ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഏകാദശഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 11) / അദ്ധ്യായം 3

← സ്കന്ധം 11 : അദ്ധ്യായം 2

സ്കന്ധം 11 : അദ്ധ്യായം 4 →

ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഏകാദശഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 11) / അദ്ധ്യായം 3

രാജോവാച

പരസ്യ വിഷ്ണോരീശസ്യ മായിനാമപി മോഹിനീം ।
മായാം വേദിതുമിച്ഛാമോ ഭഗവന്തോ ബ്രുവന്തു നഃ ॥ 1 ॥

നാനുതൃപ്യേ ജുഷൻ യുഷ്മദ് വചോ ഹരികഥാമൃതം ।
സംസാരതാപനിസ്തപ്തോ മർത്ത്യസ്തത്താപഭേഷജം ॥ 2 ॥

അന്തരിക്ഷ ഉവാച

ഏഭിർഭൂതാനി ഭൂതാത്മാ മഹാഭൂതൈർമ്മഹാഭുജ ।
സസർജ്ജോച്ചാവചാന്യാദ്യഃ സ്വമാത്രാത്മപ്രസിദ്ധയേ ॥ 3 ॥

ഏവം സൃഷ്ടാനി ഭൂതാനി പ്രവിഷ്ടഃ പഞ്ചധാതുഭിഃ ।
ഏകധാ ദശധാഽഽത്മാനം വിഭജൻ ജുഷതേ ഗുണാൻ ॥ 4 ॥

ഗുണൈർഗ്ഗുണാൻ സ ഭുഞ്ജാന ആത്മപ്രദ്യോതിതൈഃ പ്രഭുഃ ।
മന്യമാന ഇദം സൃഷ്ടമാത്മാനമിഹ സജ്ജതേ ॥ 5 ॥

കർമ്മാണി കർമ്മഭിഃ കുർവ്വൻ സനിമിത്താനി ദേഹഭൃത് ।
തത്തത്കർമ്മഫലം ഗൃഹ്ണൻ ഭ്രമതീഹ സുഖേതരം ॥ 6 ॥

ഇത്ഥം കർമ്മഗതീർഗ്ഗച്ഛൻ ബഹ്വഭദ്രവഹാഃ പുമാൻ ।
ആഭൂതസംപ്ളവാത് സർഗ്ഗപ്രളയാവശ്നുതേഽവശഃ ॥ 7 ॥

ധാതൂപപ്ലവ ആസന്നേ വ്യക്തം ദ്രവ്യഗുണാത്മകം ।
അനാദിനിധനഃ കാലോ ഹ്യവ്യക്തായാപകർഷതി ॥ 8 ॥

ശതവർഷാ ഹ്യനാവൃഷ്ടിർഭവിഷ്യത്യുൽബണാ ഭുവി ।
തത്കാലോപചിതോഷ്ണാർക്കോ ലോകാംസ്ത്രീൻ പ്രതപിഷ്യതി ॥ 9 ॥

പാതാളതലമാരഭ്യ സങ്കർഷണമുഖാനലഃ ।
ദഹന്നൂർദ്ധ്വശിഖോ വിഷ്വഗ് വർദ്ധതേ വായുനേരിതഃ ॥ 10 ॥

സാംവർത്തകോ മേഘഗണോ വർഷതി സ്മ ശതം സമാഃ ।
ധാരാഭിർഹസ്തിഹസ്താഭിർല്ലീയതേ സലിലേ വിരാട് ॥ 11 ॥

തതോ വിരാജമുത്സൃജ്യ വൈരാജഃ പുരുഷോ നൃപ ।
അവ്യക്തം വിശതേ സൂക്ഷ്മം നിരിന്ധന ഇവാനലഃ ॥ 12 ॥

വായുനാ ഹൃതഗന്ധാ ഭൂഃ സലിലത്വായ കൽപതേ ।
സലിലം തദ്ധൃതരസം ജ്യോതിഷ്ട്വായോപകൽപതേ ॥ 13 ॥

ഹൃതരൂപം തു തമസാ വായൌ ജ്യോതിഃ പ്രലീയതേ ।
ഹൃതസ്പർശോഽവകാശേന വായുർന്നഭസി ലീയതേ ॥ 14 ॥

