മഹാഭാരതം മൂലം/അശ്വമേധികപർവം/അധ്യായം42

←അധ്യായം41

മഹാഭാരതം മൂലം/അശ്വമേധികപർവം രചന:വ്യാസൻ അധ്യായം42

അധ്യായം43→

1 [ബ്ര്]
     അഹങ്കാരാത് പ്രസൂതാനി മഹാഭൂതാനി പഞ്ച വൈ
     പൃഥിവീ വായുർ ആകാശം ആപോ ജ്യോതിശ് ച പഞ്ചമം
 2 തേഷു ഭൂതാനി മുഹ്യന്തേ മഹാഭൂതേഷു പഞ്ചസു
     ശബ്ദസ്പർശന രൂപേഷു രസഗന്ധക്രിയാസു ച
 3 മഹാഭൂതവിനാശാന്തേ പ്രലയേ പ്രത്യുപസ്ഥിതേ
     സർവപ്രാണഭൃതാം ധീരാ മഹദ് ഉത്പദ്യതേ ഭയം
 4 യദ്യ് അസ്മാജ് ജായതേ ഭൂതം തത്ര തത് പ്രവിലീയതേ
     ലീയന്തേ പ്രതിലോമാനി ജായന്തേ ചോത്തരോത്തരം
 5 തതഃ പ്രലീനേ സർവസ്മിൻ ഭൂതേ സ്ഥാവരജംഗമേ
     സ്മൃതിമന്തസ് തദാ ധീരാ ന ലീയന്തേ കദാ ചന
 6 ശബ്ദഃ സ്പർശസ് തഥാരൂപം രസോ ഗന്ധശ് ച പഞ്ചമഃ
     ക്രിയാ കാരണയുക്താഃ സ്യുർ അനിത്യാ മോഹസഞ്ജ്ഞിതാഃ
 7 ലോഭപ്രജന സംയുക്താ നിർവിശേഷാ ഹ്യ് അകിഞ്ചനാഃ
     മാംസശോണിതസംഘാതാ അന്യോന്യസ്യോപജീവിനഃ
 8 ബഹിർ ആത്മാന ഇത്യ് ഏതേ ദീനാഃ കൃപണ വൃത്തയഃ
     പ്രാണാപാനാവ് ഉദാനശ് ച സമാനോ വ്യാന ഏവ ച
 9 അന്തരാത്മേതി ചാപ്യ് ഏതേ നിയതാഃ പഞ്ച വായവഃ
     വാൻ മനോ ബുദ്ധിർ ഇത്യ് ഏഭിർ സാർധം അഷ്ടാത്മകം ജഗത്
 10 ത്വഗ് ഘ്രാണശ്രോത്രചക്ഷൂംഷി രസനം വാക് ച സംയതാ
    വിശുദ്ധം ച മനോ യസ്യ ബുദ്ധിശ് ചാവ്യഭിചാരിണീ
11 അഷ്ടൗ യസ്യാഗ്നയോ ഹ്യ് ഏതേ ന ദഹന്തേ മനഃ സദാ
    സ തദ് ബ്രഹ്മ ശുഭം യാതി യസ്മാദ് ഭൂയോ ന വിദ്യതേ
12 ഏകാദശ ച യാന്യ് ആഹുർ ഇന്ദ്രിയാണി വിശേഷതഃ
    അഹങ്കാരപ്രസൂതാനി താനി വക്ഷ്യാമ്യ് അഹം ദ്വിജാഃ
13 ശ്രോത്രം ത്വക് ചക്ഷുഷീ ജിഹ്വാ നാസികാ ചൈവ പഞ്ചമീ
    പാദൗ പായുർ ഉപസ്ഥം ച ഹസ്തൗ വാഗ് ദശമീ ഭവേത്
14 ഇന്ദ്രിയഗ്രാമ ഇത്യ് ഏഷ മന ഏകാദശം ഭവേത്
    ഏതം ഗ്രാമം ജയേത് പൂർവം തതോ ബ്രഹ്മ പ്രകാശതേ
15 ബുദ്ധീന്ദ്രിയാണി പഞ്ചാഹുഃ പഞ്ച കർമേന്ദ്രിയാണി ച
