ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ചതുർത്ഥഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 4) / അദ്ധ്യായം 23
| ← സ്കന്ധം 4 : അദ്ധ്യായം 22 | സ്കന്ധം 4 : അദ്ധ്യായം 24 → |
ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ചതുർത്ഥഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 4) / അദ്ധ്യായം 23
[തിരുത്തുക]
മൈത്രേയ ഉവാച
ദൃഷ്ട്വാഽഽത്മാനം പ്രവയസമേകദാ വൈന്യ ആത്മവാൻ ।
ആത്മനാ വർദ്ധിതാശേഷസ്വാനുസർഗ്ഗഃ പ്രജാപതിഃ ॥ 1 ॥
ജഗതസ്തസ്ഥുഷശ്ചാപി വൃത്തിദോ ധർമ്മഭൃത്സതാം ।
നിഷ്പാദിതേശ്വരാദേശോ യദർത്ഥമിഹ ജജ്ഞിവാൻ ॥ 2 ॥
ആത്മജേഷ്വാത്മജാം ന്യസ്യ വിരഹാദ്രുദതീമിവ ।
പ്രജാസു വിമനഃസ്വേകഃ സദാരോഽഗാത്തപോവനം ॥ 3 ॥
തത്രാപ്യദാഭ്യനിയമോ വൈഖാനസസുസമ്മതേ ।
ആരബ്ധ ഉഗ്രതപസി യഥാ സ്വവിജയേ പുരാ ॥ 4 ॥
കന്ദമൂലഫലാഹാരഃ ശുഷ്കപർണ്ണാശനഃ ക്വചിത് ।
അബ്ഭക്ഷഃ കതിചിത്പക്ഷാൻ വായുഭക്ഷസ്തതഃ പരം ॥ 5 ॥
ഗ്രീഷ്മേ പഞ്ചതപാ വീരോ വർഷാസ്വാസാരഷാൺമുനിഃ ।
ആകണ്ഠമഗ്നഃ ശിശിരേ ഉദകേ സ്ഥണ്ഡിലേശയഃ ॥ 6 ॥
തിതിക്ഷുർയതവാഗ്‌ദാന്ത ഊർദ്ധ്വരേതാ ജിതാനിലഃ ।
ആരിരാധയിഷുഃ കൃഷ്ണമചരത്തപ ഉത്തമം ॥ 7 ॥
തേന ക്രമാനുസിദ്ധേന ധ്വസ്തകർമ്മാമലാശയഃ ।
പ്രാണായാമൈഃ സന്നിരുദ്ധഷഡ്വർഗ്ഗശ്ഛിന്നബന്ധനഃ ॥ 8 ॥
സനത്കുമാരോ ഭഗവാൻ യദാഹാധ്യാത്മികം പരം ।
യോഗം തേനൈവ പുരുഷമഭജത്പുരുഷർഷഭഃ ॥ 9 ॥
ഭഗവദ്ധർമ്മിണഃ സാധോഃ ശ്രദ്ധയാ യതതഃ സദാ ।
ഭക്തിർഭഗവതി ബ്രഹ്മണ്യനന്യവിഷയാഭവത് ॥ 10 ॥
തസ്യാനയാ ഭഗവതഃ പരികർമ്മശുദ്ധ-
സത്ത്വാത്മനസ്തദനുസംസ്മരണാനുപൂർത്ത്യാ ।
ജ്ഞാനം വിരക്തിമദഭൂന്നിശിതേന യേന
ചിച്ഛേദ സംശയപദം നിജജീവകോശം ॥ 11 ॥
ഛിന്നാന്യധീരധിഗതാത്മഗതിർന്നിരീഹ-
സ്തത്ത്ത്ത്യജേഽച്ഛിനദിദം വയുനേന യേന ।
