ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഏകാദശഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 11) / അദ്ധ്യായം 13

← സ്കന്ധം 11 : അദ്ധ്യായം 12

സ്കന്ധം 11 : അദ്ധ്യായം 14 →

ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഏകാദശഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 11) / അദ്ധ്യായം 13

ശ്രീഭഗവാനുവാച

സത്ത്വം രജസ്തമ ഇതി ഗുണാ ബുദ്ധേർന്ന ചാത്മനഃ ।
സത്ത്വേനാന്യതമൌ ഹന്യാത് സത്ത്വം സത്ത്വേന ചൈവ ഹി ॥ 1 ॥

സത്ത്വാദ്ധർമ്മോ ഭവേദ്വൃദ്ധാത്പുംസോ മദ്ഭക്തിലക്ഷണഃ ।
സാത്ത്വികോപാസയാ സത്ത്വം തതോ ധർമ്മഃ പ്രവർത്തതേ ॥ 2 ॥

ധർമ്മോ രജസ്തമോ ഹന്യാത് സത്ത്വവൃദ്ധിരനുത്തമഃ ।
ആശു നശ്യതി തൻമൂലോ ഹ്യധർമ്മ ഉഭയേ ഹതേ ॥ 3 ॥

ആഗമോഽപഃ പ്രജാ ദേശഃ കാലഃ കർമ്മ ച ജൻമ ച ।
ധ്യാനം മന്ത്രോഽഥ സംസ്കാരോ ദശൈതേ ഗുണഹേതവഃ ॥ 4 ॥

തത്തത് സാത്ത്വികമേവൈഷാം യദ് യദ് വൃദ്ധാഃ പ്രചക്ഷതേ ।
നിന്ദന്തി താമസം തത്തദ് രാജസം തദുപേക്ഷിതം ॥ 5 ॥

സാത്ത്വികാന്യേവ സേവേത പുമാൻ സത്ത്വവിവൃദ്ധയേ ।
തതോ ധർമ്മസ്തതോ ജ്ഞാനം യാവത്സ്മൃതിരപോഹനം ॥ 6 ॥

വേണുസംഘർഷജോ വഹ്നിർദ്ദഗ്ദ്ധ്വാ ശാമ്യതി തദ്വനം ।
ഏവം ഗുണവ്യത്യയജോ ദേഹഃ ശാമ്യതി തത്ക്രിയഃ ॥ 7 ॥

ഉദ്ധവ ഉവാച

വിദന്തി മർത്ത്യാഃ പ്രായേണ വിഷയാൻ പദമാപദാം ।
തഥാപി ഭുഞ്ജതേ കൃഷ്ണ തത്കഥം ശ്വഖരാജവത് ॥ 8 ॥

ശ്രീഭഗവാനുവാച

അഹമിത്യന്യഥാ ബുദ്ധിഃ പ്രമത്തസ്യ യഥാ ഹൃദി ।
ഉത്സർപ്പതി രജോ ഘോരം തതോ വൈകാരികം മനഃ ॥ 9 ॥

രജോയുക്തസ്യ മനസഃ സങ്കൽപഃ സവികൽപകഃ ।
തതഃ കാമോ ഗുണധ്യാനാദ്ദുഃസഹഃ സ്യാദ്ധി ദുർമ്മതേഃ ॥ 10 ॥

കരോതി കാമവശഗഃ കർമ്മാണ്യവിജിതേന്ദ്രിയഃ ।
ദുഃഖോദർക്കാണി സംപശ്യൻ രജോവേഗവിമോഹിതഃ ॥ 11 ॥

രജസ്തമോഭ്യാം യദപി വിദ്വാൻ വിക്ഷിപ്തധീഃ പുനഃ ।
അതന്ദ്രിതോ മനോ യുഞ്ജൻ ദോഷദൃഷ്ടിർന്ന സജ്ജതേ ॥ 12 ॥

അപ്രമത്തോഽനുയുഞ്ജീത മനോ മയ്യർപയഞ്ഛനൈഃ ।
അനിർവ്വിണ്ണോ യഥാ കാലം ജിതശ്വാസോ ജിതാസനഃ ॥ 13 ॥

ഏതാവാൻ യോഗ ആദിഷ്ടോ മച്ഛിഷ്യൈഃ സനകാദിഭിഃ ।
സർവ്വതോ മന ആകൃഷ്യ മയ്യദ്ധാവേശ്യതേ യഥാ ॥ 14 ॥