    ശ്രോത്രാദീന്യ് അപി പഞ്ചാഹുർ ബുദ്ധിയുക്താനി തത്ത്വതഃ
16 അവിശേഷാണി ചാന്യാനി കർമ യുക്താനി താനി തു
    ഉഭയത്ര മനോ ജ്ഞേയം ബുദ്ധിർ ദ്വാദശമീ ഭവേത്
17 ഇത്യ് ഉക്താനീന്ദ്രിയാണീമാന്യ് ഏകാദശ മയാ ക്രമാത്
    മന്യന്തേ കൃതം ഇത്യ് ഏവ വിദിത്വൈതാനി പണ്ഡിതാഃ
18 ത്രീണി സ്ഥാനാനി ഭൂതാനാം ചതുർഥം നോപപദ്യതേ
    സ്ഥലം ആപസ് തഥാകാശം ജന്മ ചാപി ചതുർവിധം
19 അണ്ഡജോദ്ഭിജ്ജ സംസ്വേദ ജരായുജം അഥാപി ച
    ചതുർധാ ജന്മ ഇത്യ് ഏതദ് ഭൂതഗ്രാമസ്യ ലക്ഷ്യതേ
20 അചരാണ്യ് അപി ഭൂതാനി ഖേചരാണി തഥൈവ ച
    അണ്ഡജാനി വിജാനീയാത് സർവാംശ് ചൈവ സരീസൃപാൻ
21 സംസ്വേദാഃ കൃമയഃ പ്രോക്താ ജന്തവശ് ച തഥാവിധാഃ
    ജന്മ ദ്വിതീയം ഇത്യ് ഏതജ് ജഘന്യതരം ഉച്യതേ
22 ഭിത്ത്വാ തു പൃഥിവീം യാനി ജായന്തേ കാലപര്യയാത്
    ഉദ്ഭിജ്ജാനീതി താന്യ് ആഹുർ ഭൂതാനി ദ്വിജസത്തമാഃ
23 ദ്വിപാദ ബഹുപാദാനി തിര്യഗ്ഗതിമതീനി ച
    ജരായുജാനി ഭൂതാനി വിത്തതാന്യ് അപി സത്തമാഃ
24 ദ്വിവിധാപീഹ വിജ്ഞേയാ ബ്രഹ്മയോനിഃ സനാതനാ
    തപഃ കർമ ച യത് പുണ്യം ഇത്യ് ഏഷ വിദുഷാം നയഃ
25 ദ്വിവിധം കർമ വിജ്ഞേയം ഇജ്യാ ദാനം ച യൻ മഖേ
    ജാതസ്യാധ്യയനം പുണ്യം ഇതി വൃദ്ധാനുശാസനം
26 ഏതദ് യോ വേദ വിധിവത് സ മുഖഃ സ്യാദ് ദ്വിജർഷഭാഃ
    വിമുക്തഃ സർവപാപേഭ്യ ഇതി ചൈവ നിബോധത
27 ആകാശം പ്രഥമം ഭൂതം ശ്രോത്രം അധ്യാത്മം ഉച്യതേ
    അധിഭൂതം തഥാ ശബ്ദോ ദിശസ് തത്രാധിദൈവതം
28 ദ്വിതീയം മാരുതോ ഭൂതം ത്വഗ് അധ്യാത്മം ച വിശ്രുതം
    സ്പ്രഷ്ടവ്യം അധിഭൂതം ച വിദ്യുത് തത്രാധിദൈവതം
29 തൃതീയം ജ്യോതിർ ഇത്യ് ആഹുർ ചക്ഷുർ അധ്യാത്മം ഉച്യതേ
    അധിഭൂതം തതോ രൂപം സൂര്യസ് തത്രാധിദൈവതം
30 ചതുർഥം ആപോ വിജ്ഞേയം ജിഹ്വാ ചാധ്യാത്മം ഇഷ്യതേ
    അധിഭൂതം രസശ് ചാത്ര സോമസ് തത്രാധിദൈവതം
