ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഏകാദശഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 11) / അദ്ധ്യായം 17

← സ്കന്ധം 11 : അദ്ധ്യായം 16

സ്കന്ധം 11 : അദ്ധ്യായം 18 →

ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഏകാദശഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 11) / അദ്ധ്യായം 17

ഉദ്ധവ ഉവാച

യസ്ത്വയാഭിഹിതഃ പൂർവ്വം ധർമ്മസ്ത്വദ്ഭക്തിലക്ഷണഃ ।
വർണ്ണാശ്രമാചാരവതാം സർവ്വേഷാം ദ്വിപദാമപി ॥ 1 ॥

യഥാനുഷ്ഠീയമാനേന ത്വയി ഭക്തിർന്നൃണാം ഭവേത് ।
സ്വധർമ്മേണാരവിന്ദാക്ഷ തത് സമാഖ്യാതുമർഹസി ॥ 2 ॥

പുരാ കില മഹാബാഹോ ധർമ്മം പരമകം പ്രഭോ ।
യത്തേന ഹംസരൂപേണ ബ്രഹ്മണേഽഭ്യാത്ഥ മാധവ ॥ 3 ॥

സ ഇദാനീം സുമഹതാ കാലേനാമിത്രകർശന ।
ന പ്രായോ ഭവിതാ മർത്ത്യലോകേ പ്രാഗനുശാസിതഃ ॥ 4 ॥

വക്താ കർത്താവിതാ നാന്യോ ധർമ്മസ്യാച്യുത തേ ഭുവി ।
സഭായാമപി വൈരിഞ്ച്യാം യത്ര മൂർത്തിധരാഃ കലാഃ ॥ 5 ॥

കർത്രാവിത്രാ പ്രവക്ത്രാ ച ഭവതാ മധുസൂദന ।
ത്യക്തേ മഹീതലേ ദേവ വിനഷ്ടം കഃ പ്രവക്ഷ്യതി ॥ 6 ॥

തത്ത്വം നഃ സർവ്വധർമ്മജ്ഞ ധർമ്മസ്ത്വദ്ഭക്തിലക്ഷണഃ ।
യഥാ യസ്യ വിധീയേത തഥാ വർണ്ണയ മേ പ്രഭോ ॥ 7 ॥

ശ്രീശുക ഉവാച

ഇത്ഥം സ്വഭൃത്യമുഖ്യേന പൃഷ്ടഃ സ ഭഗവാൻ ഹരിഃ ।
പ്രീതഃ ക്ഷേമായ മർത്ത്യാനാം ധർമ്മാനാഹ സനാതനാൻ ॥ 8 ॥

ശ്രീഭഗവാനുവാച

ധർമ്മ്യ ഏഷ തവ പ്രശ്നോ നൈഃശ്രേയസകരോ നൃണാം ।
വർണ്ണാശ്രമാചാരവതാം തമുദ്ധവ നിബോധ മേ ॥ 9 ॥

ആദൌ കൃതയുഗേ വർണ്ണോ നൃണാം ഹംസ ഇതി സ്മൃതഃ ।
കൃതകൃത്യാഃ പ്രജാ ജാത്യാ തസ്മാത്കൃതയുഗം വിദുഃ ॥ 10 ॥

വേദഃ പ്രണവ ഏവാഗ്രേ ധർമ്മോഽഹം വൃഷരൂപധൃക് ।
ഉപാസതേ തപോനിഷ്ഠാ ഹംസം മാം മുക്തകിൽബിഷാഃ ॥ 11 ॥

ത്രേതാമുഖേ മഹാഭാഗ പ്രാണാൻ മേ ഹൃദയാത്ത്രയീ ।
വിദ്യാ പ്രാദുരഭൂത്തസ്യാ അഹമാസം ത്രിവൃൻമഖഃ ॥ 12 ॥

വിപ്രക്ഷത്രിയവിട് ശൂദ്രാ മുഖബാഹൂരുപാദജാഃ ।
വൈരാജാത്പുരുഷാജ്ജാതാ യ ആത്മാചാരലക്ഷണാഃ ॥ 13 ॥

