രാമായണം/അയോദ്ധ്യാകാണ്ഡം/അധ്യായം16

←അധ്യായം15

രാമായണം/അയോദ്ധ്യാകാണ്ഡം രചന:വാൽമീകി അധ്യായം16

അധ്യായം17→

1 സ ദദർശാസനേ രാമോ നിഷണ്ണം പിതരം ശുഭേ
 കൈകേയീസഹിതം ദീനം മുഖേന പരിശുഷ്യതാ
2 സ പിതുശ് ചരണൗ പൂർവം അഭിവാദ്യ വിനീതവത്
 തതോ വവന്ദേ ചരണൗ കൈകേയ്യാഃ സുസമാഹിതഃ
3 രാമേത്യ് ഉക്ത്വാ ച വചനം വാഷ്പപര്യാകുലേക്ഷണഃ
 ശശാക നൃപതിർ ദീനോ നേക്ഷിതും നാഭിഭാഷിതും
4 തദ് അപൂർവം നരപതേർ ദൃഷ്ട്വാ രൂപം ഭയാവഹം
 രാമോ ഽപി ഭയം ആപന്നഃ പദാ സ്പൃഷ്ട്വേവ പന്നഗം
5 ഇന്ദ്രിയൈർ അപ്രഹൃഷ്ടൈസ് തം ശോകസന്താപകർശിതം
 നിഃശ്വസന്തം മഹാരാജം വ്യഥിതാകുലചേതസം
6 ഊർമി മാലിനം അക്ഷോഭ്യം ക്ഷുഭ്യന്തം ഇവ സാഗരം
 ഉപപ്ലുതം ഇവാദിത്യം ഉക്താനൃതം ഋഷിം യഥാ
7 അചിന്ത്യകൽപം ഹി പിതുസ് തം ശോകം ഉപധാരയൻ
 ബഭൂവ സംരബ്ധതരഃ സമുദ്ര ഇവ പർവണി
8 ചിന്തയാം ആസ ച തദാ രാമഃ പിതൃഹിതേ രതഃ
 കിംസ്വിദ് അദ്യൈവ നൃപതിർ ന മാം പ്രത്യഭിനന്ദതി
9 അന്യദാ മാം പിതാ ദൃഷ്ട്വാ കുപിതോ ഽപി പ്രസീദതി
 തസ്യ മാം അദ്യ സമ്പ്രേക്ഷ്യ കിമായാസഃ പ്രവർതതേ
10 സ ദീന ഇവ ശോകാർതോ വിഷണ്ണവദനദ്യുതിഃ
  കൈകേയീം അഭിവാദ്യൈവ രാമോ വചനം അബ്രവീത്
11 കച് ചിൻ മയാ നാപരാധം അജ്ഞാനാദ് യേന മേ പിതാ
  കുപിതസ് തൻ മമാചക്ഷ്വ ത്വം ചൈവൈനം പ്രസാദയ
12 വിവർണവദനോ ദീനോ ന ഹി മാം അഭിഭാഷതേ
  ശാരീരോ മാനസോ വാപി കച് ചിദ് ഏനം ന ബാധതേ
  സന്താപോ വാഭിതാപോ വാ ദുർലഭം ഹി സദാ സുഖം
13 കച് ചിൻ ന കിം ചിദ് ഭരതേ കുമാരേ പ്രിയദർശനേ
  ശത്രുഘ്നേ വാ മഹാസത്ത്വേ മാതൄണാം വാ മമാശുഭം
14 അതോഷയൻ മഹാരാജം അകുർവൻ വാ പിതുർ വചഃ
  മുഹൂർതം അപി നേച്ഛേയം ജീവിതും കുപിതേ നൃപേ
15 യതോമൂലം നരഃ പശ്യേത് പ്രാദുർഭാവം ഇഹാത്മനഃ
  കഥം തസ്മിൻ ന വർതേത പ്രത്യക്ഷേ സതി ദൈവതേ
16 കച് ചിത് തേ പരുഷം കിം ചിദ് അഭിമാനാത് പിതാ മമ
  ഉക്തോ ഭവത്യാ കോപേന യത്രാസ്യ ലുലിതം മനഃ
17 ഏതദ് ആചക്ഷ്വ മേ ദേവി തത്ത്വേന പരിപൃച്ഛതഃ
  കിംനിമിത്തം അപൂർവോ ഽയം വികാരോ മനുജാധിപേ
18 അഹം ഹി വചനാദ് രാജ്ഞഃ പതേയം അപി പാവകേ
  ഭക്ഷയേയം വിഷം തീക്ഷ്ണം മജ്ജേയം അപി ചാർണവേ
  നിയുക്തോ ഗുരുണാ പിത്രാ നൃപേണ ച ഹിതേന ച
19 തദ് ബ്രൂഹി വചനം ദേവി രാജ്ഞോ യദ് അഭികാങ്ക്ഷിതം
  കരിഷ്യേ പ്രതിജാനേ ച രാമോ ദ്വിർ നാഭിഭാഷതേ
20 തം ആർജവസമായുക്തം അനാര്യാ സത്യവാദിനം
  ഉവാച രാമം കൈകേയീ വചനം ഭൃശദാരുണം