ഉദ്ധവ ഉവാച

യദാ ത്വം സനകാദിഭ്യോ യേന രൂപേണ കേശവ ।
യോഗമാദിഷ്ടവാനേതദ് രൂപമിച്ഛാമി വേദിതും ॥ 15 ॥

ശ്രീഭഗവാനുവാച

പുത്രാ ഹിരണ്യഗർഭസ്യ മാനസാഃ സനകാദയഃ ।
പപ്രച്ഛുഃ പിതരം സൂക്ഷ്മാം യോഗസ്യൈകാന്തികീം ഗതിം ॥ 16 ॥

സനകാദയ ഊചുഃ

ഗുണേഷ്വാവിശതേ ചേതോ ഗുണാശ്ചേതസി ച പ്രഭോ ।
കഥമന്യോന്യസന്ത്യാഗോ മുമുക്ഷോരതിതിതീർഷോഃ ॥ 17 ॥

ശ്രീഭഗവാനുവാച

ഏവം പൃഷ്ടോ മഹാദേവഃ സ്വയംഭൂർഭൂതഭാവനഃ ।
ധ്യായമാനഃ പ്രശ്നബീജം നാഭ്യപദ്യത കർമ്മധീഃ ॥ 18 ॥

സ മാമചിന്തയദ്ദേവഃ പ്രശ്നപാരതിതീർഷയാ ।
തസ്യാഹം ഹംസരൂപേണ സകാശമഗമം തദാ ॥ 19 ॥

ദൃഷ്ട്വാ മാം ത ഉപവ്രജ്യ കൃത്വാ പാദാഭിവന്ദനം ।
ബ്രഹ്മാണമഗ്രതഃ കൃത്വാ പപ്രച്ഛുഃ കോ ഭവാനിതി ॥ 20 ॥

ഇത്യഹം മുനിഭിഃ പൃഷ്ടസ്തത്ത്വജിജ്ഞാസുഭിസ്തദാ ।
യദവോചമഹം തേഭ്യസ്തദുദ്ധവ നിബോധ മേ ॥ 21 ॥

വസ്തുനോ യദ്യനാനാത്വമാത്മനഃ പ്രശ്ന ഈദൃശഃ ।
കഥം ഘടേത വോ വിപ്രാ വക്തുർവ്വാ മേ ക ആശ്രയഃ ॥ 22 ॥

പഞ്ചാത്മകേഷു ഭൂതേഷു സമാനേഷു ച വസ്തുതഃ ।
കോ ഭവാനിതി വഃ പ്രശ്നോ വാചാരംഭോ ഹ്യനർത്ഥകഃ ॥ 23 ॥

മനസാ വചസാ ദൃഷ്ട്യാ ഗൃഹ്യതേഽന്യൈരപീന്ദ്രിയൈഃ ।
അഹമേവ ന മത്തോഽന്യദിതി ബുധ്യധ്വമഞ്ജസാ ॥ 24 ॥

ഗുണേഷ്വാവിശതേ ചേതോ ഗുണാശ്ചേതസി ച പ്രജാഃ ।
ജീവസ്യ ദേഹ ഉഭയം ഗുണാശ്ചേതോ മദാത്മനഃ ॥ 25 ॥

ഗുണേഷു ചാവിശച്ചിത്തമഭീക്ഷ്ണം ഗുണസേവയാ ।
ഗുണാശ്ച ചിത്തപ്രഭവാ മദ്രൂപ ഉഭയം ത്യജേത് ॥ 26 ॥

ജാഗ്രത് സ്വപ്നഃ സുഷുപ്തം ച ഗുണതോ ബുദ്ധിവൃത്തയഃ ।
താസാം വിലക്ഷണോ ജീവഃ സാക്ഷിത്വേന വിനിശ്ചിതഃ ॥ 27 ॥

യർഹി സംസൃതിബന്ധോഽയമാത്മനോ ഗുണവൃത്തിദഃ ।
മയി തുര്യേ സ്ഥിതോ ജഹ്യാത് ത്യാഗസ്തദ്ഗുണചേതസാം ॥ 28 ॥

അഹങ്കാരകൃതം ബന്ധമാത്മനോഽർത്ഥവിപര്യയം ।
വിദ്വാൻ നിർവ്വിദ്യ സംസാരചിന്താം തുര്യേ സ്ഥിതസ്ത്യജേത് ॥ 29 ॥

യാവന്നാനാർത്ഥധീഃ പുംസോ ന നിവർത്തേത യുക്തിഭിഃ ।
ജാഗർത്ത്യപി സ്വപന്നജ്ഞഃ സ്വപ്നേ ജാഗരണം യഥാ ॥ 30 ॥