താവന്ന യോഗഗതിഭിർ യതിരപ്രമത്തോ
യാവദ്ഗദാഗ്രജകഥാസു രതിം ന കുര്യാത് ॥ 12 ॥
ഏവം സ വീരപ്രവരഃ സംയോജ്യാത്മാനമാത്മനി ।
ബ്രഹ്മഭൂതോ ദൃഢം കാലേ തത്യാജ സ്വം കളേബരം ॥ 13 ॥
സംപീഡ്യ പായും പാർഷ്ണിഭ്യാം വായുമുത്സാരയൻ ശനൈഃ ।
നാഭ്യാം കോഷ്ഠേഷ്വവസ്ഥാപ്യ ഹൃദുരഃകണ്ഠശീർഷണി ॥ 14 ॥
ഉത്സർപ്പയംസ്തു തം മൂർദ്ധ്നി ക്രമേണാവേശ്യ നിഃസ്പൃഹഃ ।
വായും വായൌ ക്ഷിതൌ കായം തേജസ്തേജസ്യയൂയുജത് ॥ 15 ॥
ഖാന്യാകാശേ ദ്രവം തോയേ യഥാസ്ഥാനം വിഭാഗശഃ ।
ക്ഷിതിമംഭസി തത്തേജസ്യദോ വായൌ നഭസ്യമും ॥ 16 ॥
ഇന്ദ്രിയേഷു മനസ്താനി തൻമാത്രേഷു യഥോദ്ഭവം ।
ഭൂതാദിനാമൂന്യുത്കൃഷ്യ മഹത്യാത്മനി സന്ദധേ ॥ 17 ॥
തം സർവ്വഗുണവിന്യാസം ജീവേ മായാമയേ ന്യധാത് ।
തം ചാനുശയമാത്മസ്ഥമസാവനുശയീ പുമാൻ ।
ജ്ഞാനവൈരാഗ്യവീര്യേണ സ്വരൂപസ്ഥോഽജഹാത്പ്രഭുഃ ॥ 18 ॥
അർച്ചിർന്നാമ മഹാരാജ്ഞീ തത്പത്ന്യനുഗതാ വനം ।
സുകുമാര്യതദർഹാ ച യത്പദ്ഭ്യാം സ്പർശനം ഭുവഃ ॥ 19 ॥
അതീവ ഭർത്തുർവ്രതധർമ്മനിഷ്ഠയാ
ശുശ്രൂഷയാ ചാർഷദേഹയാത്രയാ ।
നാവിന്ദതാർത്തിം പരികർശിതാപി സാ
പ്രേയസ്കരസ്പർശനമാനനിർവൃതിഃ ॥ 20 ॥
ദേഹം വിപന്നാഖിലചേതനാദികം
പത്യുഃ പൃഥിവ്യാ ദയിതസ്യ ചാത്മനഃ ।
ആലക്ഷ്യ കിഞ്ചിച്ച വിലപ്യ സാ സതീ
ചിതാമഥാരോപയദദ്രിസാനുനി ॥ 21 ॥
വിധായ കൃത്യം ഹ്രദിനീ ജലാപ്ലുതാ
ദത്ത്വോദകം ഭർത്തുരുദാരകർമ്മണഃ ।
നത്വാ ദിവിസ്ഥാംസ്ത്രിദശാംസ്ത്രിഃ പരീത്യ
വിവേശ വഹ്നിം ധ്യായതീ ഭർത്തൃപാദൌ ॥ 22 ॥
വിലോക്യാനുഗതാം സാധ്വീം പൃഥും വീരവരം പതിം ।
തുഷ്ടുവുർവ്വരദാ ദേവൈർദ്ദേവപത്ന്യഃ സഹസ്രശഃ ॥ 23 ॥
കുർവ്വത്യഃ കുസുമാസാരം തസ്മിൻ മന്ദരസാനുനി ।
നദത്സ്വമരതൂര്യേഷു ഗൃണന്തി സ്മ പരസ്പരം ॥ 24 ॥
ദേവ്യ ഊചുഃ
അഹോ ഇയം വധൂർദ്ധന്യാ യാ ചൈവം ഭൂഭുജാം പതിം ।
