ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / പഞ്ചമഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 5) / അദ്ധ്യായം 14
| ← സ്കന്ധം 5 : അദ്ധ്യായം 13 | സ്കന്ധം 5 : അദ്ധ്യായം 15 → |
ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / പഞ്ചമഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 5) / അദ്ധ്യായം 14
[തിരുത്തുക]
സ ഹോവാച
യ ഏഷ ദേഹാത്മമാനിനാം സത്ത്വാദിഗുണവിശേഷവികൽപിതകുശലാകുശലസമവഹാരവിനിർമ്മിതവിവിധദേഹാവലിഭിർവ്വിയോഗസംയോഗാദി അനാദിസംസാരാനുഭവസ്യ ദ്വാരഭൂതേന ഷഡിന്ദ്രിയവർഗ്ഗേണ തസ്മിൻ ദുർഗ്ഗാധ്വവദസുഗമേഽധ്വന്യാപതിത ഈശ്വരസ്യ ഭഗവതോ വിഷ്ണോർവ്വശവർത്തിന്യാ മായയാ ജീവലോകോഽയം യഥാ വണിക് സാർത്ഥോഽർത്ഥപരഃ സ്വദേഹനിഷ്പാദിതകർമ്മാനുഭവഃ ശ്മശാനവദശിവതമായാം സംസാരാടവ്യാം ഗതോ നാദ്യാപി വിഫലബഹുപ്രതിയോഗേഹസ്തത്താപോപശമനീം
ഹരിഗുരുചരണാരവിന്ദമധുകരാനുപദവീമവരുന്ധേ യസ്യാമു ഹ വാ ഏതേ ഷഡിന്ദ്രിയനാമാനഃ കർമ്മണാ ദസ്യവ ഏവ തേ ॥ 1 ॥
തദ് യഥാ പുരുഷസ്യ ധനം യത്കിഞ്ചിദ്ധർമ്മൗപയികം ബഹു കൃച്ഛ്രാധിഗതം സാക്ഷാത്പരമപുരുഷാരാധനലക്ഷണോ യോഽസൌ ധർമ്മസ്തം തു സാമ്പരായ ഉദാഹരന്തി । തദ്ധർമ്മ്യം ധനം ദർശനസ്പർശനശ്രവണാസ്വാദനാവഘ്രാണസങ്കൽപവ്യവസായഗൃഹഗ്രാമ്യോപഭോഗേന കുനാഥസ്യാജിതാത്മനോ യഥാ സാർത്ഥസ്യ വിലുമ്പന്തി ॥ 2 ॥
അഥ ച യത്ര കൌടുംബികാ ദാരാപത്യാദയോ നാമ്‌നാ കർമ്മണാ വൃകസൃഗാലാ ഏവാനിച്ഛതോഽപി കദര്യസ്യ കുടുംബിന ഉരണകവത്സംരക്ഷ്യമാണം മിഷതോഽപി ഹരന്തി ॥ 3 ॥
യഥാ ഹ്യനുവത്സരം കൃഷ്യമാണമപ്യദഗ്‌ദ്ധബീജം ക്ഷേത്രം പുനരേവാവപനകാലേ ഗുൽമതൃണവീരുദ്ഭിർഗഹ്വരമിവ ഭവത്യേവമേവ ഗൃഹാശ്രമഃ കർമ്മക്ഷേത്രം യസ്മിൻ ന ഹി കർമ്മാണ്യുത്സീദന്തി യദയം കാമകരണ്ഡ ഏഷ ആവസഥഃ ॥ 4 ॥
തത്ര ഗതോ ദംശമശകസമാപസദൈർമ്മനുജൈഃ ശലഭശകുന്തതസ്കരമൂഷകാദിഭിരുപരുധ്യമാനബഹിഃപ്രാണഃ ക്വചിത്പരിവർതമാനോഽസ്മിന്നധ്വന്യവിദ്യാകാമകർമ്മഭിരുപരക്തമനസാനുപപന്നാർത്ഥം നരലോകം ഗന്ധർവ്വനഗരമുപപന്നമിതി മിഥ്യാദൃഷ്ടിരനുപശ്യതി ॥ 5 ॥