അസത്ത്വാദാത്മനോഽന്യേഷാം ഭാവാനാം തത്കൃതാ ഭിദാ ।
ഗതയോ ഹേതവശ്ചാസ്യ മൃഷാ സ്വപ്നദൃശോ യഥാ ॥ 31 ॥

     യോ ജാഗരേ ബഹിരനുക്ഷണധർമ്മിണോഽർത്ഥാൻ
          ഭുങ്ക്തേ സമസ്തകരണൈർഹൃദി തത്സദൃക്ഷാൻ ।
     സ്വപ്നേ സുഷുപ്ത ഉപസംഹരതേ സ ഏകഃ
          സ്മൃത്യന്വയാത്ത്രിഗുണവൃത്തിദൃഗിന്ദ്രിയേശഃ ॥ 32 ॥

     ഏവം വിമൃശ്യ ഗുണതോ മനസസ്ത്ര്യവസ്ഥാ
          മൻമായയാ മയി കൃതാ ഇതി നിശ്ചിതാർത്ഥാഃ ।
     സഞ്ഛിദ്യ ഹാർദ്ദമനുമാനസദുക്തിതീക്ഷ്ണ-
          ജ്ഞാനാസിനാ ഭജത മാഖിലസംശയാധിം ॥ 33 ॥

     ഈക്ഷേത വിഭ്രമമിദം മനസോ വിലാസം
          ദൃഷ്ടം വിനഷ്ടമതിലോലമലാതചക്രം ।
     വിജ്ഞാനമേകമുരുധേവ വിഭാതി മായാ
          സ്വപ്നസ്ത്രിധാ ഗുണവിസർഗ്ഗകൃതോ വികൽപഃ ॥ 34 ॥

     ദൃഷ്ടിം തതഃ പ്രതിനിവർത്ത്യ നിവൃത്തതൃഷ്ണ-
          സ്തൂഷ്ണീം ഭവേന്നിജസുഖാനുഭവോ നിരീഹഃ ।
     സന്ദൃശ്യതേ ക്വ ച യദീദമവസ്തുബുദ്ധ്യാ
          ത്യക്തം ഭ്രമായ ന ഭവേത് സ്മൃതിരാനിപാതാത് ॥ 35 ॥

     ദേഹം ച നശ്വരമവസ്ഥിതമുത്ഥിതം വാ
          സിദ്ധോ ന പശ്യതി യതോഽധ്യഗമത് സ്വരൂപം ।
     ദൈവാദപേതമുത ദൈവവശാദുപേതം
          വാസോ യഥാ പരികൃതം മദിരാമദാന്ധഃ ॥ 36 ॥

     ദേഹോഽപി ദൈവവശഗഃ ഖലു കർമ്മ യാവത്
          സ്വാരംഭകം പ്രതിസമീക്ഷത ഏവ സാസുഃ ।
     തം സ പ്രപഞ്ചമധിരൂഢസമാധിയോഗഃ
          സ്വാപ്നം പുനർന്ന ഭജതേ പ്രതിബുദ്ധവസ്തുഃ ॥ 37 ॥

മയൈതദുക്തം വോ വിപ്രാ ഗുഹ്യം യത് സാംഖ്യയോഗയോഃ ।
ജാനീത മാഽഽഗതം യജ്ഞം യുഷ്മദ്ധർമ്മവിവക്ഷയാ ॥ 38 ॥

അഹം യോഗസ്യ സാംഖ്യസ്യ സത്യസ്യർത്തസ്യ തേജസഃ ।
പരായണം ദ്വിജശ്രേഷ്ഠാഃ ശ്രിയഃകീർത്തേർദ്ദമസ്യ ച ॥ 39 ॥

മാം ഭജന്തി ഗുണാഃ സർവ്വേ നിർഗ്ഗുണം നിരപേക്ഷകം ।
സുഹൃദം പ്രിയമാത്മാനം സാമ്യാസംഗാദയോഗുണാഃ ॥ 40 ॥

ഇതി മേ ഛിന്നസന്ദേഹാ മുനയഃ സനകാദയഃ ।
സഭാജയിത്വാ പരയാ ഭക്ത്യാഗൃണത സംസ്തവൈഃ ॥ 41 ॥

തൈരഹം പൂജിതഃ സമ്യക് സംസ്തുതഃ പരമർഷിഭിഃ ।
പ്രത്യേയായ സ്വകം ധാമ പശ്യതഃ പരമേഷ്ഠിനഃ ॥ 42 ॥