ഗൃഹാശ്രമോ ജഘനതോ ബ്രഹ്മചര്യം ഹൃദോ മമ ।
വക്ഷഃസ്ഥലാദ്വനേ വാസഃ ന്യാസഃശീർഷണി സംസ്ഥിതഃ ॥ 14 ॥

വർണ്ണാനാമാശ്രമാണാം ച ജൻമഭൂമ്യനുസാരിണീഃ ।
ആസൻ പ്രകൃതയോ നൄണാം നീചൈർന്നീചോത്തമോത്തമാഃ ॥ 15 ॥

ശമോ ദമസ്തപഃ ശൌചം സന്തോഷഃ ക്ഷാന്തിരാർജ്ജവം ।
മദ്ഭക്തിശ്ച ദയാ സത്യം ബ്രഹ്മപ്രകൃതയസ്ത്വിമാഃ ॥ 16 ॥

തേജോ ബലം ധൃതിഃ ശൌര്യം തിതിക്ഷൌദാര്യമുദ്യമഃ ।
സ്ഥൈര്യം ബ്രഹ്മണ്യമൈശ്വര്യം ക്ഷത്രപ്രകൃതയസ്ത്വിമാഃ ॥ 17 ॥

ആസ്തിക്യം ദാനനിഷ്ഠാ ച അദംഭോ ബ്രഹ്മസേവനം ।
അതുഷ്ടിരർത്ഥോപചയൈർവൈശ്യപ്രകൃതയസ്ത്വിമാഃ ॥ 18 ॥

ശുശ്രൂഷണം ദ്വിജഗവാം ദേവാനാം ചാപ്യമായയാ ।
തത്ര ലബ്ധേന സന്തോഷഃ ശൂദ്രപ്രകൃതയസ്ത്വിമാഃ ॥ 19 ॥

അശൌചമനൃതം സ്തേയം നാസ്തിക്യം ശുഷ്കവിഗ്രഹഃ ।
കാമഃ ക്രോധശ്ച തർഷശ്ച സ്വഭാവോഽന്തേവസായിനാം ॥ 20 ॥

അഹിംസാ സത്യമസ്തേയമകാമക്രോധലോഭതാ ।
ഭൂതപ്രിയഹിതേഹാ ച ധർമ്മോഽയം സാർവ്വവർണ്ണികഃ ॥ 21 ॥

ദ്വിതീയം പ്രാപ്യാനുപൂർവ്യാജ്ജൻമോപനയനം ദ്വിജഃ ।
വസൻ ഗുരുകുലേ ദാന്തോ ബ്രഹ്മാധീയീത ചാഹുതഃ ॥ 22 ॥

മേഖലാജിനദണ്ഡാക്ഷബ്രഹ്മസൂത്രകമണ്ഡലൂൻ ।
ജടിലോഽധൌതദദ്വാസോഽരക്തപീഠഃ കുശാൻ ദധത് ॥ 23 ॥

സ്നാനഭോജനഹോമേഷു ജപോച്ചാരേ ച വാഗ്യതഃ ।
നച്ഛിന്ദ്യാന്നഖരോമാണി കക്ഷോപസ്ഥഗതാന്യപി ॥ 24 ॥

രേതോ നാവകിരേജ്ജാതു ബ്രഹ്മവ്രതധരഃ സ്വയം ।
അവകീർണേഽവഗാഹ്യാപ്സു യതാസുസ്ത്രിപദീം ജപേത് ॥ 25 ॥

അഗ്ന്യർക്കാചാര്യഗോവിപ്രഗുരുവൃദ്ധസുരാഞ്ശുചിഃ ।
സമാഹിത ഉപാസീത സന്ധ്യേ ച യതവാഗ്ജപൻ ॥ 26 ॥

ആചാര്യം മാം വിജാനീയാന്നാവൻമന്യേത കർഹിചിത് ।
ന മർത്ത്യബുദ്ധ്യാസൂയേത സർവ്വദേവമയോ ഗുരുഃ ॥ 27 ॥

സായം പ്രാതരുപാനീയ ഭൈക്ഷ്യം തസ്മൈ നിവേദയേത് ।
യച്ചാന്യദപ്യനുജ്ഞാതമുപയുഞ്ജീത സംയതഃ ॥ 28 ॥

ശുശ്രൂഷമാണ ആചാര്യം സദോപാസീത നീചവത് ।
യാനശയ്യാസനസ്ഥാനൈർന്നാതിദൂരേ കൃതാഞ്ജലിഃ ॥ 29 ॥