തത്ര ച ക്വചിദാതപോദകനിഭാൻ വിഷയാനുപധാവതി പാനഭോജനവ്യവായാദി വ്യസനലോലുപഃ ॥ 6 ॥
ക്വചിച്ചാശേഷദോഷനിഷദനം പുരീഷവിശേഷം തദ്വർണ്ണഗുണനിർമ്മിതമതിഃ സുവർണ്ണമുപാദിത്സത്യഗ്നികാമകാതര ഇവോൽമുകപിശാചം ॥ 7 ॥
അഥ കദാചിന്നിവാസപാനീയദ്രവിണാദ്യനേകാത്മോപജീവനാഭിനിവേശ ഏതസ്യാം സംസാരാടവ്യാമിതസ്തതഃ പരിധാവതി ॥ 8 ॥
ക്വചിച്ച വാത്യൌപമ്യയാ പ്രമദയാഽഽരോഹമാരോപിതസ്തത്കാലരജസാ രജനീഭൂത ഇവാസാധുമര്യാദോ രജസ്വലാക്ഷോഽപി ദിഗ്ദേവതാ അതിരജസ്വലമതിർന്ന വിജാനാതി ॥ 9 ॥
ക്വചിത്സകൃദവഗതവിഷയവൈതത്ഥ്യഃ സ്വയം പരാഭിധ്യാനേന വിഭ്രംശിതസ്മൃതിസ്തയൈവ മരീചിതോയപ്രായാംസ്താനേവാഭിധാവതി ॥ 10 ॥
ക്വചിദുലൂകഝില്ലീസ്വനവദതിപരുഷരഭസാടോപം പ്രത്യക്ഷം പരോക്ഷം വാ രിപുരാജകുലനിർഭർത്സിതേനാതിവ്യഥിതകർണ്ണമൂലഹൃദയഃ ॥ 11 ॥
സ യദാ ദുഗ്ദ്ധപൂർവ്വസുകൃതസ്തദാ കാരസ്കരകാകതുണ്ഡാദ്യപുണ്യദ്രുമലതാവിഷോദപാനവദുഭയാർത്ഥത്തശൂന്യദ്രവിണാൻ ജീവൻമൃതാൻ സ്വയം ജീവൻമ്രിയമാണ ഉപധാവതി ॥ 12 ॥
ഏകദാസത്പ്രസംഗാന്നികൃതമതിർവ്യുദകസ്രോതഃ സ്ഖലനവദുഭയതോഽപി ദുഃഖദം പാഖണ്ഡമഭിയാതി ॥ 13 ॥
യദാ തു പരബാധയാന്ധ ആത്മനേ നോപനമതി തദാ ഹി പിതൃപുത്രബർഹിഷ്മതഃ പിതൃപുത്രാൻ വാ സ ഖലു ഭക്ഷയതി ॥ 14 ॥
ക്വചിദാസാദ്യ ഗൃഹം ദാവവത്പ്രിയാർത്ഥവിധുരമസുഖോദർക്കം ശോകാഗ്നിനാ ദഹ്യമാനോ ഭൃശം നിർവ്വേദമുപഗച്ഛതി ॥ 15 ॥
ക്വചിത്കാലവിഷമിതരാജകുലരക്ഷസാപഹൃതപ്രിയതമധനാസുഃ പ്രമൃതക ഇവ വിഗതജീവലക്ഷണ ആസ്തേ ॥ 16 ॥
കദാചിൻമനോരഥോപഗതപിതൃപിതാമഹാദ്യസത്സദിതി സ്വപ്നനിർവൃതിലക്ഷണമനുഭവതി ॥ 17 ॥
ക്വചിദ്ഗൃഹാശ്രമകർമ്മചോദനാതിഭരഗിരിമാരുരുക്ഷമാണോ ലോകവ്യസനകർഷിതമനാഃ കണ്ടകശർക്കരാക്ഷേത്രം പ്രവിശന്നിവ സീദതി ॥ 18 ॥
ക്വചിച്ച ദുഃസഹേന കായാഭ്യന്തരവഹ്നിനാ ഗൃഹീതസാരഃ സ്വകുടുംബായ ക്രുധ്യതി ॥ 19 ॥
സ ഏവ പുനർന്നിദ്രാജഗരഗൃഹീതോഽന്ധേ തമസി മഗ്നഃ ശൂന്യാരണ്യ ഇവ ശേതേ നാന്യത്കിഞ്ചന വേദ ശവ ഇവാപവിദ്ധഃ ॥ 20 ॥
കദാചിദ്ഭഗ്നമാനദംഷ്ട്രോ ദുർജ്ജനദന്ദശൂകൈരലബ്ധനിദ്രാക്ഷണോ വ്യഥിതഹൃദയേനാനുക്ഷീയമാണവിജ്ഞാനോഽന്ധകൂപേഽന്ധവത്പതതി ॥ 21 ॥
