ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ചതുർത്ഥഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 4) / അദ്ധ്യായം 9

← സ്കന്ധം 4 : അദ്ധ്യായം 8

സ്കന്ധം 4 : അദ്ധ്യായം 10 →

ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ചതുർത്ഥഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 4) / അദ്ധ്യായം 9

മൈത്രേയ ഉവാച

     ത ഏവമുത്സന്നഭയാ ഉരുക്രമേ
          കൃതാവനാമാഃ പ്രയയുസ്ത്രിവിഷ്ടപം ।
     സഹസ്രശീർഷാപി തതോ ഗരുത്മതാ
          മധോർവ്വനം ഭൃത്യദിദൃക്ഷയാ ഗതഃ ॥ 1 ॥

     സ വൈ ധിയാ യോഗവിപാകതീവ്രയാ
          ഹൃത്പദ്മകോശേ സ്ഫുരിതം തഡിത്പ്രഭം ।
     തിരോഹിതം സഹസൈവോപലക്ഷ്യ
          ബഹിഃസ്ഥിതം തദവസ്ഥം ദദർശ ॥ 2 ॥

     തദ്ദർശനേനാഗതസാധ്വസഃ ക്ഷിതാ-
          വവന്ദതാംഗം വിനമയ്യ ദണ്ഡവത് ।
     ദൃഗ്ഭ്യാം പ്രപശ്യൻ പ്രപിബന്നിവാർഭകഃ
          ചുംബന്നിവാസ്യേന ഭുജൈരിവാശ്ലിഷൻ ॥ 3 ॥

     സ തം വിവക്ഷന്തമതദ്വിദം ഹരിഃ
          ജ്ഞാത്വാസ്യ സർവ്വസ്യ ച ഹൃദ്യവസ്ഥിതഃ ।
     കൃതാഞ്ജലിം ബ്രഹ്മമയേന കംബുനാ
          പസ്പർശ ബാലം കൃപയാ കപോലേ ॥ 4 ॥

     സ വൈ തദൈവ പ്രതിപാദിതാം ഗിരം
          ദൈവീം പരിജ്ഞാതപരാത്മനിർണ്ണയഃ ।
     തം ഭക്തിഭാവോഽഭ്യഗൃണാദസത്വരം
          പരിശ്രുതോരുശ്രവസം ധ്രുവക്ഷിതിഃ ॥ 5 ॥

ധ്രുവ ഉവാച

     യോഽന്തഃപ്രവിശ്യ മമ വാചമിമാം പ്രസുപ്താം
          സഞ്ജീവയത്യഖിലശക്തിധരഃ സ്വധാമ്‌നാ ।
     അന്യാംശ്ച ഹസ്തചരണശ്രവണത്വഗാദീൻ
          പ്രാണാൻ നമോ ഭഗവതേ പുരുഷായ തുഭ്യം ॥ 6 ॥

     ഏകസ്ത്വമേവ ഭഗവന്നിദമാത്മശക്ത്യാ
          മായാഖ്യയോരുഗുണയാ മഹദാദ്യശേഷം ।
     സൃഷ്ട്വാനുവിശ്യ പുരുഷസ്തദസദ്ഗുണേഷു
          നാനേവ ദാരുഷു വിഭാവസുവദ്വിഭാസി ॥ 7 ॥

     ത്വദ്ദത്തയാ വയുനയേദമചഷ്ട വിശ്വം
          സുപ്തപ്രബുദ്ധ ഇവ നാഥ ഭവത്പ്രപന്നഃ ।
     തസ്യാപവർഗ്ഗ്യശരണം തവ പാദമൂലം
          വിസ്മര്യതേ കൃതവിദാ കഥമാർത്തബന്ധോ ॥ 8 ॥

     നൂനം വിമുഷ്ടമതയസ്തവ മായയാ തേ
          യേ ത്വാം ഭവാപ്യയവിമോക്ഷണമന്യഹേതോഃ ।
     അർച്ചന്തി കൽപകതരും കുണപോപഭോഗ്യ-
          മിച്ഛന്തി യത്‌സ്പർശജം നിരയേഽപി നൄണാം ॥ 9 ॥

     യാ നിർവൃതിസ്തനുഭൃതാം തവ പാദപദ്മ-
          ധ്യാനാദ്ഭവജ്ജനകഥാശ്രവണേന വാ സ്യാത് ।
     സാ ബ്രഹ്മണി സ്വമഹിമന്യപി നാഥ മാ ഭൂത്-
          കിം ത്വന്തകാസിലുളിതാത്പതതാം വിമാനാത് ॥ 10 ॥