സർവ്വാത്മനാ പതിം ഭേജേ യജ്ഞേശം ശ്രീർവ്വധൂരിവ ॥ 25 ॥
സൈഷാ നൂനം വ്രജത്യൂർദ്ധ്വമനു വൈന്യം പതിം സതീ ।
പശ്യതാസ്മാനതീത്യാർച്ചിർദ്ദുർവ്വിഭാവ്യേന കർമ്മണാ ॥ 26 ॥
തേഷാം ദുരാപം കിം ത്വന്യൻമർത്ത്യാനാം ഭഗവത്പദം ।
ഭുവി ലോലായുഷോ യേ വൈ നൈഷ്കർമ്മ്യം സാധയന്ത്യുത ॥ 27 ॥
സ വഞ്ചിതോ ബതാത്മധ്രുക് കൃച്ഛ്രേണ മഹതാ ഭുവി ।
ലബ്ധ്വാപവർഗ്യം മാനുഷ്യം വിഷയേഷു വിഷജ്ജതേ ॥ 28 ॥
മൈത്രേയ ഉവാച
സ്തുവതീഷ്വമരസ്ത്രീഷു പതിലോകം ഗതാ വധൂഃ ।
യം വാ ആത്മവിദാം ധുര്യോ വൈന്യഃ പ്രാപാച്യുതാശ്രയഃ ॥ 29 ॥
ഇത്ഥംഭൂതാനുഭാവോഽസൌ പൃഥുഃ സ ഭഗവത്തമഃ ।
കീർത്തിതം തസ്യ ചരിതമുദ്ദാമചരിതസ്യ തേ ॥ 30 ॥
യ ഇദം സുമഹത്പുണ്യം ശ്രദ്ധയാവഹിതഃ പഠേത് ।
ശ്രാവയേച്ഛൃണുയാദ്വാപി സ പൃഥോഃ പദവീമിയാത് ॥ 31 ॥
ബ്രാഹ്മണോ ബ്രഹ്മവർച്ചസ്വീ രാജന്യോ ജഗതീപതിഃ ।
വൈശ്യഃ പഠൻ വിട്‌പതിഃ സ്യാച്ഛൂദ്രഃ സത്തമതാമിയാത് ॥ 32 ॥
ത്രികൃത്വ ഇദമാകർണ്യ നരോ നാര്യഥവാഽഽദൃതാ ।
അപ്രജഃ സുപ്രജതമോ നിർദ്ധനോ ധനവത്തമഃ ॥ 33 ॥
അസ്പഷ്ടകീർത്തിഃ സുയശാ മൂർഖോ ഭവതി പണ്ഡിതഃ ।
ഇദം സ്വസ്ത്യയനം പുംസാമമംഗല്യനിവാരണം ॥ 34 ॥
ധന്യം യശസ്യമായുഷ്യം സ്വർഗ്ഗ്യം കലിമലാപഹം ।
ധർമ്മാർത്ഥകാമമോക്ഷാണാം സംയക് സിദ്ധിമഭീപ്സുഭിഃ ।
ശ്രദ്ധയൈതദനുശ്രാവ്യം ചതുർണ്ണാം കാരണം പരം ॥ 35 ॥
വിജയാഭിമുഖോ രാജാ ശ്രുത്വൈതദഭിയാതി യാൻ ।
ബലിം തസ്മൈ ഹരന്ത്യഗ്രേ രാജാനഃ പൃഥവേ യഥാ ॥ 36 ॥
മുക്താന്യസംഗോ ഭഗവത്യമലാം ഭക്തിമുദ്വഹൻ ।
വൈന്യസ്യ ചരിതം പുണ്യം ശൃണുയാച്ഛ്രാവയേത്പഠേത് ॥ 37 ॥
വൈചിത്രവീര്യാഭിഹിതം മഹൻമാഹാത്മ്യസൂചകം ।
അസ്മിൻ കൃതമതിർമ്മർത്ത്യഃ പാർത്ഥവീം ഗതിമാപ്നുയാത് ॥ 38 ॥
അനുദിനമിദമാദരേണ ശൃണ്വൻ
പൃഥുചരിതം പ്രഥയൻ വിമുക്തസംഗഃ ।
ഭഗവതി ഭവസിന്ധുപോതപാദേ
സ ച നിപുണാം ലഭതേ രതിം മനുഷ്യഃ ॥ 39 ॥