ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഏകാദശഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 11) / അദ്ധ്യായം 23

← സ്കന്ധം 11 : അദ്ധ്യായം 22

സ്കന്ധം 11 : അദ്ധ്യായം 24 →

ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഏകാദശഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 11) / അദ്ധ്യായം 23

ബാദരായണിരുവാച

     സ ഏവമാശംസിത ഉദ്ധവേന
          ഭാഗവതമുഖ്യേന ദാശാർഹമുഖ്യഃ ।
     സഭാജയൻ ഭൃത്യവചോ മുകുന്ദ-
          സ്തമാബഭാഷേ ശ്രവണീയവീര്യഃ ॥ 1 ॥

ശ്രീഭഗവാനുവാച

ബാർഹസ്പത്യ സ വൈ നാത്ര സാധുർവ്വൈ ദുർജ്ജനേരിതൈഃ ।
ദുരുക്തൈർഭിന്നമാത്മാനം യഃ സമാധാതുമീശ്വരഃ ॥ 2 ॥

ന തഥാ തപ്യതേ വിദ്ധഃ പുമാൻ ബാണൈസ്തു മർമ്മഗൈഃ ।
യഥാ തുദന്തി മർമ്മസ്ഥാ ഹ്യസതാം പരുഷേഷവഃ ॥ 3 ॥

കഥയന്തി മഹത്പുണ്യമിതിഹാസമിഹോദ്ധവ ।
തമഹം വർണ്ണയിഷ്യാമി നിബോധ സുസമാഹിതഃ ॥ 4 ॥

കേനചിദ്ഭിക്ഷുണാ ഗീതം പരിഭൂതേന ദുർജ്ജനൈഃ ।
സ്മരതാ ധൃതിയുക്തേന വിപാകം നിജകർമ്മണാം ॥ 5 ॥

അവന്തിഷു ദ്വിജഃ കശ്ചിദാസീദാഢ്യതമഃ ശ്രിയാ ।
വാർത്താവൃത്തിഃ കദര്യസ്തു കാമീ ലുബ്ധോഽതികോപനഃ ॥ 6 ॥

ജ്ഞാതയോഽതിഥയസ്തസ്യ വാങ് മാത്രേണാപി നാർച്ചിതാഃ ।
ശൂന്യാവസഥ ആത്മാപി കാലേ കാമൈരനർച്ചിതഃ ॥ 7 ॥

ദുഃശീലസ്യ കദര്യസ്യ ദ്രുഹ്യന്തേ പുത്രബാന്ധവാഃ ।
ദാരാ ദുഹിതരോ ഭൃത്യാ വിഷണ്ണാ നാചരൻ പ്രിയം ॥ 8 ॥

തസ്യൈവം യക്ഷവിത്തസ്യ ച്യുതസ്യോഭയലോകതഃ ।
ധർമ്മകാമവിഹീനസ്യ ചുക്രുധുഃ പഞ്ചഭാഗിനഃ ॥ 9 ॥

തദവധ്യാനവിസ്രസ്തപുണ്യസ്കന്ധസ്യ ഭൂരിദ ।
അർത്ഥോഽപ്യഗച്ഛന്നിധനം ബഹ്വായാസപരിശ്രമഃ ॥ 10 ॥

ജ്ഞാതയോ ജഗൃഹുഃ കിഞ്ചിത്കിഞ്ചിദ് ദസ്യവ ഉദ്ധവ ।
ദൈവതഃ കാലതഃ കിഞ്ചിദ്ബ്രഹ്മബന്ധോർനൃപാർത്ഥിവാത് ॥ 11 ॥

സ ഏവം ദ്രവിണേ നഷ്ടേ ധർമ്മകാമവിവർജ്ജിതഃ ।
ഉപേക്ഷിതശ്ച സ്വജനൈശ്ചിന്താമാപ ദുരത്യയാം ॥ 12 ॥

തസ്യൈവം ധ്യായതോ ദീർഘം നഷ്ടരായസ്തപസ്വിനഃ ।
ഖിദ്യതോ ബാഷ്പകണ്ഠസ്യ നിർവ്വേദഃ സുമഹാനഭൂത് ॥ 13 ॥