31 പൃഥിവീ പഞ്ചമം ഭൂതം ഘ്രാണശ് ചാധ്യാത്മം ഇഷ്യതേ
    അധിഭൂതം തഥാ ഗന്ധോ വായുസ് തത്രാധിദൈവതം
32 ഏഷ പഞ്ചസു ഭൂതേഷു ചതുഷ്ടയ വിധിഃ സ്മൃതഃ
    അതഃ പരം പ്രവക്ഷ്യാമി സർവം ത്രിവിധം ഇന്ദ്രിയം
33 പാദാവ് അധ്യാത്മം ഇത്യ് ആഹുർ ബ്രാഹ്മണാസ് തത്ത്വദർശിനഃ
    അധിഭൂതം തു ഗന്തവ്യം വിഷ്ണുസ് തത്രാധിദൈവതം
34 അവാഗ് ഗതിർ അപാനശ് ച പായുർ അധ്യാത്മം ഇഷ്യതേ
    അധിഭൂതം വിസർവശ് ച മിത്രസ് തത്രാധിദൈവതം
35 പ്രജനഃ സർവഭൂതാനാം ഉപസ്ഥോ ഽധ്യാത്മം ഉച്യതേ
    അധിഭൂതം തഥാ ശുക്രം ദൈവതം ച പ്രജാപതിഃ
36 ഹസ്താവ് അധ്യാത്മം ഇത്യ് ആഹുർ അധ്യാത്മവിദുഷോ ജനാഃ
    അധിഭൂതം തു കർമാണി ശക്രസ് തത്രാധിദൈവതം
37 വൈശ്വദേവീ മനഃ പൂർവാ വാഗ് അധ്യാത്മം ഇഹോച്യതേ
    വക്തവ്യം അധിഭൂതം ച വഹ്നിസ് തത്രാധിദൈവതം
38 അധ്യാത്മം മന ഇത്യ് ആഹുഃ പഞ്ച ഭൂതാനുചാരകം
    അധിഭൂതം ച മന്യവ്യം ചന്ദ്രമാശ് ചാധിദൈവതം
39 അധ്യാത്മം ബുദ്ധിർ ഇത്യ് ആഹുഃ ഷഡിന്ദ്രിയ വിചാരിണീ
    അധിഭൂതം തു വിജ്ഞേയം ബ്രഹ്മാ തത്രാധിദൈവതം
40 യഥാവദ് അധ്യാത്മവിധിർ ഏഷ വഃ കീർതിതോ മയാ
    ജ്ഞാനം അസ്യ ഹി ധർമജ്ഞാഃ പ്രാപ്തം ബുദ്ധിമതാം ഇഹ
41 ഇന്ദ്രിയാണീന്ദ്രിയാർഥാശ് ച മഹാഭൂതാനി പഞ്ച ച
    സർവാണ്യ് ഏതാനി സന്ധായ മനസാ സമ്പ്രധാരയേത്
42 ക്ഷീണേ മനസി സർവസ്മിൻ ന ജന്മ സുഖം ഇഷ്യതേ
    ജ്ഞാനസമ്പന്ന സത്ത്വാനാം തത് സുഖം വിദുഷാം മതം
43 അതഃ പരം പ്രവക്ഷ്യാമി സൂക്ഷ്മഭാവകരീം ശിവാം
    നിവൃത്തിം സർവഭൂതേഷു മൃദുനാ ദാരുണേന വാ
44 ഗുണാഗുണം അനാസംഗം ഏകചര്യം അനന്തരം
    ഏതദ് ബ്രാഹ്മണതോ വൃത്തം ആഹുർ ഏകപദം സുഖം
45 വിദ്വാൻ കൂർമ ഇവാംഗാനി കാമാൻ സംഹൃത്യ സർവശഃ
    വിരജാഃ സർവതോ മുക്തോ യോ നരഃ സ സുഖീ സദാ
46 കാമാൻ ആത്മനി സംയമ്യ ക്ഷീണതൃഷ്ണഃ സമാഹിതഃ
    സർവഭൂതസുഹൃൻ മൈത്രോ ബ്രഹ്മഭൂയം സ ഗച്ഛതി