     ഭക്തിം മുഹുഃ പ്രവഹതാം ത്വയി മേ പ്രസംഗോ
          ഭൂയാദനന്ത മഹതാമമലാശയാനാം ।
     യേനാഞ്ജസോൽബണമുരുവ്യസനം ഭവാബ്ധിം
          നേഷ്യേ ഭവദ്ഗുണകഥാമൃതപാനമത്തഃ ॥ 11 ॥

     തേ ന സ്മരന്ത്യതിതരാം പ്രിയമീശ മർത്ത്യം
          യേ ചാന്വദഃ സുതസുഹൃദ്ഗൃഹവിത്തദാരാഃ ।
     യേ ത്വബ്ജനാഭ ഭവദീയപദാരവിന്ദ-
          സൌഗന്ധ്യലുബ്ധഹൃദയേഷു കൃതപ്രസംഗാഃ ॥ 12 ॥

     തിര്യങ്നഗദ്വിജസരീസൃപദേവദൈത്യ-
          മർത്ത്യാദിഭിഃ പരിചിതം സദസദ്വിശേഷം ।
     രൂപം സ്ഥവിഷ്ഠമജ തേ മഹദാദ്യനേകം
          നാതഃ പരം പരമ വേദ്മി ന യത്ര വാദഃ ॥ 13 ॥

     കൽപാന്ത ഏതദഖിലം ജഠരേണ ഗൃഹ്ണൻ
          ശേതേ പുമാൻ സ്വദൃഗനന്തസഖസ്തദങ്കേ ।
     യന്നാഭിസിന്ധുരുഹകാഞ്ചനലോകപദ്മ-
          ഗർഭേ ദ്യുമാൻ ഭഗവതേ പ്രണതോഽസ്മി തസ്മൈ ॥ 14 ॥

     ത്വം നിത്യമുക്തപരിശുദ്ധവിബുദ്ധ ആത്മാ
          കൂടസ്ഥ ആദിപുരുഷോ ഭഗവാംസ്ത്ര്യധീശഃ ।
     യദ്ബുദ്ധ്യവസ്ഥിതിമഖണ്ഡിതയാ സ്വദൃഷ്ട്യാ
          ദ്രഷ്ടാ സ്ഥിതാവധിമഖോ വ്യതിരിക്ത ആസ്സേ ॥ 15 ॥

     യസ്മിൻ വിരുദ്ധഗതയോ ഹ്യനിശം പതന്തി
          വിദ്യാദയോ വിവിധശക്തയ ആനുപൂർവ്യാത് ।
     തദ്ബ്രഹ്മവിശ്വഭവമേകമനന്തമാദ്യ-
          മാനന്ദമാത്രമവികാരമഹം പ്രപദ്യേ ॥ 16 ॥

     സത്യാശിഷോ ഹി ഭഗവംസ്തവ പാദപദ്മ-
          മാശീസ്തഥാനുഭജതഃ പുരുഷാർത്ഥമൂർത്തേഃ ।
     അപ്യേവമാര്യ ഭഗവാൻ പരിപാതി ദീനാൻ
          വാശ്രേവ വത്സകമനുഗ്രഹകാതരോഽസ്മാൻ ॥ 17 ॥

മൈത്രേയ ഉവാച

അഥാഭിഷ്ടുത ഏവം വൈ സത്സംകൽപേന ധീമതാ ।
ഭൃത്യാനുരക്തോ ഭഗവാൻ പ്രതിനന്ദ്യേദമബ്രവീത് ॥ 18 ॥

ശ്രീഭഗവാനുവാച

വേദാഹം തേ വ്യവസിതം ഹൃദി രാജന്യബാലക ।
തത്പ്രയച്ഛാമി ഭദ്രം തേ ദുരാപമപി സുവ്രത ॥ 19 ॥

നാന്യൈരധിഷ്ഠിതം ഭദ്ര യദ്ഭ്രാജിഷ്ണു ധ്രുവക്ഷിതി ।
യത്ര ഗ്രഹർക്ഷതാരാണാം ജ്യോതിഷാം ചക്രമാഹിതം ॥ 20

മേഢ്യാം ഗോചക്രവത് സ്ഥാസ്നു പരസ്താത്കൽപവാസിനാം ।
ധർമ്മോഽഗ്നിഃ കശ്യപഃ ശുക്രോ മുനയോ യേ വനൌകസഃ ।
ചരന്തി ദക്ഷിണീകൃത്യ ഭ്രമന്തോ യത്സതാരകാഃ ॥ 21 ॥