ഏവംവൃത്തോ ഗുരുകുലേ വസേദ്ഭോഗവിവർജ്ജിതഃ ।
വിദ്യാ സമാപ്യതേ യാവദ്ബിഭ്രദ്വ്രതമഖണ്ഡിതം ॥ 30 ॥

യദ്യസൌ ഛന്ദസാം ലോകമാരോക്ഷ്യൻ ബ്രഹ്മവിഷ്ടപം ।
ഗുരവേ വിന്യസേദ്ദേഹം സ്വാധ്യായാർത്ഥം ബൃഹദ് വ്രതഃ ॥ 31 ॥

അഗ്നൌ ഗുരാവാത്മനി ച സർവ്വഭൂതേഷു മാം പരം ।
അപൃഥഗ്ദ്ധീരുപാസീത ബ്രഹ്മവർച്ചസ്വ്യകൽമഷഃ ॥ 32 ॥

സ്ത്രീണാം നിരീക്ഷണസ്പർശസംലാപക്ഷ്വേലനാദികം ।
പ്രാണിനോ മിഥുനീഭൂതാനഗൃഹസ്ഥോഽഗ്രതസ്ത്യജേത് ॥ 33 ॥

ശൌചമാചമനം സ്നാനം സന്ധ്യോപാസനമാർജ്ജവം ।
തീർത്ഥസേവാ ജപോഽസ്പൃശ്യാഭക്ഷ്യാസംഭാഷ്യവർജ്ജനം ॥ 34 ॥

സർവ്വാശ്രമപ്രയുക്തോഽയം നിയമഃ കുലനന്ദന ।
മദ്ഭാവഃ സർവ്വഭൂതേഷു മനോവാക്കായസംയമഃ ॥ 35 ॥

ഏവം ബൃഹദ് വ്രതധരോ ബ്രാഹ്മണോഽഗ്നിരിവ ജ്വലൻ ।
മദ്ഭക്തസ്തീവ്രതപസാ ദഗ്ദ്ധകർമ്മാശയോഽമലഃ ॥ 36 ॥

അഥാനന്തരമാവേക്ഷ്യൻ യഥാ ജിജ്ഞാസിതാഗമഃ ।
ഗുരവേ ദക്ഷിണാം ദത്ത്വാ സ്നായാദ്ഗുർവ്വനുമോദിതഃ ॥ 37 ॥

ഗൃഹം വനം വോപവിശേത്പ്രവ്രജേദ് വാ ദ്വിജോത്തമഃ ।
ആശ്രമാദാശ്രമം ഗച്ഛേന്നാന്യഥാ മത്പരശ്ചരേത് ॥ 38 ॥

ഗൃഹാർത്ഥീ സദൃശീം ഭാര്യാമുദ്വഹേദജുഗുപ്സിതാം ।
യവീയസീം തു വയസാ താം സവർണ്ണാമനുക്രമാത് ॥ 39 ॥

ഇജ്യാധ്യയനദാനാനി സർവ്വേഷാം ച ദ്വിജൻമനാം ।
പ്രതിഗ്രഹോഽധ്യാപനം ച ബ്രാഹ്മണസ്യൈവ യാജനം ॥ 40 ॥

പ്രതിഗ്രഹം മന്യമാനസ്തപസ്തേജോയശോനുദം ।
അന്യാഭ്യാമേവ ജീവേത ശിലൈർവ്വാ ദോഷദൃക് തയോഃ ॥ 41 ॥

ബ്രാഹ്മണസ്യ ഹി ദേഹോഽയം ക്ഷുദ്രകാമായ നേഷ്യതേ ।
കൃച്ഛ്രായ തപസേ ചേഹ പ്രേത്യാനന്തസുഖായ ച ॥ 42 ॥

     ശിലോഞ്ഛവൃത്ത്യാ പരിതുഷ്ടചിത്തോ
          ധർമ്മം മഹാന്തം വിരജം ജുഷാണഃ ।
     മയ്യർപ്പിതാത്മാ ഗൃഹ ഏവ തിഷ്ഠൻ
          നാതിപ്രസക്തഃ സമുപൈതി ശാന്തിം ॥ 43 ॥