കാലാത്മനാ ഹൃതഗുണം നഭ ആത്മനി ലീയതേ ।
ഇന്ദ്രിയാണി മനോ ബുദ്ധിഃ സഹ വൈകാരികൈർന്നൃപ ।
പ്രവിശന്തി ഹ്യഹങ്കാരം സ്വഗുണൈരഹമാത്മനി ॥ 15 ॥

ഏഷാ മായാ ഭഗവതഃ സർഗ്ഗസ്ഥിത്യന്തകാരിണീ ।
ത്രിവർണ്ണാ വർണ്ണിതാസ്മാഭിഃ കിം ഭൂയഃ ശ്രോതുമിച്ഛസി ॥ 16 ॥

രാജോവാച

യഥൈതാമൈശ്വരീം മായാം ദുസ്തരാമകൃതാത്മഭിഃ ।
തരന്ത്യഞ്ജഃ സ്ഥൂലധിയോ മഹർഷ ഇദമുച്യതാം ॥ 17 ॥

പ്രബുദ്ധ ഉവാച

കർമ്മാണ്യാരഭമാണാനാം ദുഃഖഹത്യൈ സുഖായ ച ।
പശ്യേത്പാകവിപര്യാസം മിഥുനീചാരിണാം നൃണാം ॥ 18 ॥

നിത്യാർത്തിദേന വിത്തേന ദുർല്ലഭേനാത്മമൃത്യുനാ ।
ഗൃഹാപത്യാപ്തപശുഭിഃ കാ പ്രീതിഃ സാധിതൈശ്ചലൈഃ ॥ 19 ॥

ഏവം ലോകം പരം വിദ്യാന്നശ്വരം കർമ്മനിർമ്മിതം ।
സതുല്യാതിശയധ്വംസം യഥാ മണ്ഡലവർത്തിനാം ॥ 20 ॥

തസ്മാദ്ഗുരും പ്രപദ്യേത ജിജ്ഞാസുഃ ശ്രേയ ഉത്തമം ।
ശാബ്ദേ പരേ ച നിഷ്ണാതം ബ്രഹ്മണ്യുപശമാശ്രയം ॥ 21 ॥

തത്ര ഭാഗവതാൻ ധർമ്മാൻ ശിക്ഷേദ്ഗുർവ്വാത്മദൈവതഃ ।
അമായയാനുവൃത്ത്യാ യൈസ്തുഷ്യേദാത്മാഽഽത്മദോ ഹരിഃ ॥ 22 ॥

സർവതോ മനസോഽസംഗമാദൌ സംഗം ച സാധുഷു ।
ദയാം മൈത്രീം പ്രശ്രയം ച ഭൂതേഷ്വദ്ധാ യഥോചിതം ॥ 23 ॥

ശൌചം തപസ്തിതിക്ഷാം ച മൌനം സ്വാധ്യായമാർജ്ജവം ।
ബ്രഹ്മചര്യമഹിംസാം ച സമത്വം ദ്വന്ദ്വസംജ്ഞയോഃ ॥ 24 ॥

സർവ്വത്രാത്മേശ്വരാന്വീക്ഷാം കൈവല്യമനികേതതാം ।
വിവിക്തചീരവസനം സന്തോഷം യേന കേനചിത് ॥ 25 ॥

ശ്രദ്ധാം ഭാഗവതേ ശാസ്ത്രേഽനിന്ദാമന്യത്ര ചാപി ഹി ।
മനോ വാക്കർമ്മദണ്ഡം ച സത്യം ശമദമാവപി ॥ 26 ॥

ശ്രവണം കീർത്തനം ധ്യാനം ഹരേരദ്ഭുതകർമ്മണഃ ।
ജൻമകർമ്മഗുണാനാം ച തദർത്ഥേഽഖിലചേഷ്ടിതം ॥ 27 ॥

ഇഷ്ടം ദത്തം തപോ ജപ്തം വൃത്തം യച്ചാത്മനഃ പ്രിയം ।
ദാരാൻ സുതാൻ ഗൃഹാൻ പ്രാണാൻ യത്പരസ്മൈ നിവേദനം ॥ 28 ॥

ഏവം കൃഷ്ണാത്മനാഥേഷു മനുഷ്യേഷു ച സൌഹൃദം ।
പരിചര്യാം ചോഭയത്ര മഹത്സു നൃഷു സാധുഷു ॥ 29 ॥

