മഹാഭാരതം മൂലം/അശ്വമേധികപർവം/അധ്യായം19

←അധ്യായം18

മഹാഭാരതം മൂലം/അശ്വമേധികപർവം രചന:വ്യാസൻ അധ്യായം19

അധ്യായം20→

1 [ബ്ര്]
     യഃ സ്യാദ് ഏകായനേ ലീനസ് തൂഷ്ണീം കിം ചിദ് അചിന്തയൻ
     പൂർവം പൂർവം പരിത്യജ്യ സ നിരാരംഭകോ ഭവേത്
 2 സർവമിത്രഃ സർവസഹഃ സമരക്തോ ജിതേന്ദ്രിയഃ
     വ്യപേതഭയമന്യുശ് ച കാമഹാ മുച്യതേ നരഃ
 3 ആത്മവത് സർവഭൂതേഷു യശ് ചരേൻ നിയതഃ ശുചിഃ
     അമാനീ നിരഭീമാനഃ സർവതോ മുക്ത ഏവ സഃ
 4 ജീവിതം മരണം ചോഭേ സുഖദുഃഖേ തഥൈവ ച
     ലാഭാലാഭേ പ്രിയ ദ്വേഷ്യേ യഃ സമഃ സ ച മുച്യതേ
 5 ന കസ്യ ചിത് സ്പൃഹയതേ നാവജാനാതി കിം ചന
     നിർദ്വന്ദ്വോ വീതരാഗാത്മാ സർവതോ മുക്ത ഏവ സഃ
 6 അനമിത്രോ ഽഥ നിർബന്ധുർ അനപത്യശ് ച യഃ ക്വ ചിത്
     ത്യക്തധർമാർഥകാമശ് ച നിരാകാങ്ക്ഷീ സ മുച്യതേ
 7 നൈവ ധർമീ ന ചാധർമീ പൂർവോപചിതഹാ ച യഃ
     ധാതുക്ഷയപ്രശാന്താത്മാ നിർദ്വന്ദ്വഃ സ വിമുച്യതേ
 8 അകർമാ ചാവികാങ്ക്ഷശ് ച പശ്യഞ് ജഗദ് അശാശ്വതം
     അസ്വസ്ഥം അവശം നിത്യം ജന്മ സംസാരമോഹിതം
 9 വൈരാഗ്യ ബുദ്ധിഃ സതതം താപദോഷവ്യപേക്ഷകഃ
     ആത്മബന്ധവിനിർമോക്ഷം സ കരോത്യ് അചിരാദ് ഇവ
 10 അഗന്ധ രസം അസ്പർശം അശബ്ദം അപരിഗ്രഹം
    അരൂപം അനഭിജ്ഞേയം ദൃഷ്ട്വാത്മാനം വിമുച്യതേ
11 പഞ്ച ഭൂതഗുണൈർ ഹീനം അമൂർതി മദലേപകം
    അഗുണം ഗുണഭോക്താരം യഃ പശ്യതി സ മുച്യതേ
12 വിഹായ സർവസങ്കൽപാൻ ബുദ്ധ്യാ ശാരീര മാനസാൻ
    ശനൈർ നിർവാണം ആപ്നോതി നിരിന്ധന ഇവാനലഃ
13 വിമുക്തഃ സർവസംസ്കാരൈസ് തതോ ബ്രഹ്മ സനാതനം
    പരം ആപ്നോതി സംശാന്തം അചലം ദിവ്യം അക്ഷരം
14 അതഃ പരം പ്രവക്ഷ്യാമി യോഗശാസ്ത്രം അനുത്തമം
    യജ് ജ്ഞാത്വാ സിദ്ധം ആത്മാനം ലോകേ പശ്യന്തി യോഗിനഃ
15 തസ്യോപദേശം പശ്യാമി യഥാവത് തൻ നിബോധ മേ
    യൈർ ദ്വാരൈശ് ചാരയൻ നിത്യം പശ്യത്യ് ആത്മാനം ആത്മനി
