ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഏകാദശഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 11) / അദ്ധ്യായം 11

← സ്കന്ധം 11 : അദ്ധ്യായം 10

സ്കന്ധം 11 : അദ്ധ്യായം 12 →

ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഏകാദശഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 11) / അദ്ധ്യായം 11

ശ്രീഭഗവാനുവാച

ബദ്ധോ മുക്ത ഇതി വ്യാഖ്യാ ഗുണതോ മേ ന വസ്തുതഃ ।
ഗുണസ്യ മായാമൂലത്വാന്ന മേ മോക്ഷോ ന ബന്ധനം ॥ 1 ॥

ശോകമോഹൌ സുഖം ദുഃഖം ദേഹാപത്തിശ്ച മായയാ ।
സ്വപ്നോ യഥാത്മനഃ ഖ്യാതിഃ സംസൃതിർന്ന തു വാസ്തവീ ॥ 2 ॥

വിദ്യാവിദ്യേ മമ തനൂ വിദ്ധ്യുദ്ധവ ശരീരിണാം ।
മോക്ഷബന്ധകരീ ആദ്യേ മായയാ മേ വിനിർമ്മിതേ ॥ 3 ॥

ഏകസ്യൈവ മമാംശസ്യ ജീവസ്യൈവ മഹാമതേ ।
ബന്ധോഽസ്യാവിദ്യയാനാദിർവ്വിദ്യയാ ച തഥേതരഃ ॥ 4 ॥

അഥ ബദ്ധസ്യ മുക്തസ്യ വൈലക്ഷണ്യം വദാമി തേ ।
വിരുദ്ധധർമ്മിണോസ്താത സ്ഥിതയോരേകധർമ്മിണി ॥ 5 ॥

     സുപർണ്ണാവേതൌ സദൃശൌ സഖായൌ
          യദൃച്ഛയൈതൌ കൃതനീഡൌ ച വൃക്ഷേ ।
     ഏകസ്തയോഃ ഖാദതി പിപ്പലാന്ന-
          മന്യോ നിരന്നോഽപി ബലേന ഭൂയാൻ ॥ 6 ॥

     ആത്മാനമന്യം ച സ വേദ വിദ്വാ-
          നപിപ്പലാദോ ന തു പിപ്പലാദഃ ।
     യോഽവിദ്യയാ യുക് സ തു നിത്യബദ്ധോ
          വിദ്യാമയോ യഃ സ തു നിത്യമുക്തഃ ॥ 7 ॥

ദേഹസ്ഥോഽപി ന ദേഹസ്ഥോ വിദ്വാൻ സ്വപ്നാദ്യഥോത്ഥിതഃ ।
അദേഹസ്ഥോഽപി ദേഹസ്ഥഃ കുമതിഃ സ്വപ്നദൃഗ്യഥാ ॥ 8 ॥

ഇന്ദ്രിയൈരിന്ദ്രിയാർത്ഥേഷു ഗുണൈരപി ഗുണേഷു ച ।
ഗൃഹ്യമാണേഷ്വഹം കുര്യാന്ന വിദ്വാൻ യസ്ത്വവിക്രിയഃ ॥ 9 ॥

ദൈവാധീനേ ശരീരേഽസ്മിൻ ഗുണഭാവ്യേന കർമ്മണാ ।
വർത്തമാനോഽബുധസ്തത്ര കർത്താസ്മീതി നിബധ്യതേ ॥ 10 ॥

ഏവം വിരക്തഃ ശയന ആസനാടനമജ്ജനേ ।
ദർശനസ്പർശനഘ്രാണഭോജനശ്രവണാദിഷു ॥ 11 ॥

ന തഥാ ബധ്യതേ വിദ്വാൻ തത്ര തത്രാദയൻ ഗുണാൻ ।
പ്രകൃതിസ്ഥോഽപ്യസംസക്തോ യഥാ ഖം സവിതാനിലഃ ॥ 12 ॥

വൈശാരദ്യേക്ഷയാസംഗശിതയാ ഛിന്നസംശയഃ ।
പ്രതിബുദ്ധ ഇവ സ്വപ്നാന്നാനാത്വാദ്വിനിവർത്തതേ ॥ 13 ॥

യസ്യ സ്യുർവ്വീതസങ്കൽപാഃ പ്രാണേന്ദ്രിയമനോധിയാം ।
വൃത്തയഃ സ വിനിർമ്മുക്തോ ദേഹസ്ഥോഽപി ഹി തദ്ഗുണൈഃ ॥ 14 ॥

യസ്യാത്മാ ഹിംസ്യതേ ഹിംസ്രൈർ യേന കിഞ്ചിദ് യദൃച്ഛയാ ।
അർച്ച്യതേ വാ ക്വചിത്തത്ര ന വ്യതിക്രിയതേ ബുധഃ ॥ 15 ॥