പരസ്പരാനുകഥനം പാവനം ഭഗവദ്യശഃ ।
മിഥോ രതിർമ്മിഥസ്തുഷ്ടിർന്നിവൃത്തിർമ്മിഥ ആത്മനഃ ॥ 30 ॥

സ്മരന്തഃ സ്മാരയന്തശ്ച മിഥോഽഘൌഘഹരം ഹരിം ।
ഭക്ത്യാ സഞ്ജാതയാ ഭക്ത്യാ ബിഭ്രത്യുത്പുലകാം തനും ॥ 31 ॥

     ക്വചിദ് രുദന്ത്യച്യുതചിന്തയാ ക്വചിദ്
          ദ്ധസന്തി നന്ദന്തി വദന്ത്യലൌകികാഃ ।
     നൃത്യന്തി ഗായന്ത്യനുശീലയന്ത്യജം
          ഭവന്തി തൂഷ്ണീം പരമേത്യ നിർവൃതാഃ ॥ 32 ॥

ഇതി ഭാഗവതാൻ ധർമ്മാൻ ശിക്ഷൻ ഭക്ത്യാ തദുത്ഥയാ ।
നാരായണപരോ മായാമഞ്ജസ്തരതി ദുസ്തരാം ॥ 33 ॥

രാജോവാച

നാരായണാഭിധാനസ്യ ബ്രഹ്മണഃ പരമാത്മനഃ ।
നിഷ്ഠാമർഹഥ നോ വക്തും യൂയം ഹി ബ്രഹ്മവിത്തമാഃ ॥ 34 ॥

പിപ്പലായന ഉവാച

     സ്ഥിത്യുദ്ഭവപ്രളയഹേതുരഹേതുരസ്യ
          യത്സ്വപ്നജാഗരസുഷുപ്തിഷു സദ്ബഹിശ്ച ।
     ദേഹേന്ദ്രിയാസുഹൃദയാനി ചരന്തി യേന
          സഞ്ജീവിതാനി തദവേഹി പരം നരേന്ദ്ര ॥ 35 ॥

     നൈതൻമനോ വിശതി വാഗുത ചക്ഷുരാത്മാ
          പ്രാണേന്ദ്രിയാണി ച യഥാനലമർചിഷഃ സ്വാഃ ।
     ശബ്ദോഽപി ബോധകനിഷേധതയാഽഽത്മമൂല-
          മർത്ഥോക്തമാഹ യദൃതേ ന നിഷേധസിദ്ധിഃ ॥ 36 ॥

     സത്ത്വം രജസ്തമ ഇതി ത്രിവൃദേകമാദൌ
          സൂത്രം മഹാനഹമിതി പ്രവദന്തി ജീവം ।
     ജ്ഞാനക്രിയാർത്ഥഫലരൂപതയോരുശക്തി
          ബ്രഹ്മൈവ ഭാതി സദസച്ച തയോഃ പരം യത് ॥ 37 ॥

     നാത്മാ ജജാന ന മരിഷ്യതി നൈധതേഽസൌ
          ന ക്ഷീയതേ സവനവിദ് വ്യഭിചാരിണാം ഹി ।
     സർവ്വത്ര ശശ്വദനപായ്യുപലബ്ധിമാത്രം
          പ്രാണോ യഥേന്ദ്രിയബലേന വികൽപിതം സത് ॥ 38 ॥

     അണ്ഡേഷു പേശിഷു തരുഷ്വവിനിശ്ചിതേഷു
          പ്രാണോ ഹി ജീവമുപധാവതി തത്ര തത്ര ।
     സന്നേ യദിന്ദ്രിയഗണേഽഹമി ച പ്രസുപ്തേ
          കൂടസ്ഥ ആശയമൃതേ തദനുസ്മൃതിർന്നഃ ॥ 39 ॥

     യർഹ്യബ്ജനാഭചരണൈഷണയോരുഭക്ത്യാ
          ചേതോമലാനി വിധമേദ്ഗുണകർമ്മജാനി ।
     തസ്മിൻ വിശുദ്ധ ഉപലഭ്യത ആത്മതത്ത്വം
          സാക്ഷാദ് വ്യഥാമലദൃശോഃ സവിതൃപ്രകാശഃ ॥ 40 ॥

