മഹാഭാരതം മൂലം/അശ്വമേധികപർവം/അധ്യായം43

മഹാഭാരതം മൂലം/അശ്വമേധികപർവം
രചന:വ്യാസൻ
അധ്യായം43

1 [ബ്ര്]
     മനുഷ്യാണാം തു രാജന്യഃ ക്ഷത്രിയോ മധ്യമോ ഗുണഃ
     കുഞ്ജരോ വാഹനാനാം ച സിംഹശ് ചാരണ്യവാസിനാം
2 അവിഃ പശൂനാം സർവേഷാം ആഖുശ് ച ബിലവാസിനാം
     ഗവാം ഗോവൃഷഭശ് ചൈവ സ്ത്രീണാം പുരുഷ ഏവ ച
3 ന്യഗ്രോധോ ജംബുവേക്ഷശ് ച പിപ്പലഃ ശാൽമലിസ് തഥാ
     ശിംശപാ മേഷശൃംഗശ് ച തഥാ കീചക വേണവഃ
     ഏതേ ദ്രുമാണാം രാജാനോ ലോകേ ഽസ്മിൻ നാത്ര സംശയഃ
4 ഹിമവാൻ പാരിയാത്രശ് ച സദ്യോ വിന്ധ്യസ് ത്രികൂടവാൻ
     ശ്വേതോ നീലശ് ച ഭാസശ് ച കാഷ്ഠവാംശ് ചൈവ പർവതഃ
5 ശുഭസ്കന്ധോ മഹേന്ദ്രശ് ച മാല്യവാൻ പർവതസ് തഥാ
     ഏതേ പർവതരാജാനോ ഗണാനാം മരുതസ് തഥാ
6 സൂര്യോ ഗ്രഹാണാം അധിപോ നക്ഷത്രാണാം ച ചന്ദ്രമാഃ
     യമഃ പിതൄണാം അധിപഃ സരിതാം അഥ സാഗരഃ
7 അംഭസാം വരുണോ രാജാ സത്ത്വാനാം മിത്ര ഉച്യതേ
     അർകോ ഽധിപതിർ ഉഷ്ണാനാം ജ്യോതിഷാം ഇന്ദുർ ഉച്യതേ
8 അഗ്നിർ ഭൂതപതിർ നിത്യം ബ്രാഹ്മണാനാം ബൃഹസ്പതിഃ
     ഓഷധീനാം പതിഃ സോമോ വിഷ്ണുർ ബലവതാം വരഃ
9 ത്വഷ്ടാധിരാജോ രൂപാണാം പശൂനാം ഈശ്വരഃ ശിവഃ
     ദക്ഷിണാനാം തഥാ യജ്ഞോ വേദാനാം ഋഷയസ് തഥാ
10 ദിശാം ഉദീചീ വിപ്രാണാം സോമോ രാജാ പ്രതാപവാൻ
    കുബേരഃ സർവയക്ഷാണാം ദേവതാനാം പുരന്ദരഃ
    ഏഷ ഭൂതാദികഃ സർഗഃ പ്രജാനാം ച പ്രജാപതിഃ
11 സർവേഷാം ഏവ ഭൂതാനാം അഹം ബ്രഹ്മമയോ മഹാൻ
    ഭൂതം പരതരം മത്തോ വിഷ്ണോർ വാപി ന വിദ്യതേ
12 രാജാധിരാജഃ സർവാസാം വിഷ്ണുർ ബ്രഹ്മമയോ മഹാൻ
    ഈശ്വരം തം വിജാനീമഃ സ വിഭുഃ സ പ്രജാപതിഃ
13 നരകിംനര യക്ഷാണാം ഗന്ധർവോരഗരക്ഷസാം
    ദേവദാനവ നാഗാനാം സർവേഷാം ഈശ്വരോ ഹി സഃ
14 ഭഗ ദേവാനുയാതാനാം സർവാസാം വാമലോചനാ
    മാഹേശ്വരീ മഹാദേവീ പ്രോച്യതേ പാർവതീതി യാ
15 ഉമാം ദേവീം വിജാനീത നാരീണാം ഉത്തമാം ശുഭാം
    രതീനാം വസുമത്യസ് തു സ്ത്രീണാം അപ്സരസസ് തഥാ
16 ധർമകാമാശ് ച രാജാനോ ബ്രാഹ്മണാ ധർമലക്ഷണാഃ
    തസ്മാദ് രാജാ ദ്വിജാതീനാം പ്രയതേതേഹ രക്ഷണേ
17 രജ്ഞാം ഹി വിഷയേ യേഷാം അവസീദന്തി സാധവഃ
    ഹീനാസ് തേ സ്വഗുണൈഃ സർവൈഃ പ്രേത്യാവാൻ മാർഗഗാമിനഃ
18 രാജ്ഞാം തു വിഷയേ യേഷാം സാധവഃ പരിരക്ഷിതാഃ
    തേ ഽസ്മിംൽ ലോകേ പ്രമോദന്തേ പ്രേത്യ ചാനന്ത്യം ഏവ ച
    പ്രാപ്നുവന്തി മഹാത്മാന ഇതി വിത്തദ്വിജർഷഭാഃ
19 അത ഊർധ്വം പ്രവക്ഷ്യാമി നിയതം ധർമലക്ഷണം
    അഹിംസാ ലക്ഷണോ ധർമോ ഹിംസാ ചാധർമലക്ഷണാ
20 പ്രകാശലക്ഷണാ ദേവാ മനുഷ്യാഃ കർമ ലക്ഷണാഃ
