച്ഛതി കാലേന ഘനാനീകമിവാനിലഃ ॥ 43 ॥

ഇത്ഥംഭാവേന കഥിതോ ഭഗവാൻ ഭഗവത്തമഃ ।
നേത്ഥംഭാവേന ഹി പരം ദ്രഷ്ടുമർഹന്തി സൂരയഃ ॥ 44 ॥

നാസ്യ കർമ്മണി ജൻമാദൌ പരസ്യാനുവിധീയതേ ।
കർത്തൃത്വപ്രതിഷേധാർത്ഥം മായയാഽഽരോപിതം ഹി തത് ॥ 45 ॥

അയം തു ബ്രഹ്മണഃ കൽപഃ സവികൽപ ഉദാഹൃതഃ ।
വിധിഃ സാധാരണോ യത്ര സർഗ്ഗാഃ പ്രാകൃതവൈകൃതാഃ ॥ 46 ॥

പരിമാണം ച കാലസ്യ കൽപലക്ഷണവിഗ്രഹം ।
യഥാ പുരസ്താദ് വ്യാഖ്യാസ്യേ പാദ്മം കൽപമഥോ ശൃണു ॥ 47 ॥

ശൌനക ഉവാച

യദാഹ നോ ഭവാൻ സൂത ക്ഷത്താ ഭാഗവതോത്തമഃ ।
ചചാര തീർത്ഥാനി ഭുവസ്ത്യക്ത്വാ ബന്ധൂൻ സുദുസ്ത്യജാൻ ॥ 48 ॥

കുത്ര കൌഷാരവേസ്തസ്യ സംവാദോഽധ്യാത്മസംശ്രിതഃ ।
യദ്‌ വാ സ ഭഗവാൻ തസ്മൈ പൃഷ്ടസ്തത്ത്വമുവാച ഹ ॥ 49 ॥

ബ്രൂഹി നസ്തദിദം സൗമ്യ വിദുരസ്യ വിചേഷ്ടിതം ।
ബന്ധുത്യാഗനിമിത്തം ച തഥൈവാഗതവാൻ പുനഃ ॥ 50 ॥

സൂത ഉവാച

രാജ്ഞാ പരീക്ഷിതാ പൃഷ്ടോ യദവോചൻമഹാമുനിഃ ।
തദ്വോഽഭിധാസ്യേ ശൃണുത രാജ്ഞഃ പ്രശ്നാനുസാരതഃ ॥ 51 ॥