47 ഇന്ദ്രിയാണാം നിരോധേന സർവേഷാം വിഷയൈഷിണാം
    മുനേർ ജനപദ ത്യാഗാദ് അധ്യാത്മാഗ്നിഃ സമിധ്യതേ
48 യഥാഗ്നിർ ഇന്ധനൈർ ഇദ്ധോ മഹാജ്യോതിഃ പ്രകാശതേ
    തഥേന്ദ്രിയ നിരോധേന മഹാൻ ആത്മാ പ്രകാശതേ
49 യദാ പശ്യതി ഭൂതാനി പ്രസന്നാത്മാത്മനോ ഹൃദി
    സ്വയം യോനിസ് തദാ സൂക്ഷ്മാത് സൂക്ഷ്മം ആപ്നോത്യ് അനുത്തമം
50 അഗ്നീ രൂപം പയഃ സ്രോതോ വായുഃ സ്പർശനം ഏവ ച
    മഹീ പങ്കധരം ഘോരം ആകാശം ശ്രവണം തഥാ
51 രാഗശോകസമാവിഷ്ടം പഞ്ച സ്രോതഃ സമാവൃതം
    പഞ്ച ഭൂതസമായുക്തം നവദ്വാരം ദ്വിദൈവതം
52 രജസ്വലം അഥാദൃശ്യം ത്രിഗുണം ച ത്രിധാതുകം
    സംസർഗാഭിരതം മൂഢം ശരീരം ഇതി ധാരണാ
53 ദുശ്ചരം ജീവലോകേ ഽസ്മിൻ സത്ത്വം പ്രതി സമാശ്രിതം
    ഏതദ് ഏവ ഹി ലോകേ ഽസ്മിൻ കാലചക്രം പ്രവർതതേ
54 ഏതൻ മഹാർണവം ഘോരം അഗാധം മോഹസഞ്ജ്ഞിതം
    വിസൃജേത് സങ്ക്ഷിപേച് ചൈവ ഭോധയേത് സാമരം ജഗത്
55 കാമക്രോധൗ ഭയം മോഹം അഭിദ്രോഹം അഥാനൃതം
    ഇന്ദ്രിയാണാം നിരോധേന സ താംസ് ത്യജതി ദുസ്ത്യജാൻ
56 യസ്യൈതേ നിർജിതാ ലോകേ ത്രിഗുണാഃ പഞ്ച ധാതവഃ
    വ്യോമ്നി തസ്യ പരം സ്ഥാനം അനന്തം അഥ ലക്ഷ്യതേ
57 കാമകൂലാം അപാരാന്താം മനഃ സ്രോതോ ഭയാവഹാം
    നദീം ദുർഗ ഹ്രദാം തീർണഃ കാമക്രോധാവ് ഉഭൗ ജയേത്
58 സ സർവദോഷനിർമുക്തസ് തതഃ പശ്യതി യത് പരം
    മനോ മനസി സന്ധായ പശ്യത്യ് ആത്മാനം ആത്മനി
59 സർവവിത് സർവഭൂതേഷു വീക്ഷത്യ് ആത്മാനം ആത്മനി
    ഏകധാ ബഹുധാ ചൈവ വികുർവാണസ് തതസ് തതഃ
60 ധ്രുവം പശ്യതി രൂപാണി ദീപാദ് ദീപശതം യഥാ
    സ വൈ വിഷ്ണുശ് ച മിത്രശ് ച വരുണോ ഽഗ്നിഃ പ്രജാപതിഃ
61 സ ഹി ധാതാ വിധാതാ ച സ പ്രഭുഃ സർവതോ മുഖഃ
    ഹൃദയം സർവഭൂതാനാം മഹാൻ ആത്മാ പ്രകാശതേ
62 തം വിപ്ര സംഘാശ് ച സുരാസുരാശ് ച; യക്ഷാഃ പിശാചാഃ പിതരോ വയാംസി
    രക്ഷോഗണാ ഭൂതഗണാശ് ച സർവേ; മഹർഷയശ് ചൈവ സദാ സ്തുവന്തി