സ ചാഹേദമഹോ കഷ്ടം വൃഥാത്മാ മേഽനുതാപിതഃ ।
ന ധർമ്മായ ന കാമായ യസ്യാർത്ഥായാസ ഈദൃശഃ ॥ 14 ॥

പ്രായേണാർത്ഥാഃ കദര്യാണാം ന സുഖായ കദാചന ।
ഇഹ ചാത്മോപതാപായ മൃതസ്യ നരകായ ച ॥ 15 ॥

യശോ യശസ്വിനാം ശുദ്ധം ശ്ലാഘ്യാ യേ ഗുണിനാം ഗുണാഃ ।
ലോഭഃ സ്വൽപോഽപി താൻ ഹന്തി ശ്വിത്രോ രൂപമിവേപ്സിതം ॥ 16 ॥

അർത്ഥസ്യ സാധനേ സിദ്ധേ ഉത്കർഷേ രക്ഷണേ വ്യയേ ।
നാശോപഭോഗ ആയാസസ്ത്രാസശ്ചിന്താ ഭ്രമോ നൃണാം ॥ 17 ॥

സ്തേയം ഹിംസാനൃതം ദംഭഃ കാമഃ ക്രോധഃ സ്മയോ മദഃ ।
ഭേദോ വൈരമവിശ്വാസഃ സംസ്പർദ്ധാ വ്യസനാനി ച ॥ 18 ॥

ഏതേ പഞ്ചദശാനർത്ഥാ ഹ്യർത്ഥമൂലാ മതാ നൃണാം ।
തസ്മാദനർത്ഥമർത്ഥാഖ്യം ശ്രേയോഽർത്ഥീ ദൂരതസ്ത്യജേത് ॥ 19 ॥

ഭിദ്യന്തേ ഭ്രാതരോ ദാരാഃ പിതരഃ സുഹൃദസ്തഥാ ।
ഏകാസ്നിഗ്ദ്ധാഃ കാകിണിനാ സദ്യഃ സർവ്വേഽരയഃ കൃതാഃ ॥ 20 ॥

അർത്ഥേനാൽപീയസാ ഹ്യേതേ സംരബ്ധാ ദീപ്തമന്യവഃ ।
ത്യജന്ത്യാശു സ്പൃധോ ഘ്നന്തി സഹസോത്സൃജ്യ സൌഹൃദം ॥ 21 ॥

ലബ്ധ്വാ ജൻമാമരപ്രാർത്ഥ്യം മാനുഷ്യം തദ് ദ്വിജാഗ്ര്യതാം ।
തദനാദൃത്യ യേ സ്വാർത്ഥം ഘ്നന്തി യാന്ത്യശുഭാം ഗതിം ॥ 22 ॥

സ്വർഗ്ഗാപവർഗ്ഗയോർദ്ദ്വാരം പ്രാപ്യ ലോകമിമം പുമാൻ ।
ദ്രവിണേ കോഽനുഷജ്ജേത മർത്ത്യോഽനർത്ഥസ്യ ധാമനി ॥ 23 ॥

ദേവർഷിപിതൃഭൂതാനി ജ്ഞാതീൻ ബന്ധൂംശ്ച ഭാഗിനഃ ।
അസംവിഭജ്യ ചാത്മാനം യക്ഷവിത്തഃ പതത്യധഃ ॥ 24 ॥

വ്യർത്ഥയാർത്ഥേഹയാ വിത്തം പ്രമത്തസ്യ വയോബലം ।
കുശലാ യേന സിധ്യന്തി ജരഠഃ കിം നു സാധയേ ॥ 25 ॥

കസ്മാത് സംക്ളിശ്യതേ വിദ്വാൻ വ്യർത്ഥയാർത്ഥേഹയാസകൃത് ।
കസ്യചിൻമായയാ നൂനം ലോകോഽയം സുവിമോഹിതഃ ॥ 26 ॥