16 ഇന്ദ്രിയാണി തു സംഹൃത്യ മന ആത്മനി ധാരയേത്
    തീവ്രം തപ്ത്വാ തപഃ പൂർവം തതോ യോക്തും ഉപക്രമേത്
17 തപസ്വീ ത്യക്തസങ്കൽപോ ദംഭാഹങ്കാരവർജിതഃ
    മനീഷീ മനസാ വിപ്രഃ പശ്യത്യ് ആത്മാനം ആത്മനി
18 സ ചേച് ഛക്നോത്യ് അയം സാധുർ യോക്തും ആത്മാനം ആത്മനി
    തത ഏകാന്തശീലഃ സ പശ്യത്യ് ആത്മാനം ആത്മനി
19 സംയതഃ സതതം യുക്ത ആത്മവാൻ വിജിതേന്ദ്രിയഃ
    തഥായം ആത്മനാത്മാനം സാധു യുക്തഃ പ്രപശ്യതി
20 യഥാ ഹി പുരുഷഃ സ്വപ്നേ ദൃഷ്ട്വാ പശ്യത്യ് അസാവ് ഇതി
    തഥാരൂപം ഇവാത്മാനം സാധു യുക്തഃ പ്രപശ്യതി
21 ഇഷീകാം വാ യഥാ മുഞ്ജാത് കശ് ചിൻ നിർഹൃത്യ ദർശയേത്
    യോഗീ നിഷ്കൃഷ്ടം ആത്മാനം യഥാ സമ്പശ്യതേ തനൗ
22 മുഞ്ജം ശരീരം തസ്യാഹുർ ഇഷീകാം ആത്മനി ശ്രിതാം
    ഏതൻ നിദർശനം പ്രോക്തം യോഗവിദ്ഭിർ അനുത്തമം
23 യദാ ഹി യുക്തം ആത്മാനം സമ്യക് പശ്യതി ദേഹഭൃത്
    തദാസ്യ നേശതേ കശ് ചിത് ത്രൈലോക്യസ്യാപി യഃ പ്രഭുഃ
24 അന്യോന്യാശ് ചൈവ തനവോ യഥേഷ്ടം പ്രതിപദ്യതേ
    വിനിവൃത്യ ജരാമൃത്യൂ ന ഹൃഷ്യതി ന ശോചതി
25 ദേവാനാം അപി ദേവത്വം യുക്തഃ കാരയതേ വശീ
    ബ്രഹ്മ ചാവ്യയം ആപ്നോതി ഹിത്വാ ദേഹം അശാശ്വതം
26 വിനശ്യത്ഷ്വ് അപി ലോകേഷു ന ഭയം തസ്യ ജായതേ
    ക്ലിശ്യമാനേഷു ഭൂതേഷു ന സ ക്ലിശ്യതി കേന ചിത്
27 ദുഃഖശോകമയൈർ ഘോരൈഃ സംഗസ്നേഹ സമുദ്ഭവൈഃ
    ന വിചാല്യേത യുക്താത്മാ നിസ്പൃഹഃ ശാന്തമാനസഃ
28 നൈനം ശസ്ത്രാണി വിധ്യന്തേ ന മൃത്യുശ് ചാസ്യ വിദ്യതേ
    നാതഃ സുഖതരം കിം ചിൽ ലോകേ ക്വ ചന വിദ്യതേ
29 സമ്യഗ് യുക്ത്വാ യദാത്മാനം ആത്മയ് ഏവ പ്രപശ്യതി
    തദൈവ ന സ്പൃഹയതേ സാക്ഷാദ് അപി ശതക്രതോഃ
30 നിർവേദസ് തു ന ഗന്തവ്യോ യുഞ്ജാനേന കഥം ചന
    യോഗം ഏകാന്തശീലസ് തു യഥാ യുഞ്ജീത തച് ഛൃണു
31 ദൃഷ്ടപൂർവാ ദിശം ചിന്ത്യ യസ്മിൻ സംനിവസേത് പുരേ
    പുരസ്യാഭ്യന്തരേ തസ്യ മനശ് ചായം ന ബാഹ്യതഃ
