മഹാഭാരതം മൂലം/അശ്വമേധികപർവം/അധ്യായം20

മഹാഭാരതം മൂലം/അശ്വമേധികപർവം
രചന:വ്യാസൻ
അധ്യായം20

1 [വാ]
     അത്രാപ്യ് ഉദാഹരന്തീമം ഇതിഹാസം പുരാതനം
     ദമ്പത്യോഃ പാർഥ സംവാദം അഭയം നാമ നാമതഃ
2 ബ്രാഹ്മണീ ബ്രാഹ്മണം കം ചിജ് ജ്ഞാനവിജ്ഞാനപാരഗം
     ദൃഷ്ട്വാ വിവിക്ത ആസീനം ഭാര്യാ ഭർതാരം അബ്രവീത്
3 കം നു ലോകം ഗമിഷ്യാമി ത്വാം അഹം പതിം ആശ്രിതാ
     ന്യസ്തകർമാണം ആസീനം കീനാശം അവിചക്ഷണം
4 ഭാര്യാഃ പതികൃതാംൽ ലോകാൻ ആപ്നുവന്തീതി നഃ ശ്രുതം
     ത്വാം അഹം പതിം ആസാദ്യ കാം ഗമിഷ്യാമി വൈ ഗതിം
5 ഏവം ഉക്തഃ സ ശാന്താത്മാ താം ഉവാച ഹസന്ന് ഇവ
     സുഭഗേ നാഭ്യസൂയാമി വാക്യസ്യാസ്യ തവാനഘേ
6 ഗ്രാഹ്യം ദൃശ്യം ച ശ്രാവ്യം ച യദ് ഇദം കർമ വിദ്യതേ
     ഏതദ് ഏവ വ്യവസ്യന്തി കർമ കർമേതി കർമിണഃ
7 മോഹം ഏവ നിയച്ഛന്തി കർമണാ ജ്ഞാനവർജിതാഃ
     നൈഷ്കർമ്യം ന ച ലോകേ ഽസ്മിൻ മൗർതം ഇത്യ് ഉപലഭ്യതേ
8 കർമണാ മനസാ വാചാ ശുഭം വാ യദി വാശുഭം
     ജന്മാദി മൂർതി ഭേദാനാം കർമ ഭൂതേഷു വർതതേ
9 രക്ഷോഭിർ വധ്യമാനേഷു ദൃശ്യദ്രവ്യേഷു കർമസു
     ആത്മസ്ഥം ആത്മനാ തേന ദൃഷ്ടം ആയതനം മയാ
10 യത്ര തദ് ബ്രഹ്മ നിർദ്വന്ദ്വം യത്ര സോമഃ സഹാഗ്നിനാ
    വ്യവായം കുരുതേ നിത്യം ധീരോ ഭൂതാനി ധാരയൻ
11 യത്ര ബ്രഹ്മാദയോ യുക്താസ് തദ് അക്ഷരം ഉപാസതേ
    വിദ്വാംസഃ സുവ്രതാ യത്ര ശാന്താത്മാനോ ജിതേന്ദ്രിയാഃ
12 ഘ്രാണേന ന തദ് ആഘ്രേയം ന തദ് ആദ്യം ച ജിഹ്വയാ
    സ്പർശേന ച ന തത് സ്പൃശ്യം മനസാ ത്വ് ഏവ ഗമ്യതേ
13 ചക്ഷുഷാ ന വിഷഹ്യം ച യത് കിം ചിച് ഛ്രവണാത് പരം
    അഗന്ധം അരസ സ്പർശം അരൂപാശബ്ദം അവ്യയം
14 യതഃ പ്രവർതതേ തന്ത്രം യത്ര ച പ്രതിതിഷ്ഠതി
    പ്രാണോ ഽപാനഃ സമാനശ് ച വ്യാനശ് ചോദാന ഏവ ച
15 തത ഏവ പ്രവർതന്തേ തം ഏവ പ്രവിശന്തി ച
    സമാനവ്യാനയോർ മധ്യേ പ്രാണാപാനൗ വിചേരതുഃ
16 തസ്മിൻ സുപ്തേ പ്രലീയേതേ സമാനോ വ്യാന ഏവ ച
    അപാന പ്രാണയോർ മധ്യേ ഉദാനോ വ്യാപ്യ തിഷ്ഠതി
    തസ്മാച് ഛയാനം പുരുഷം പ്രാണാപാനൗ ന മുഞ്ചതഃ
17 പ്രാണാൻ ആയമ്യതേ യേന തദ് ഉദാനം പ്രചക്ഷതേ
    തസ്മാത് തപോ വ്യവസ്യന്തി തദ് ഭവം ബ്രഹ്മവാദിനഃ
18 തേഷാം അന്യോന്യഭക്ഷാണാം സർവേഷാം ദേവ ചാരിണാം
    അഗ്നിർ വൈശ്വാനരോ മധ്യേ സപ്തധാ വിഹിതോ ഽന്തരാ
19 ഘ്രാണം ജിഹ്വാ ച ചക്ഷുശ് ച ത്വക് ച ശ്രോത്രം ച പഞ്ചമം
    മനോ ബുദ്ധിശ് ച സപ്തൈതാ ജിഹ്വാ വൈശ്വാനരാർചിഷഃ
20 ഘ്രേയം പേയം ച ദൃശ്യം ച സ്പൃശ്യം ശ്രവ്യം തഥൈവ ച
    മന്തവ്യം അഥ ബോദ്ധവ്യം താഃ സപ്ത സമിധോ മമ
21 ഘ്രാതാ ഭക്ഷയിതാ ദ്രഷ്ടാ സ്പ്രഷ്ടാ ശ്രോതാ ച പഞ്ചമഃ
    മന്താ ബോദ്ധാ ച സപ്തൈതേ ഭവന്തി പരമർത്വിജഃ
22 ഘ്രേയേ പേയേ ച ദേശ്യേ ച സ്പൃശ്യേ ശ്രവ്യേ തഥൈവ ച
    ഹവീംഷ്യ് അഗ്നിഷു ഹോതാരഃ സപ്തധാ സപ്ത സപ്തസു
    സമ്യക് പ്രക്ഷിപ്യ വിദ്വാംസോ ജനയന്തി സ്വയോനിഷു
23 പൃഥിവീ വായുർ ആകാശം ആപോ ജ്യോതിശ് ച പഞ്ചമം
    മനോ ബുദ്ധിശ് ച സപ്തൈത യോനിർ ഇത്യ് ഏവ ശബ്ദിതാഃ
24 ഹവിർ ഭൂതാ ഗുണാഃ സർവേ പ്രവിശന്ത്യ് അഗ്നിജം മുഖം
    അന്തർ വാസം ഉഷിത്വാ ച ജായന്തേ സ്വാസു യോനിഷു
    തത്രൈവ ച നിരുധ്യന്തേ പ്രലയേ ഭൂതഭാവനേ
25 തതഃ സഞ്ജായതേ ഗന്ധസ് തതഃ സഞ്ജായതേ രസഃ
    തതഃ സഞ്ജായതേ രൂപം തതഃ സ്പർശോ ഽഭിജായതേ
26 തതഃ സഞ്ജായതേ ശബ്ദഃ സംശയസ് തത്ര ജായതേ
    തതഃ സഞ്ജായതേ നിഷ്ഠാ ജന്മൈതത് സപ്തധാ വിദുഃ
27 അനേനൈവ പ്രകാരേണ പ്രഗൃഹീതം പുരാതനൈഃ
    പൂർണാഹുതിഭിർ ആപൂർണാസ് തേ ഽഭിപൂര്യന്തി തേജസാ