കിം ധനൈർദ്ധനദൈർവ്വാ കിം കാമൈർവ്വാ കാമദൈരുത ।
മൃത്യുനാ ഗ്രസ്യമാനസ്യ കർമ്മഭിർവ്വോത ജൻമദൈഃ ॥ 27 ॥

നൂനം മേ ഭഗവാംസ്തുഷ്ടഃ സർവ്വദേവമയോ ഹരിഃ ।
യേന നീതോ ദശാമേതാം നിർവ്വേദശ്ചാത്മനഃ പ്ലവഃ ॥ 28 ॥

സോഽഹം കാലാവശേഷേണ ശോഷയിഷ്യേഽങ്ഗമാത്മനഃ ।
അപ്രമത്തോഽഖിലസ്വാർത്ഥേ യദി സ്യാത്സിദ്ധ ആത്മനി ॥ 29 ॥

തത്ര മാമനുമോദേരൻ ദേവാസ്ത്രിഭുവനേശ്വരാഃ ।
മുഹൂർത്തേന ബ്രഹ്മലോകം ഖട്വാങ്ഗഃ സമസാധയത് ॥ 30 ॥

ശ്രീഭഗവാനുവാച

ഇത്യഭിപ്രേത്യ മനസാ ഹ്യാവന്ത്യോ ദ്വിജസത്തമഃ ।
ഉൻമുച്യ ഹൃദയഗ്രന്ഥീൻ ശാന്തോ ഭിക്ഷുരഭൂൻമുനിഃ ॥ 31 ॥

സ ചചാര മഹീമേതാം സമ്യതാത്മേന്ദ്രിയാനിലഃ ।
ഭിക്ഷാർത്ഥം നഗരഗ്രാമാനസംഗോഽലക്ഷിതോഽവിശത് ॥ 32 ॥

തം വൈ പ്രവയസം ഭിക്ഷുമവധൂതമസജ്ജനാഃ ।
ദൃഷ്ട്വാ പര്യഭവൻ ഭദ്ര ബഹ്വീഭിഃ പരിഭൂതിഭിഃ ॥ 33 ॥

കേചിത്ത്രിവേണും ജഗൃഹുരേകേ പാത്രം കമണ്ഡലും ।
പീഠം ചൈകേഽക്ഷസൂത്രം ച കന്ഥാം ചീരാണി കേചന ॥ 34 ॥

പ്രദായ ച പുനസ്താനി ദർശിതാന്യാദദുർമ്മുനേഃ ।
അന്നം ച ഭൈക്ഷ്യസമ്പന്നം ഭുഞ്ജാനസ്യ സരിത്തടേ ॥ 35 ॥

മൂത്രയന്തി ച പാപിഷ്ഠാഃ ഷ്ഠീവന്ത്യസ്യ ച മൂർദ്ധനി ।
യതവാചം വാചയന്തി താഡയന്തി ന വക്തി ചേത് ॥ 36 ॥

തർജ്ജയന്ത്യപരേ വാഗ്ഭിഃ സ്തേനോഽയമിതി വാദിനഃ ।
ബധ്നന്തി രജ്ജ്വാ തം കേചിദ്ബധ്യതാം ബധ്യതാമിതി ॥ 37 ॥

ക്ഷിപന്ത്യേകേഽവജാനന്ത ഏഷ ധർമ്മധ്വജഃ ശഠഃ ।
ക്ഷീണവിത്ത ഇമാം വൃത്തിമഗ്രഹീത് സ്വജനോജ്ഝിതഃ ॥ 38 ॥

അഹോ ഏഷ മഹാസാരോ ധൃതിമാൻ ഗിരിരാഡിവ ।
മൌനേന സാധയത്യർത്ഥം ബകവദ്ദൃഢനിശ്ചയഃ ॥ 39 ॥

ഇത്യേകേ വിഹസന്ത്യേനമേകേ ദുർവ്വാതയന്തി ച ।
തം ബബന്ധുർന്നിരുരുധുർ യഥാ ക്രീഡനകം ദ്വിജം ॥ 40 ॥