സമുദ്ധരന്തി യേ വിപ്രം സീദന്തം മത്പരായണം ।
താനുദ്ധരിഷ്യേ ന ചിരാദാപദ്ഭ്യോ നൌരിവാർണ്ണവാത് ॥ 44 ॥

സർവ്വാഃ സമുദ്ധരേദ് രാജാ പിതേവ വ്യസനാത്പ്രജാഃ ।
ആത്മാനമാത്മനാ ധീരോ യഥാ ഗജപതിർഗ്ഗജാൻ ॥ 45 ॥

ഏവംവിധോ നരപതിർവ്വിമാനേനാർക്കവർച്ചസാ ।
വിധൂയേഹാശുഭം കൃത്സ്നമിന്ദ്രേണ സഹ മോദതേ ॥ 46 ॥

സീദൻ വിപ്രോ വണിഗ് വൃത്ത്യാ പണ്യൈരേവാപദം തരേത് ।
ഖഡ്ഗേന വാഽഽപദാക്രാന്തോ ന ശ്വവൃത്ത്യാ കഥഞ്ചന ॥ 47 ॥

വൈശ്യവൃത്ത്യാ തു രാജന്യോ ജീവേൻമൃഗയയാപദി ।
ചരേദ്വാ വിപ്രരൂപേണ ന ശ്വവൃത്ത്യാ കഥഞ്ചന ॥ 48 ॥

ശൂദ്രവൃത്തിം ഭജേദ്വൈശ്യഃ ശൂദ്രഃ കാരുകടക്രിയാം ।
കൃച്ഛ്രാൻമുക്തോ ന ഗർഹ്യേണ വൃത്തിം ലിപ്സേത കർമ്മണാ ॥ 49 ॥

വേദാധ്യായസ്വധാസ്വാഹാ ബല്യന്നാദ്യൈർ യഥോദയം ।
ദേവർഷിപിതൃഭൂതാനി മദ്രൂപാണ്യന്വഹം യജേത് ॥ 50 ॥

യദൃച്ഛയോപപന്നേന ശുക്ലേനോപാർജ്ജിതേന വാ ।
ധനേനാപീഡയൻ ഭൃത്യാൻ ന്യായേനൈവാഹരേത്ക്രതൂൻ ॥ 51 ॥

കുടുംബേഷു ന സജ്ജേത ന പ്രമാദ്യേത്കുടുംബ്യപി ।
വിപശ്ചിന്നശ്വരം പശ്യേദദൃഷ്ടമപി ദൃഷ്ടവത് ॥ 52 ॥

പുത്രദാരാപ്തബന്ധൂനാം സംഗമഃ പാന്ഥസംഗമഃ ।
അനുദേഹം വിയന്ത്യേതേ സ്വപ്നോ നിദ്രാനുഗോ യഥാ ॥ 53 ॥

ഇത്ഥം പരിമൃശൻ മുക്തോ ഗൃഹേഷ്വതിഥിവദ് വസൻ ।
ന ഗൃഹൈരനുബധ്യേത നിർമ്മമോ നിരഹങ്കൃതഃ ॥ 54 ॥

കർമ്മഭിർഗൃഹമേധീയൈരിഷ്ട്വാ മാമേവ ഭക്തിമാൻ ।
തിഷ്ഠേദ്വനം വോപവിശേത്പ്രജാവാൻ വാ പരിവ്രജേത് ॥ 55 ॥

യസ്ത്വാസക്തമതിർഗേഹേ പുത്രവിത്തൈഷണാതുരഃ ।
സ്ത്രൈണഃ കൃപണധീർമ്മൂഢോ മമാഹമിതി ബധ്യതേ ॥ 56 ॥

അഹോ മേ പിതരൌ വൃദ്ധൌ ഭാര്യാ ബാലാത്മജാത്മജാഃ ।
അനാഥാ മാമൃതേ ദീനാഃ കഥം ജീവന്തി ദുഃഖിതാഃ ॥ 57 ॥

ഏവം ഗൃഹാശയാക്ഷിപ്തഹൃദയോ മൂഢധീരയം ।
അതൃപ്തസ്താനനുധ്യായൻ മൃതോഽന്ധം വിശതേ തമഃ ॥ 58 ॥