ന സ്തുവീത ന നിന്ദേത കുർവ്വതഃ സാധ്വസാധു വാ ।
വദതോ ഗുണദോഷാഭ്യാം വർജ്ജിതഃ സമദൃങ്മുനിഃ ॥ 16 ॥

ന കുര്യാന്ന വദേത്കിഞ്ചിന്ന ധ്യായേത്സാധ്വസാധു വാ ।
ആത്മാരാമോഽനയാ വൃത്ത്യാ വിചരേജ്ജഡവൻമുനിഃ ॥ 17 ॥

ശബ്ദബ്രഹ്മണി നിഷ്ണാതോ ന നിഷ്ണായാത്പരേ യദി ।
ശ്രമസ്തസ്യ ശ്രമഫലോ ഹ്യധേനുമിവ രക്ഷതഃ ॥ 18 ॥

     ഗാം ദുഗ്ദ്ധദോഹാമസതീം ച ഭാര്യാം
          ദേഹം പരാധീനമസത്പ്രജാം ച ।
     വിത്തം ത്വതീർത്ഥീകൃതമംഗ വാചം
          ഹീനാം മയാ രക്ഷതി ദുഃഖദുഃഖീ ॥ 19 ॥

     യസ്യാം ന മേ പാവനമംഗ കർമ്മ
          സ്ഥിത്യുദ്ഭവപ്രാണനിരോധമസ്യ ।
     ലീലാവതാരേപ്സിതജൻമ വാ സ്യാദ്-
          വന്ധ്യാം ഗിരം താം ബിഭൃയാന്ന ധീരഃ ॥ 20 ॥

ഏവം ജിജ്ഞാസയാപോഹ്യ നാനാത്വഭ്രമമാത്മനി ।
ഉപാരമേത വിരജം മനോ മയ്യർപ്പ്യ സർവ്വഗേ ॥ 21 ॥

യദ്യനീശോ ധാരയിതും മനോ ബ്രഹ്മണി നിശ്ചലം ।
മയി സർവ്വാണി കർമ്മാണി നിരപേക്ഷഃ സമാചര ॥ 22 ॥

ശ്രദ്ധാലുർമ്മേ കഥാഃ ശൃണ്വൻ സുഭദ്രാ ലോകപാവനീഃ ।
ഗായന്നനുസ്മരൻ കർമ്മ ജൻമ ചാഭിനയൻ മുഹുഃ ॥ 23 ॥

മദർത്ഥേ ധർമ്മകാമാർത്ഥാനാചരൻ മദപാശ്രയഃ ।
ലഭതേ നിശ്ചലാം ഭക്തിം മയ്യുദ്ധവ സനാതനേ ॥ 24 ॥

സത്സംഗലബ്ധയാ ഭക്ത്യാ മയി മാം യ ഉപാസിതാ ।
സ വൈ മേ ദർശിതം സദ്ഭിരഞ്ജസാ വിന്ദതേ പദം ॥ 25 ॥

ഉദ്ധവ ഉവാച

സാധുസ്തവോത്തമശ്ലോക മതഃ കീദൃഗ്വിധഃ പ്രഭോ ।
ഭക്തിസ്ത്വയ്യുപയുജ്യേത കീദൃശീ സദ്ഭിരാദൃതാ ॥ 26 ॥

ഏതൻമേ പുരുഷാധ്യക്ഷ ലോകാധ്യക്ഷ ജഗത്പ്രഭോ ।
പ്രണതായാനുരക്തായ പ്രപന്നായ ച കഥ്യതാം ॥ 27 ॥

ത്വം ബ്രഹ്മ പരമം വ്യോമ പുരുഷഃ പ്രകൃതേഃ പരഃ ।
അവതീർണ്ണോഽസി ഭഗവൻ സ്വേച്ഛോപാത്തപൃഥഗ്വപുഃ ॥ 28 ॥

ശ്രീഭഗവാനുവാച

കൃപാലുരകൃതദ്രോഹസ്തിതിക്ഷുഃ സർവ്വദേഹിനാം ।
സത്യസാരോഽനവദ്യാത്മാ സമഃ സർവ്വോപകാരകഃ ॥ 29 ॥

കാമൈരഹതധീർദ്ദാന്തോ മൃദുഃ ശുചിരകിഞ്ചനഃ ।
അനീഹോ മിതഭുക്ശാന്തഃ സ്ഥിരോ മച്ഛരണോ മുനിഃ ॥ 30 ॥

അപ്രമത്തോ ഗഭീരാത്മാ ധൃതിമാഞ്ജിതഷഡ്ഗുണഃ ।
അമാനീ മാനദഃ കൽപോ മൈത്രഃ കാരുണികഃ കവിഃ ॥ 31 ॥