പ്രസ്ഥിതേ തു വനം പിത്രാ ദത്ത്വാ ഗാം ധർമ്മസംശ്രയഃ ।
ഷട്ത്രിംശദ്വർഷസാഹസ്രം രക്ഷിതാവ്യാഹതേന്ദ്രിയഃ ॥ 22 ॥

ത്വദ്ഭ്രാതര്യുത്തമേ നഷ്ടേ മൃഗയായാം തു തൻമനാഃ ।
അന്വേഷന്തീ വനം മാതാ ദാവാഗ്നിം സാ പ്രവേക്ഷ്യതി ॥ 23 ॥

ഇഷ്ട്വാ മാം യജ്ഞഹൃദയം യജ്ഞൈഃ പുഷ്കലദക്ഷിണൈഃ ।
ഭുക്ത്വാ ചേഹാശിഷഃ സത്യാ അന്തേ മാം സംസ്മരിഷ്യസി ॥ 24 ॥

തതോ ഗന്താസി മത്‌സ്ഥാനം സർവ്വലോകനമസ്കൃതം ।
ഉപരിഷ്ടാദൃഷിഭ്യസ്ത്വം യതോ നാവർത്തതേ ഗതഃ ॥ 25 ॥

മൈത്രേയ ഉവാച

ഇത്യർച്ചിതഃ സ ഭഗവാനതിദിശ്യാത്മനഃ പദം ।
ബാലസ്യ പശ്യതോ ധാമ സ്വമഗാദ്ഗരുഡധ്വജഃ ॥ 26 ॥

സോഽപി സങ്കൽപജം വിഷ്ണോഃ പാദസേവോപസാദിതം ।
പ്രാപ്യ സംകൽപനിർവ്വാണം നാതിപ്രീതോഭ്യഗാത്പുരം ॥ 27 ॥

വിദുര ഉവാച

     സുദുർല്ലഭം യത്പരമം പദം ഹരേർ-
          മായാവിനസ്തച്ചരണാർച്ചനാർജ്ജിതം ।
     ലബ്ധ്വാപ്യസിദ്ധാർത്ഥമിവൈകജൻമനാ
          കഥം സ്വമാത്മാനമമന്യതാർത്ഥവിത് ॥ 28 ॥

മൈത്രേയ ഉവാച

മാതുഃ സപത്ന്യാ വാഗ്ബാണൈർഹൃദി വിദ്ധസ്തു താൻ സ്മരൻ ।
നൈച്ഛൻമുക്തിപതേർമുക്തിം തസ്മാത്താപമുപേയിവാൻ ॥ 29 ॥

ധ്രുവ ഉവാച

     സമാധിനാ നൈകഭവേന യത്പദം
          വിദുഃ സനന്ദാദയ ഊർധ്വരേതസഃ ।
     മാസൈരഹം ഷഡ്ഭിരമുഷ്യപാദയോഃ
          ഛായാമുപേത്യാപഗതഃ പൃഥങ്മതിഃ ॥ 30 ॥

അഹോ ബത മമാനാത്മ്യം മന്ദഭാഗ്യസ്യ പശ്യത ।
ഭവച്ഛിദഃ പാദമൂലം ഗത്വാ യാചേ യദന്തവത് ॥ 31 ॥

മതിർവ്വിദൂഷിതാ ദേവൈഃ പതദ്ഭിരസഹിഷ്ണുഭിഃ ।
യോ നാരദവചസ്തഥ്യം നാഗ്രാഹിഷമസത്തമഃ ॥ 32 ॥

ദൈവീം മായാമുപാശ്രിത്യ പ്രസുപ്ത ഇവ ഭിന്നദൃക് ।
തപ്യേ ദ്വിതീയേഽപ്യസതി ഭ്രാതൃഭ്രാതൃവ്യഹൃദ്രുജാ ॥ 33 ॥

മയൈതത്പ്രാർത്ഥിതം വ്യർത്ഥം ചികിത്സേവ ഗതായുഷി ।
പ്രസാദ്യ ജഗദാത്മാനം തപസാ ദുഷ്പ്രസാദനം ।
ഭവച്ഛിദമയാചേഽഹം ഭവം ഭാഗ്യവിവർജ്ജിതഃ ॥ 34 ॥

സ്വാരാജ്യം യച്ഛതോ മൌഢ്യാൻമാനോ മേ ഭിക്ഷിതോ ബത ।
ഈശ്വരാത്ക്ഷീണപുണ്യേന ഫലീകാരാനിവാധനഃ ॥ 35 ॥