32 പുരസ്യാഭ്യന്തരേ തിഷ്ഠൻ യസ്മിന്ന് ആവസഥേ വസേത്
    തസ്മിന്ന് ആവസഥേ ധാര്യം സ ബാഹ്യാഭ്യന്തരം മനഃ
33 പ്രചിന്ത്യാവസഥം കൃത്സ്നം യസ്മിൻ കായേ ഽവതിഷ്ഠതേ
    തസ്മിൻ കായേ മനശ് ചാര്യം ന കഥം ചന ബാഹ്യതഃ
34 സംനിയമ്യേന്ദ്രിയഗ്രാമം നിർഘോഷേ നിർജനേ വനേ
    കായം അഭ്യന്തരം കൃത്സ്നം ഏകാഗ്രഃ പരിചിന്തയേത്
35 ദന്താംസ് താലു ച ജിഹ്വാം ച ഗലം ഗ്രീവാം തഥൈവ ച
    ഹൃദയം ചിന്തയേച് ചാപി തഥാ ഹൃദയബന്ധനം
36 ഇത്യ് ഉക്തഃ സ മയാ ശിഷ്യോ മേധാവീ മധുസൂദന
    പപ്രച്ഛ പുനർ ഏവേമം മോക്ഷധർമം സുദുർവചം
37 ഭുക്തം ഭുക്തം കഥം ഇദം അന്നം കോഷ്ഠേ വിപച്യതേ
    കഥം രസത്വം വ്രജതി ശോണിതം ജായതേ കഥം
    തഥാ മാംസം ച മേദശ് ച സ്നായ്വ് അസ്ഥീനി ച പോഷതി
38 കഥം ഏതാനി സർവാണി ശരീരാണി ശരീരിണാം
    വർധന്തേ വർധമാനസ്യ വർധതേ ച കഥം ബലം
    നിരോജസാം നിഷ്ക്രമണം മലാനാം ച പൃഥക് പൃഥക്
39 കുതോ വായം പ്രശ്വസിതി ഉച്ഛ്വസിത്യ് അപി വാ പുനഃ
    കം ച ദേശം അധിഷ്ഠായ തിഷ്ഠത്യ് ആത്മായം ആത്മനി
40 ജീവഃ കായം വഹതി ചേച് ചേഷ്ടയാനഃ കലേവരം
    കിം വർണം കീദൃശം ചൈവ നിവേശയതി വൈ മനഃ
    യാഥാതഥ്യേന ഭഗവൻ വക്തും അർഹസി മേ ഽനഘ
41 ഇതി സമ്പരിപൃഷ്ടോ ഽഹം തേന വിപ്രേണ മാധവ
    പ്രത്യബ്രുവം മഹാബാഹോ യഥാ ശ്രുതം അരിന്ദമ
42 യഥാ സ്വകോഷ്ഠേ പ്രക്ഷിപ്യ കോഷ്ഠം ഭാണ്ഡ മനാ ഭവേത്
    തഥാ സ്വകായേ പ്രക്ഷിപ്യ മനോ ദ്വാരൈർ അനിശ്ചലൈഃ
    ആത്മാനം തത്ര മാർഗേത പ്രമാദം പരിവർജയേത്
43 ഏവം സതതം ഉദ്യുക്തഃ പ്രീതാത്മാ നചിരാദ് ഇവ
    ആസാദയതി തദ് ബ്രഹ്മ യദ് ദൃഷ്ട്വാ സ്യാത് പ്രധാനവിത്
44 ന ത്വ് അസൗ ചക്ഷുഷാ ഗ്രാഹ്യോ ന ച സർവൈർ അപീന്ദ്രിയൈഃ
    മനസൈവ പ്രദീപേന മഹാൻ ആത്മനി ദൃശ്യതേ
45 സർവതഃ പാണിപാദം തം സർവതോ ഽക്ഷിശിരോമുഖം
    ജീവോ നിഷ്ക്രാന്തം ആത്മാനം ശരീരാത് സമ്പ്രപശ്യതി
46 സ തദ് ഉത്സൃജ്യ ദേഹം സ്വം ധാരയൻ ബ്രഹ്മ കേവലം