    ശബ്ദലക്ഷണം ആകാശം വായുസ് തു സ്പർശലക്ഷണഃ
21 ജ്യോതിഷാം ലക്ഷണം രൂപം ആപശ് ച രസലക്ഷണാഃ
    ധരണീ സർവഭൂതാനാം പൃഥിവീ ഗന്ധലക്ഷണാ
22 സ്വരവ്യഞ്ജന സംസ്കാരാ ഭാരതീ സത്യലക്ഷണാ
    മനസോ ലക്ഷണം ചിന്താ തഥോക്താ ബുദ്ധിർ അന്വയാത്
23 മനസാ ചിന്തയാനോ ഽർഥാൻ ബുദ്ധ്യാ ചൈവ വ്യവസ്യതി
    ബുദ്ധിർ ഹി വ്യവസായേന ലക്ഷ്യതേ നാത്ര സംശയഃ
24 ലക്ഷണം മഹതോ ധ്യാനം അവ്യക്തം സാധു ലക്ഷണം
    പ്രവൃത്തി ലക്ഷണോ യോഗോ ജ്ഞാനം സംന്യാസലക്ഷണം
25 തസ്മാജ് ജ്ഞാനം പുരസ്കൃത്യ സംന്യസേദ് ഇഹ ബുദ്ധിമാൻ
    സംന്യാസീ ജ്ഞാനസംയുക്തഃ പ്രാപ്നോതി പരമാം ഗതിം
    അതീതോ ഽദ്വന്ദ്വം അഭ്യേതി തമോ മൃത്യുജരാതിഗം
26 ധർമലക്ഷണസംയുക്തം ഉക്തം വോ വിധിവൻ മയാ
    ഗുണാനാം ഗ്രഹണം സമ്യഗ് വക്ഷ്യാമ്യ് അഹം അതഃ പരം
27 പാർഥിവോ യസ് തു ഗന്ധോ വൈ ഘ്രാണേനേഹ സ ഗൃഹ്യതേ
    ഘ്രാണസ്ഥശ് ച തഥാ വായുർ ഗന്ധജ്ഞാനേ വിധീയതേ
28 അപാം ധാതുരസോ നിത്യം ജിഹ്വയാ സ തു ഗൃഹ്യതേ
    ജിഹ്വാസ്ഥശ് ച തഥാ സോമോ രസജ്ഞാനേ വിധീയതേ
29 ജ്യോതിഷശ് ച ഗുണോ രൂപം ചക്ഷുഷാ തച് ച ഗൃഹ്യതേ
    ചക്ഷുഃസ്ഥശ് ച തഥാദിത്യോ രൂപജ്ഞാനേ വിധീയതേ
30 വായവ്യസ് തു തഥാ സ്പർശസ് ത്വചാ പ്രജ്ഞായതേ ച സഃ
    ത്വക്സ്ഥശ് ചൈവ തഥാ വായുഃ സ്പർശജ്ഞാനേ വിധീയതേ
31 ആകാശസ്യ ഗുണോ ഘോഷഃ ശ്രോത്രേണ സ തു ഗൃഹ്യതേ
    ശ്രോത്രസ്ഥാശ് ച ദിശഃ സർവാഃ ശബ്ദജ്ഞാനേ പ്രകീർതിതാഃ
32 മനസസ് തു ഗുണശ് ചിന്താ പ്രജ്ഞയാ സ തു ഗൃഹ്യതേ
    ഹൃദിസ്ഥ ചേതനാ ധാതുർ മനോ ജ്ഞാനേ വിധീയതേ
33 ബുദ്ധിർ അധ്യവസായേന ധ്യാനേന ച മഹാംസ് തഥാ
    നിശ്ചിത്യ ഗ്രഹണം നിത്യം അവ്യക്തം നാത്ര സംശയഃ
34 അലിംഗ ഗ്രഹണോ നിത്യഃ ക്ഷേത്രജ്ഞോ നിർഗുണാത്മകഃ
    തസ്മാദ് അലിംഗഃ ക്ഷേത്രജ്ഞഃ കേവലം ജ്ഞാനലക്ഷണഃ
35 അവ്യക്തം ക്ഷേത്രം ഉദ്ദിഷ്ടം ഗുണാനാം പ്രഭവാപ്യയം
    സദാ പശ്യാമ്യ് അഹം ലീനം വിജാനാമി ശൃണോമി ച
36 പുരുഷസ് തദ് വിജാനീതേ തസ്മാത് ക്ഷേത്രജ്ഞ ഉച്യതേ
    ഗുണവൃത്തം തഥാ കൃത്സ്നം ക്ഷേത്രജ്ഞഃ പരിപശ്യതി
37 ആദിമധ്യാവസാനാന്തം സൃജ്യമാനം അചേതനം
    ന ഗുണാ വിദുർ ആത്മാനം സൃജ്യമാനം പുനഃ പുനഃ
38 ന സത്യം വേദ വൈ കശ് ചിത് ക്ഷേത്രജ്ഞസ് ത്വ് ഏവ വിന്ദതി
    ഗുണാനാം ഗുണഭൂതാനാം യത് പരം പരതോ മഹത്
39 തസ്മാദ് ഗുണാംശ് ച തത്ത്വം ച പരിത്യജ്യേഹ തത്ത്വവിത്
    ക്ഷീണദോഷോ ഗുണാൻ ഹിത്വാ ക്ഷേത്രജ്ഞം പ്രവിശത്യ് അഥ
40 നിർദ്വന്ദ്വോ നിർനമഃ കാരോ നിഃ സ്വധാ കാര ഏവ ച
    അചലശ് ചാനികേതശ് ച ക്ഷേത്രജ്ഞഃ സ പരോ വിഭുഃ