മൈത്രേയ ഉവാച

     ന വൈ മുകുന്ദസ്യ പദാരവിന്ദയോഃ
          രജോജുഷസ്താത ഭവാദൃശാ ജനാഃ ।
     വാഞ്ഛന്തി തദ്ദാസ്യമൃതേഽർത്ഥമാത്മനോ
          യദൃച്ഛയാ ലബ്ധമനഃ സമൃദ്ധയഃ ॥ 36 ॥

ആകർണ്യാത്മജമായാന്തം സമ്പരേത്യ യഥാഽഽഗതം ।
രാജാ ന ശ്രദ്ദധേ ഭദ്രമഭദ്രസ്യ കുതോ മമ ॥ 37 ॥

ശ്രദ്ധായ വാക്യം ദേവർഷേർഹർഷവേഗേന ധർഷിതഃ ।
വാർത്താഹർത്തുരതിപ്രീതോ ഹാരം പ്രാദാൻമഹാധനം ॥ 38 ॥

സദശ്വം രഥമാരുഹ്യ കാർത്തസ്വരപരിഷ്കൃതം ।
ബ്രാഹ്മണൈഃ കുലവൃദ്ധൈശ്ച പര്യസ്തോഽമാത്യബന്ധുഭിഃ ॥ 39 ॥

ശംഖദുന്ദുഭിനാദേന ബ്രഹ്മഘോഷേണ വേണുഭിഃ ।
നിശ്ചക്രാമ പുരാത്തൂർണ്ണമാത്മജാഭീക്ഷണോത്സുകഃ ॥ 40 ॥

സുനീതിഃ സുരുചിശ്ചാസ്യ മഹിഷ്യൌ രുക്മഭൂഷിതേ ।
ആരുഹ്യ ശിബികാം സാർദ്ധമുത്തമേനാഭിജഗ്മതുഃ ॥ 41 ॥

തം ദൃഷ്ട്വോപവനാഭ്യാശ ആയാന്തം തരസാ രഥാത് ।
അവരുഹ്യ നൃപസ്തൂർണ്ണമാസാദ്യ പ്രേമവിഹ്വലഃ ॥ 42 ॥

പരിരേഭേഽങ്ഗജം ദോർഭ്യാം ദീർഘോത്കണ്ഠമനാഃ ശ്വസൻ ।
വിഷ്വക്സേനാംഘിസംസ്പർശഹതാശേഷാഘബന്ധനം ॥ 43 ॥

അഥാജിഘ്രൻമുഹുർമ്മൂർദ്ധ്നി ശീതൈർന്നയനവാരിഭിഃ ।
സ്നാപയാമാസ തനയം ജാതോദ്ദാമമനോരഥഃ ॥ 44 ॥

അഭിവന്ദ്യ പിതുഃ പാദാവാശീർഭിശ്ചാഭിമന്ത്രിതഃ ।
നനാമ മാതരൌ ശീർഷ്ണാ സത്കൃതഃ സജ്ജനാഗ്രണീഃ ॥ 45 ॥

സുരുചിസ്തം സമുത്ഥാപ്യ പാദാവനതമർഭകം ।
പരിഷ്വജ്യാഹ ജീവേതി ബാഷ്പഗദ്ഗദയാ ഗിരാ ॥ 46 ॥

യസ്യ പ്രസന്നോ ഭഗവാൻ ഗുണൈർമൈത്ര്യാദിഭിർഹരിഃ ।
തസ്മൈ നമന്തി ഭൂതാനി നിമ്‌നമാപ ഇവ സ്വയം ॥ 47 ॥

ഉത്തമശ്ച ധ്രുവശ്ചോഭാവന്യോന്യം പ്രേമവിഹ്വലൌ ।
അംഗസംഗദുത്പുളകാവസ്രൌഘം മുഹുരൂഹതുഃ ॥ 48 ॥

സുനീതിരസ്യ ജനനീ പ്രാണേഭ്യോഽപി പ്രിയം സുതം ।
ഉപഗുഹ്യ ജഹാവാധിം തദംഗസ്പർശനിർവൃതാ ॥ 49 ॥

പയഃ സ്തനാഭ്യാം സുസ്രാവ നേത്രജൈഃ സലിലൈഃ ശിവൈഃ ।
തദാഭിഷിച്യമാനാഭ്യാം വീര വീരസുവോ മുഹുഃ ॥ 50 ॥

താം ശശംസുർജ്ജനാ രാജ്ഞീം ദിഷ്ട്യാ തേ പുത്ര ആർത്തിഹാ ।
പ്രതിലബ്ധശ്ചിരം നഷ്ടോ രക്ഷിതാ മണ്ഡലം ഭുവഃ ॥ 51 ॥