ആജ്ഞായൈവം ഗുണാൻ ദോഷാൻ മയാദിഷ്ടാനപി സ്വകാൻ ।
ധർമ്മാൻ സന്ത്യജ്യ യഃ സർവ്വാൻ മാം ഭജേത സ സത്തമഃ ॥ 32 ॥

ജ്ഞാത്വാജ്ഞാത്വാഥ യേ വൈ മാം യാവാൻ യശ്ചാസ്മി യാദൃശഃ ।
ഭജന്ത്യനന്യഭാവേന തേ മേ ഭക്തതമാ മതാഃ ॥ 33 ॥

മല്ലിംഗമദ്ഭക്തജനദർശനസ്പർശനാർച്ചനം ।
പരിചര്യാ സ്തുതിഃ പ്രഹ്വഗുണകർമ്മാനുകീർത്തനം ॥ 34 ॥

മത്കഥാശ്രവണേ ശ്രദ്ധാ മദനുധ്യാനമുദ്ധവ ।
സർവ്വലാഭോപഹരണം ദാസ്യേനാത്മനിവേദനം ॥ 35 ॥

മജ്ജൻമകർമ്മകഥനം മമ പർവ്വാനുമോദനം ।
ഗീതതാണ്ഡവവാദിത്രഗോഷ്ഠീഭിർമ്മദ്ഗൃഹോത്സവഃ ॥ 36 ॥

യാത്രാ ബലിവിധാനം ച സർവ്വവാർഷികപർവ്വസു ।
വൈദികീ താന്ത്രികീ ദീക്ഷാ മദീയവ്രതധാരണം ॥ 37 ॥

മമാർച്ചാസ്ഥാപനേ ശ്രദ്ധാ സ്വതഃ സംഹത്യ ചോദ്യമഃ ।
ഉദ്യാനോപവനാക്രീഡപുരമന്ദിരകർമ്മണി ॥ 38 ॥

സമ്മാർജ്ജനോപലേപാഭ്യാം സേകമണ്ഡലവർത്തനൈഃ ।
ഗൃഹശുശ്രൂഷണം മഹ്യം ദാസവദ്യദമായയാ ॥ 39 ॥

അമാനിത്വമദംഭിത്വം കൃതസ്യാപരികീർത്തനം ।
അപി ദീപാവലോകം മേ നോപയുഞ്ജ്യാന്നിവേദിതം ॥ 40 ॥

യദ്യദിഷ്ടതമം ലോകേ യച്ചാതിപ്രിയമാത്മനഃ ।
തത്തന്നിവേദയേൻമഹ്യം തദാനന്ത്യായ കൽപതേ ॥ 41 ॥

സൂര്യോഽഗ്നിർബ്രാഹ്മണോ ഗാവോ വൈഷ്ണവഃ ഖം മരുജ്ജലം ।
ഭൂരാത്മാ സർവ്വഭൂതാനി ഭദ്രപൂജാപദാനി മേ ॥ 42 ॥

സൂര്യേ തു വിദ്യയാ ത്രയ്യാ ഹവിഷാഗ്നൌ യജേത മാം ।
ആതിഥ്യേന തു വിപ്രാഗ്ര്യേ ഗോഷ്വംഗ യവസാദിനാ ॥ 43 ॥

വൈഷ്ണവേ ബന്ധുസത്കൃത്യാ ഹൃദി ഖേ ധ്യാനനിഷ്ഠയാ ।
വായൌ മുഖ്യധിയാ തോയേ ദ്രവ്യൈസ്തോയപുരസ്കൃതൈഃ ॥ 44 ॥

സ്ഥണ്ഡിലേ മന്ത്രഹൃദയൈർഭോഗൈരാത്മാനമാത്മനി ।
ക്ഷേത്രജ്ഞം സർവ്വഭൂതേഷു സമത്വേന യജേത മാം ॥ 45 ॥

ധിഷ്ണ്യേഷ്വേഷ്വിതി മദ്രൂപം ശംഖചക്രഗദാംബുജൈഃ ।
യുക്തം ചതുർഭുജം ശാന്തം ധ്യായന്നർച്ചേത് സമാഹിതഃ ॥ 46 ॥

ഇഷ്ടാപൂർത്തേന മാമേവം യോ യജേത സമാഹിതഃ ।
ലഭതേ മയി സദ്ഭക്തിം മത് സ്മൃതിഃ സാധുസേവയാ ॥ 47 ॥

പ്രായേണ ഭക്തിയോഗേന സത്സംഗേന വിനോദ്ധവ ।
നോപായോ വിദ്യതേ സധ്ര്യങ് പ്രായണം ഹി സതാമഹം ॥ 48 ॥

അഥൈതത്പരമം ഗുഹ്യം ശൃണ്വതോ യദുനന്ദന ।
സുഗോപ്യമപി വക്ഷ്യാമി ത്വം മേ ഭൃത്യഃ സുഹൃത് സഖാ ॥ 49 ॥