ഏവം സ ഭൌതികം ദുഃഖം ദൈവികം ദൈഹികം ച യത് ।
ഭോക്തവ്യമാത്മനോ ദിഷ്ടം പ്രാപ്തം പ്രാപ്തമബുധ്യത ॥ 41 ॥

പരിഭൂത ഇമാം ഗാഥാമഗായത നരാധമൈഃ ।
പാതയദ്ഭിഃ സ്വധർമ്മസ്ഥോ ധൃതിമാസ്ഥായ സാത്ത്വികീം ॥ 42 ॥

ദ്വിജ ഉവാച

     നായം ജനോ മേ സുഖദുഃഖ ഹേതുർ-
          ന്ന ദേവതാത്മാ ഗ്രഹകർമ്മകാലാഃ ।
     മനഃ പരം കാരണമാമനന്തി
          സംസാരചക്രം പരിവർത്തയേദ് യത് ॥ 43 ॥

     മനോ ഗുണാൻ വൈ സൃജതേ ബലീയ-
          സ്തതശ്ച കർമ്മാണി വിലക്ഷണാനി ।
     ശുക്ലാനി കൃഷ്ണാന്യഥ ലോഹിതാനി
          തേഭ്യഃ സവർണ്ണാഃ സൃതയോ ഭവന്തി ॥ 44 ॥

     അനീഹ ആത്മാ മനസാ സമീഹതാ
          ഹിരൺമയോ മത്സഖ ഉദ്വിചഷ്ടേ ।
     മനഃ സ്വലിംഗം പരിഗൃഹ്യ കാമാൻ
          ജുഷൻ നിബദ്ധോ ഗുണസംഗതോഽസൌ ॥ 45 ॥

     ദാനം സ്വധർമ്മോ നിയമോ യമശ്ച
          ശ്രുതം ച കർമ്മാണി ച സദ് വ്രതാനി ।
     സർവ്വേ മനോനിഗ്രഹലക്ഷണാന്താഃ
          പരോ ഹി യോഗോ മനസഃ സമാധിഃ ॥ 46 ॥

     സമാഹിതം യസ്യ മനഃ പ്രശാന്തം
          ദാനാദിഭിഃ കിം വദ തസ്യ കൃത്യം ।
     അസംയതം യസ്യ മനോ വിനശ്യ-
          ദ്ദാനാദിഭിശ്ചേദപരം കിമേഭിഃ ॥ 47 ॥

     മനോ വശേഽന്യേ ഹ്യഭവൻ സ്മ ദേവാ
          മനശ്ച നാന്യസ്യ വശം സമേതി ।
     ഭീഷ്മോ ഹി ദേവഃ സഹസഃ സഹീയാൻ
          യുഞ്ജ്യാദ്വശേ തം സ ഹി ദേവദേവഃ ॥ 48 ॥

     തം ദുർജ്ജയം ശത്രുമസഹ്യവേഗ-
          മരുന്തുദം തന്ന വിജിത്യ കേചിത് ।
     കുർവ്വന്ത്യസദ്വിഗ്രഹമത്ര മർത്ത്യൈർ-
          മിത്രാണ്യുദാസീനരിപൂൻ വിമൂഢാഃ ॥ 49 ॥

     ദേഹം മനോമാത്രമിമം ഗൃഹീത്വാ
          മമാഹമിത്യന്ധധിയോ മനുഷ്യാഃ ।
     ഏഷോഽഹമന്യോഽയമിതി ഭ്രമേണ
          ദുരന്തപാരേ തമസി ഭ്രമന്തി ॥ 50 ॥

     ജനസ്തു ഹേതുഃ സുഖദുഃഖയോശ്ചേത്-
          കിമാത്മനശ്ചാത്ര ഹി ഭൌമയോസ്തത് ।
     ജിഹ്വാം ക്വചിത് സംദശതി സ്വദദ്ഭി-
          സ്തദ് വേദനായാം കതമായ കുപ്യേത് ॥ 51 ॥