കർഹി സ്മ ചിത്കാമമധുലവാൻ വിചിന്വൻ യദാ പരദാരപരദ്രവ്യാണ്യവരുന്ധാനോ രാജ്ഞാ സ്വാമിഭിർവ്വാ നിഹതഃ പതത്യപാരേ നിരയേ ॥ 22 ॥
അഥ ച തസ്മാദുഭയഥാപി ഹി കർമ്മാസ്മിന്നാത്മനഃ സംസാരാവപനമുദാഹരന്തി ॥ 23 ॥
മുക്തസ്തതോ യദി ബന്ധാദ്ദേവദത്ത ഉപാച്ഛിനത്തി തസ്മാദപി വിഷ്ണുമിത്ര ഇത്യനവസ്ഥിതിഃ ॥ 24 ॥
ക്വചിച്ച ശീതവാതാദ്യനേകാധിദൈവികഭൌതികാത്മീയാനാം ദശാനാം പ്രതിനിവാരണേഽകൽപോ ദുരന്തചിന്തയാ വിഷണ്ണ ആസ്തേ ॥ 25 ॥
ക്വചിൻമിഥോ വ്യവഹരൻ യത്കിഞ്ചിദ്ധനമന്യേഭ്യോ വാ കാകിണികാമാത്രമപ്യപഹരൻ യത്കിഞ്ചിദ് വാ വിദ്വേഷമേതി വിത്തശാഠ്യാത് ॥ 26 ॥
അധ്വന്യമുഷ്മിന്നിമ ഉപസർഗ്ഗാസ്തഥാ സുഖദുഃഖരാഗദ്വേഷഭയാഭിമാനപ്രമാദോൻമാദശോകമോഹലോഭമാത്സര്യേർഷ്യാവമാനക്ഷുത്പിപാസാധിവ്യാധിജൻമജരാമരണാദയഃ ॥ 27 ॥
ക്വാപി ദേവമായയാ സ്ത്രിയാ ഭുജലതോപഗൂഢഃ പ്രസ്കന്നവിവേകവിജ്ഞാനോ യദ്വിഹാരഗൃഹാരംഭാകുലഹൃദയസ്തദാശ്രയാവസക്തസുതദുഹിതൃകലത്രഭാഷിതാവലോകവിചേഷ്ടിതാപഹൃതഹൃദയ ആത്മാനമജിതാത്മാപാരേഽന്ധേ തമസി പ്രഹിണോതി ॥ 28 ॥
കദാചിദീശ്വരസ്യ ഭഗവതോ വിഷ്ണോശ്ചക്രാത്പരമാണ്വാദി ദ്വിപരാർദ്ധാപവർഗ്ഗകാലോപലക്ഷണാത്പരിവർത്തിതേന വയസാ രംഹസാ ഹരത ആബ്രഹ്മതൃണസ്തംബാദീനാം ഭൂതാനാമനിമിഷതോ മിഷതാം വിത്രസ്തഹൃദയസ്തമേവേശ്വരം കാലചക്രനിജായുധംസാക്ഷാദ്ഭഗവന്തം യജ്ഞപുരുഷമനാദൃത്യ പാഖണ്ഡദേവതാഃ കങ്കഗൃധ്രബകവടപ്രായാ ആര്യസമയപരിഹൃതാഃ സാങ്കേത്യേനാഭിധത്തേ ॥ 29 ॥
യദാ പാഖണ്ഡിഭിരാത്മവഞ്ചിതൈസ്തൈരുരുവഞ്ചിതോ ബ്രഹ്മകുലം സമാവസംസ്തേഷാം ശീലമുപനയനാദി ശ്രൌതസ്മാർത്തകർമ്മനുഷ്ഠാനേന ഭഗവതോ യജ്ഞപുരുഷസ്യാരാധനമേവ തദരോചയൻ ശൂദ്രകുലം ഭജതേ നിഗമാചാരേഽശുദ്ധിതോ യസ്യ മിഥുനീഭാവഃ കുടുംബഭരണം യഥാ വാനരജാതേഃ ॥ 30 ॥
തത്രാപി നിരവരോധഃ സ്വൈരേണ വിഹരന്നതികൃപണബുദ്ധിരന്യോന്യമുഖനിരീക്ഷണാദിനാ ഗ്രാമ്യകർമ്മണൈവ വിസ്മൃതകാലാവധിഃ ॥ 31 ॥
ക്വചിദ് ദ്രുമവദൈഹികാർത്ഥേഷു ഗൃഹേഷു രംസ്യൻ യഥാ വാനരഃ സുതദാരവത്സലോ വ്യവായക്ഷണഃ ॥ 32 ॥
ഏവമധ്വന്യവരുന്ധാനോ മൃത്യുഗജഭയാത്തമസി ഗിരികന്ദരപ്രായേ ॥ 33 ॥