അഭ്യർച്ചിതസ്ത്വയാ നൂനം ഭഗവാൻ പ്രണതാർത്തിഹാ ।
യദനുധ്യായിനോ ധീരാ മൃത്യും ജിഗ്യുഃ സുദുർജ്ജയം ॥ 52 ॥

ലാല്യമാനം ജനൈരേവം ധ്രുവം സഭ്രാതരം നൃപഃ ।
ആരോപ്യ കരിണീം ഹൃഷ്ടഃ സ്തൂയമാനോഽവിശത്പുരം ॥ 53 ॥

തത്ര തത്രോപസംക്ള്പ്തൈർല്ലസൻമകരതോരണൈഃ ।
സവൃന്ദൈഃ കദളീസ്തംഭൈഃ പൂഗപോതൈശ്ച തദ്വിധൈഃ ॥ 54 ॥

ചൂതപല്ലവവാസഃസ്രങ് മുക്താദാമവിലംബിഭിഃ ।
ഉപസ്കൃതം പ്രതിദ്വാരമപാം കുംഭൈഃ സദീപകൈഃ ॥ 55 ॥

പ്രാകാരൈർഗ്ഗോപുരാഗാരൈഃ ശാതകുംഭപരിച്ഛദൈഃ ।
സർവ്വതോഽലങ്കൃതം ശ്രീമദ്വിമാനശിഖരദ്യുഭിഃ ॥ 56 ॥

മൃഷ്ടചത്വരരഥ്യാട്ടമാർഗ്ഗം ചന്ദനചർച്ചിതം ।
ലാജാക്ഷതൈഃ പുഷ്പഫലൈസ്തണ്ഡുലൈർബ്ബലിഭിർയുതം ॥ 57 ॥

ധ്രുവായ പഥി ദൃഷ്ടായ തത്ര തത്ര പുരസ്ത്രിയഃ ।
സിദ്ധാർത്ഥാക്ഷതദധ്യംബുദൂർവ്വാപുഷ്പഫലാനി ച ॥ 58 ॥

ഉപജഹ്രുഃ പ്രയുഞ്ജാനാ വാത്സല്യാദാശിഷഃ സതീഃ ।
ശൃണ്വംസ്തദ്വൽഗുഗീതാനി പ്രാവിശദ്ഭവനം പിതുഃ ॥ 59 ॥

മഹാമണിവ്രാതമയേ സ തസ്മിൻ ഭവനോത്തമേ ।
ലാളിതോ നിതരാം പിത്രാ ന്യവസദ്ദിവി ദേവവത് ॥ 60 ॥

പയഃഫേനനിഭാഃ ശയ്യാ ദാന്താ രുക്മപരിച്ഛദാഃ ।
ആസനാനി മഹാർഹാണി യത്ര രൌക്മാ ഉപസ്കരാഃ ॥ 61 ॥

യത്ര സ്ഫടികകുഡ്യേഷു മഹാമാരകതേഷു ച ।
മണിപ്രദീപാ ആഭാന്തി ലലനാരത്നസംയുതാഃ ॥ 62 ॥

ഉദ്യാനാനി ച രമ്യാണി വിചിത്രൈരമരദ്രുമൈഃ ।
കൂജദ്വിഹംഗമിഥുനൈർഗ്ഗായൻ മത്തമധുവ്രതൈഃ ॥ 63 ॥

വാപ്യോ വൈഡൂര്യസോപാനാഃ പദ്മോത്പലകുമുദ്വതീഃ ।
ഹംസകാരണ്ഡവകുലൈർജ്ജുഷ്ടാശ്ചക്രാഹ്വസാരസൈഃ ॥ 64 ॥

ഉത്താനപാദോ രാജർഷിഃ പ്രഭാവം തനയസ്യ തം ।
ശ്രുത്വാ ദൃഷ്ട്വാദ്ഭുതതമം പ്രപേദേ വിസ്മയം പരം ॥ 65 ॥

വീക്ഷ്യോഢവയസം തം ച പ്രകൃതീനാം ച സമ്മതം ।
അനുരക്തപ്രജം രാജാ ധ്രുവം ചക്രേ ഭുവഃ പതിം ॥ 66 ॥

ആത്മാനം ച പ്രവയസമാകലയ്യ വിശാംപതിഃ ।
വനം വിരക്തഃ പ്രാതിഷ്ഠദ്വിമൃശന്നാത്മനോ ഗതിം ॥ 67 ॥