     ദുഃഖസ്യ ഹേതുർ യദി ദേവതാസ്തു
          കിമാത്മനസ്തത്ര വികാരയോസ്തത് ।
     യദംഗമംഗേന നിഹന്യതേ ക്വചിത്-
          ക്രുധ്യേത കസ്മൈ പുരുഷഃ സ്വദേഹേ ॥ 52 ॥

     ആത്മാ യദി സ്യാത് സുഖദുഃഖഹേതുഃ
          കിമന്യതസ്തത്ര നിജസ്വഭാവഃ ।
     ന ഹ്യാത്മനോഽന്യദ്യദി തൻമൃഷാ സ്യാത്
          ക്രുധ്യേത കസ്മാന്ന സുഖം ന ദുഃഖം ॥ 53 ॥

     ഗ്രഹാ നിമിത്തം സുഖദുഃഖയോശ്ചേത്-
          കിമാത്മനോഽജസ്യ ജനസ്യ തേ വൈ ।
     ഗ്രഹൈർഗ്രഹസ്യൈവ വദന്തി പീഡാം
          ക്രുധ്യേത കസ്മൈ പുരുഷസ്തതോഽന്യഃ ॥ 54 ॥

     കർമ്മാസ്തു ഹേതുഃ സുഖദുഃഖയോശ്ചേത്-
          കിമാത്മനസ്തദ്ധി ജഡാജഡത്വേ ।
     ദേഹസ്ത്വചിത്പുരുഷോഽയം സുപർണ്ണഃ
          ക്രുധ്യേത കസ്മൈ ന ഹി കർമ്മമൂലം ॥ 55 ॥

     കാലസ്തു ഹേതുഃ സുഖദുഃഖയോശ്ചേത്-
          കിമാത്മനസ്തത്ര തദാത്മകോഽസൌ ।
     നാഗ്നേർഹി താപോ ന ഹിമസ്യ തത്സ്യാത്
          ക്രുധ്യേത കസ്മൈ ന പരസ്യ ദ്വന്ദ്വം ॥ 56 ॥

     ന കേനചിത്ക്വാപി കഥഞ്ചനാസ്യ
          ദ്വന്ദ്വോപരാഗഃ പരതഃ പരസ്യ ।
     യഥാഹമഃ സംസൃതിരൂപിണഃ സ്യാദേവം
          പ്രബുദ്ധോ ന ബിഭേതി ഭൂതൈഃ ॥ 57 ॥

     ഏതാം സ ആസ്ഥായ പരാത്മനിഷ്ഠാ-
          മധ്യാസിതാം പൂർവ്വതമൈർമ്മഹർഷിഭിഃ ।
     അഹം തരിഷ്യാമി ദുരന്തപാരം
          തമോ മുകുന്ദാങ്ഘ്രിനിഷേവയൈവ ॥ 58 ॥

ശ്രീഭഗവാനുവാച

     നിർവ്വിദ്യ നഷ്ടദ്രവിണോ ഗതക്ലമഃ
          പ്രവ്രജ്യ ഗാം പര്യടമാന ഇത്ഥം ।
     നിരാകൃതോഽസദ്ഭിരപി സ്വധർമ്മാ-
          ദകമ്പിതോഽമൂം മുനിരാഹ ഗാഥാം ॥ 59 ॥

സുഖദുഃഖപ്രദോ നാന്യഃ പുരുഷസ്യാത്മവിഭ്രമഃ ।
മിത്രോദാസീനരിപവഃ സംസാരസ്തമസഃ കൃതഃ ॥ 60 ॥

തസ്മാത് സർവാത്മനാ താത നിഗൃഹാണ മനോ ധിയാ ।
മയ്യാവേശിതയാ യുക്ത ഏതാവാൻ യോഗസങ്ഗ്രഹഃ ॥ 61 ॥

യ ഏതാം ഭിക്ഷുണാ ഗീതാം ബ്രഹ്മനിഷ്ഠാം സമാഹിതഃ ।
ധാരയഞ്ഛ്രാവയഞ്ഛൃണ്വൻ ദ്വന്ദ്വൈർന്നൈവാഭിഭൂയതേ ॥ 62 ॥