    ആത്മാനം ആലോകയതി മനസാ പ്രഹസന്ന് ഇവ
47 ഇദം സർവരഹസ്യം തേ മയോക്തം ദ്വിജസത്തമ
    ആപൃച്ഛേ സാധയിഷ്യാമി ഗച്ഛ ശിഷ്യയഥാസുഖം
48 ഇത്യ് ഉക്തഃ സ തദാ കൃഷ്ണ മയാ ശിഷ്യോ മഹാതപാഃ
    അഗച്ഛത യഥാകാമം ബ്രാഹ്മണശ് ഛിന്നസംശയഃ
49 [വാ]
    ഇത്യ് ഉക്ത്വാ സ തദാ വാക്യം മാം പാർഥ ദ്വിജപുംഗവഃ
    മോക്ഷധർമാശ്രിതഃ സമ്യക് തത്രൈവാന്തരധീയത
50 കച് ചിദ് ഏതത് ത്വയാ പാർഥ ശ്രുതം ഏകാഗ്രചേതസാ
    തദാപി ഹി രഥസ്ഥസ് ത്വം ശ്രുതവാൻ ഏതദ് ഏവ ഹി
51 നൈതത് പാർഥ സുവിജ്ഞേയം വ്യാമിശ്രേണേതി മേ മതിഃ
    നരേണാകൃത സഞ്ജ്ഞേന വിദഗ്ധേനാകൃതാത്മനാ
52 സുരഹസ്യം ഇദം പ്രോക്തം ദേവാനാം ഭരതർഷഭ
    കച് ചിൻ നേദം ശ്രുതം പാർഥ മർത്യേനാന്യേന കേന ചിത്
53 ന ഹ്യ് ഏതച് ഛ്രോതും അർഹോ ഽന്യോ മനുഷ്യസ് ത്വാം ഋതേ ഽനഘ
    നൈതദ് അദ്യ സുവിജ്ഞേയം വ്യാമിശ്രേണാന്തർ ആത്മനാ
54 ക്രിയാവദ്ഭിർ ഹി കൗന്തേയ ദേവലോകഃ സമാവൃതഃ
    ന ചൈതദ് ഇഷ്ടം ദേവാനാം മർത്യൈ രൂപനിവർതനം
55 പരാ ഹി സാ ഗതിഃ പാർഥ യത് തദ് ബ്രഹ്മ സനാതനം
    യത്രാമൃതത്വം പ്രാപ്നോതി ത്യക്ത്വാ ദുഃഖം സദാ സുഖീ
56 ഏവം ഹി ധർമം ആസ്ഥായ യോ ഽപി സ്യുഃ പാപയോനയഃ
    സ്ത്രിയോ വൈശ്യാസ് തഥാ ശൂദ്രാസ് തേ ഽപി യാന്തി പരാം ഗതിം
57 കിം പുനർ ബ്രാഹ്മണാഃ പാർഥ ക്ഷത്രിയാ വാ ബഹുശ്രുതാഃ
    സ്വധർമരതയോ നിത്യം ബ്രഹ്മലോകപരായണാഃ
58 ഹേതുമച് ചൈതദ് ഉദ്ദിഷ്ടം ഉപായാശ് ചാസ്യ സാധനേ
    സിദ്ധേഃ ഫലം ച മോക്ഷശ് ച ദുഃഖസ്യ ച വിനിർണയഃ
    അതഃ പരം സുഖം ത്വ് അന്യത് കിം നു സ്യാദ് ഭരതർഷഭ
59 ശ്രുതവാഞ് ശ്രദ്ദധാനശ് ച പരാക്രാന്തശ് ച പാണ്ഡവ
    യഃ പരിത്യജതേ മർത്യോ ലോകതന്ത്രം അസാരവത്
    ഏതൈർ ഉപായൈഃ സ ക്ഷിപ്രം പരാം ഗതിം അവാപ്നുയാത്
60 ഏതാവദ് ഏവ വക്തവ്യം നാതോ ഭൂയോ ഽസ്തി കിം ചന
    ഷൺ മാസാൻ നിത്യയുക്തസ്യ യോഗഃ പാർഥ പ്രവർതതേ