രാജോവാച

കമ്മയോഗം വദത നഃ പുരുഷോ യേന സംസ്കൃതഃ ।
വിധൂയേഹാശു കർമ്മാണി നൈഷ്കർമ്മ്യം വിന്ദതേ പരം ॥ 41 ॥

ഏവം പ്രശ്നമൃഷീൻ പൂർവ്വമപൃച്ഛം പിതുരന്തികേ ।
നാബ്രുവൻ ബ്രഹ്മണഃ പുത്രാസ്തത്ര കാരണമുച്യതാം ॥ 42 ॥

ആവിർഹോത്ര ഉവാച

കർമ്മാകർമ്മവികർമ്മേതി വേദവാദോ ന ലൌകികഃ ।
വേദസ്യ ചേശ്വരാത്മത്വാത്തത്ര മുഹ്യന്തി സൂരയഃ ॥ 43 ॥

പരോക്ഷവാദോ വേദോഽയം ബാലാനാമനുശാസനം ।
കർമ്മമോക്ഷായ കർമ്മാണി വിധത്തേ ഹ്യഗദം യഥാ ॥ 44 ॥

നാചരേദ്യസ്തു വേദോക്തം സ്വയമജ്ഞോഽജിതേന്ദ്രിയഃ ।
വികർമ്മണാ ഹ്യധർമ്മേണ മൃത്യോർമ്മൃത്യുമുപൈതി സഃ ॥ 45 ॥

വേദോക്തമേവ കുർവ്വാണോ നിഃസംഗോഽർപ്പിതമീശ്വരേ ।
നൈഷ്കർമ്മ്യാം ലഭതേ സിദ്ധിം രോചനാർത്ഥാ ഫലശ്രുതിഃ ॥ 46 ॥

യ ആശു ഹൃദയഗ്രന്ഥിം നിർജ്ജിഹീർഷുഃ പരാത്മനഃ ।
വിധിനോപചരേദ്ദേവം തന്ത്രോക്തേന ച കേശവം ॥ 47 ॥

ലബ്ധാനുഗ്രഹ ആചാര്യാത്തേന സന്ദർശിതാഗമഃ ।
മഹാപുരുഷമഭ്യർച്ചേൻമൂർത്ത്യാഭിമതയാഽഽത്മനഃ ॥ 48 ॥

ശുചിഃ സമ്മുഖമാസീനഃ പ്രാണസംയമനാദിഭിഃ ।
പിണ്ഡം വിശോധ്യ സന്ന്യാസകൃതരക്ഷോഽർച്ചയേദ്ധരിം ॥ 49 ॥

അർച്ചാദൌ ഹൃദയേ ചാപി യഥാ ലബ്ധോപചാരകൈഃ ।
ദ്രവ്യക്ഷിത്യാത്മലിംഗാനി നിഷ്പാദ്യ പ്രോക്ഷ്യ ചാസനം ॥ 50 ॥

പാദ്യാദീനുപകൽപ്യാഥ സന്നിധാപ്യ സമാഹിതഃ ।
ഹൃദാദിഭിഃ കൃതന്യാസോ മൂലമന്ത്രേണ ചാർച്ചയേത് ॥ 51 ॥

സാംഗോപാംഗാം സപാർഷദാം താം താം മൂർത്തിം സ്വമന്ത്രതഃ ।
പാദ്യാർഘ്യാചമനീയാദ്യൈഃ സ്നാനവാസോവിഭൂഷണൈഃ ॥ 52 ॥

ഗന്ധമാല്യാക്ഷതസ്രഗ്ഭിർദ്ധൂപദീപോപഹാരകൈഃ ।
സാംഗം സമ്പൂജ്യ വിധിവത്സ്തവൈഃ സ്തുത്വാ നമേദ്ധരിം ॥ 53 ॥

ആത്മാനം തൻമയം ധ്യായൻ മൂർത്തിം സമ്പൂജയേദ്ധരേഃ ।
ശേഷാമാധായ ശിരസി സ്വധാമ്ന്യുദ്വാസ്യ സത്കൃതം ॥ 54 ॥

ഏവമഗ്ന്യർക്കതോയാദാവതിഥൌ ഹൃദയേ ച യഃ ।
യജതീശ്വരമാത്മാനമചിരാൻമുച്യതേ ഹി സഃ ॥ 55 ॥