ക്വചിച്ഛീതവാതാദ്യനേകദൈവികഭൌതികാത്മീയാനാം ദുഃഖാനാം പ്രതിനിവാരണേഽകൽപോ ദുരന്തവിഷയവിഷണ്ണ ആസ്തേ ॥ 34 ॥
ക്വചിൻമിഥോ വ്യവഹരൻ യത്കിഞ്ചിദ്ധനമുപയാതി വിത്തശാഠ്യേന ॥ 35 ॥
ക്വചിത്ക്ഷീണധനഃ ശയ്യാസനാശനാദ്യുപഭോഗവിഹീനോ യാവദപ്രതിലബ്ധമനോരഥോപഗതാദാനേഽവസിതമതിസ്തതസ്തതോഽവമാനാദീനി ജനാദഭിലഭതേ ॥ 36 ॥
ഏവം വിത്തവ്യതിഷംഗവിവൃദ്ധവൈരാനുബന്ധോഽപി പൂർവ്വവാസനയാ മിഥ ഉദ്വഹത്യഥാപവഹതി ॥ 37 ॥
ഏതസ്മിൻ സംസാരാധ്വനി നാനാക്ലേശോപസർഗ്ഗബാധിത ആപന്നവിപന്നോ യത്ര യസ്തമു ഹ വാവേതരസ്തത്ര വിസൃജ്യ ജാതം ജാതമുപാദായ ശോചൻമുഹ്യൻബിഭ്യദ്വിവദൻ ക്രന്ദൻസംഹൃഷ്യൻ ഗായന്നഹ്യമാനഃ സാധുവർജ്ജിതോ നൈവാവർത്തതേഽദ്യാപി യത ആരബ്ധ ഏഷ നരലോകസാർത്ഥോ യമധ്വനഃ പാരമുപദിശന്തി ॥ 38 ॥
യദിദം യോഗാനുശാസനം ന വാ ഏതദവരുന്ധതേ യന്ന്യസ്തദണ്ഡാ മുനയ ഉപശമശീലാ ഉപരതാത്മാനഃ സമവഗച്ഛന്തി ॥ 39 ॥
യദപി ദിഗിഭജയിനോ യജ്വിനോ യേ വൈ രാജർഷയഃ കിം തു പരം മൃധേ ശയീരന്നസ്യാമേവ മമേയമിതി കൃതവൈരാനുബന്ധായാം വിസൃജ്യ സ്വയമുപസംഹൃതാഃ ॥ 40 ॥
കർമ്മവല്ലീമവലംബ്യ തത ആപദഃ കഥഞ്ചിന്നരകാദ്വിമുക്തഃ പുനരപ്യേവം സംസാരാധ്വനി വർത്തമാനോ നരലോകസാർത്ഥമുപയാതി ഏവമുപരിഗതോഽപി ॥ 41 ॥
തസ്യേദമുപഗായന്തി -
ആർഷഭസ്യേഹ രാജർഷേർമനസാപി മഹാത്മനഃ ।
നാനുവർത്മാർഹതി നൃപോ മക്ഷികേവ ഗരുത്മതഃ ॥ 42 ॥
യോ ദുസ്ത്യജാൻ ദാരസുതാൻ സുഹൃദ് രാജ്യം ഹൃദിസ്പൃശഃ ।
ജഹൌ യുവൈവ മലവദുത്തമശ്ലോകലാലസഃ ॥ 43 ॥
യോ ദുസ്ത്യജാൻ ക്ഷിതിസുതസ്വജനാർത്ഥദാരാൻ
പ്രാർത്ഥ്യാം ശ്രിയം സുരവരൈഃ സദയാവലോകാം ।
നൈച്ഛന്നൃപസ്തദുചിതം മഹതാം മധുദ്വിട്
സേവാനുരക്തമനസാമഭവോഽപി ഫൽഗുഃ ॥ 44 ॥
യജ്ഞായ ധർമ്മപതയേ വിധിനൈപുണായ
യോഗായ സാംഖ്യശിരസേ പ്രകൃതീശ്വരായ ।
നാരായണായ ഹരയേ നമ ഇത്യുദാരം
ഹാസ്യൻ മൃഗത്വമപി യഃ സമുദാജഹാര ॥ 45 ॥
യ ഇദം ഭാഗവതസഭാജിതാവദാതഗുണകർമ്മണോ രാജർഷേർഭരതസ്യാനുചരിതം സ്വസ്ത്യയനമായുഷ്യംധന്യം യശസ്യം സ്വർഗ്യാപവർഗ്യം വാനുശൃണോത്യാഖ്യാസ്യത്യഭിനന്ദതി ച സർവ്വാ ഏവാശിഷ ആത്മന ആശാസ്തേ ന കാഞ്ചന പരത ഇതി ॥ 46 ॥