21 പുരാ ദേവാസുരേ യുദ്ധേ പിത്രാ തേ മമ രാഘവ
  രക്ഷിതേന വരൗ ദത്തൗ സശല്യേന മഹാരണേ
22 തത്ര മേ യാചിതോ രാജാ ഭരതസ്യാഭിഷേചനം
  ഗമനം ദണ്ഡകാരണ്യേ തവ ചാദ്യൈവ രാഘവ
23 യദി സത്യപ്രതിജ്ഞം ത്വം പിതരം കർതും ഇച്ഛസി
  ആത്മാനം ച നരരേഷ്ഠ മമ വാക്യം ഇദം ശൃണു
24 സ നിദേശേ പിതുസ് തിഷ്ഠ യഥാ തേന പ്രതിശ്രുതം
  ത്വയാരണ്യം പ്രവേഷ്ടവ്യം നവ വർഷാണി പഞ്ച ച
25 സപ്ത സപ്ത ച വർഷാണി ദണ്ഡകാരണ്യം ആശ്രിതഃ
  അഭിഷേകം ഇമം ത്യക്ത്വാ ജടാചീരധരോ വസ
26 ഭരതഃ കോസലപുരേ പ്രശാസ്തു വസുധാം ഇമാം
  നാനാരത്നസമാകീർണം സവാജിരഥകുഞ്ജരാം
27 തദ് അപ്രിയം അമിത്രഘ്നോ വചനം മരണോപമം
  ശ്രുത്വാ ന വിവ്യഥേ രാമഃ കൈകേയീം ചേദം അബ്രവീത്
28 ഏവം അസ്തു ഗമിഷ്യാമി വനം വസ്തും അഹം ത്വ് അതഃ
  ജടാചീരധരോ രാജ്ഞഃ പ്രതിജ്ഞാം അനുപാലയൻ
29 ഇദം തു ജ്ഞാതും ഇച്ഛാമി കിമർഥം മാം മഹീപതിഃ
  നാഭിനന്ദതി ദുർധർഷോ യഥാപുരം അരിന്ദമഃ
30 മന്യുർ ന ച ത്വയാ കാര്യോ ദേവി ബ്രൂഹി തവാഗ്രതഃ
  യാസ്യാമി ഭവ സുപ്രീതാ വനം ചീരജടാധരഃ
31 ഹിതേന ഗുരുണാ പിത്രാ കൃതജ്ഞേന നൃപേണ ച
  നിയുജ്യമാനോ വിശ്രബ്ധം കിം ന കുര്യാദ് അഹം പ്രിയം
32 അലീകം മാനസം ത്വ് ഏകം ഹൃദയം ദഹതീവ മേ
  സ്വയം യൻ നാഹ മാം രാജാ ഭരതസ്യാഭിഷേചനം
33 അഹം ഹി സീതാം രാജ്യം ച പ്രാണാൻ ഇഷ്ടാൻ ധനാനി ച
  ഹൃഷ്ടോ ഭ്രാത്രേ സ്വയം ദദ്യാം ഭരതായാപ്രചോദിതഃ
34 കിം പുനർ മനുജേന്ദ്രേണ സ്വയം പിത്രാ പ്രചോദിതഃ
  തവ ച പ്രിയകാമാർഥം പ്രതിജ്ഞാം അനുപാലയൻ
35 തദ് ആശ്വാസയ ഹീമം ത്വം കിം ന്വ് ഇദം യൻ മഹീപതിഃ
  വസുധാസക്തനയനോ മന്ദം അശ്രൂണി മുഞ്ചതി
36 ഗച്ഛന്തു ചൈവാനയിതും ദൂതാഃ ശീഘ്രജവൈർ ഹയൈഃ
  ഭരതം മാതുലകുലാദ് അദ്യൈവ നൃപശാസനാത്
37 ദണ്ഡകാരണ്യം ഏഷോ ഽഹം ഇതോ ഗച്ഛാമി സത്വരഃ
  അവിചാര്യ പിതുർ വാക്യം സമാവസ്തും ചതുർദശ
38 സാ ഹൃഷ്ടാ തസ്യ തദ്വാക്യം ശ്രുത്വാ രാമസ്യ കൈകയീ
  പ്രസ്ഥാനം ശ്രദ്ദധാനാ ഹി ത്വരയാം ആസ രാഘവം
39 ഏവം ഭവതു യാസ്യന്തി ദൂതാഃ ശീഘ്രജവൈർ ഹയൈഃ
  ഭരതം മാതുലകുലാദ് ഉപാവർതയിതും നരാഃ
40 തവ ത്വ് അഹം ക്ഷമം മന്യേ നോത്സുകസ്യ വിലംബനം
  രാമ തസ്മാദ് ഇതഃ ശീഘ്രം വനം ത്വം ഗന്തും അർഹസി
41 വ്രീഡാന്വിതഃ സ്വയം യച് ച നൃപസ് ത്വാം നാഭിഭാഷതേ
  നൈതത് കിം ചിൻ നരശ്രേഷ്ഠ മന്യുർ ഏഷോ ഽപനീയതാം
42 യാവത് ത്വം ന വനം യാതഃ പുരാദ് അസ്മാദ് അഭിത്വരൻ
  പിതാ താവൻ ന തേ രാമ സ്നാസ്യതേ ഭോക്ഷ്യതേ ഽപി വാ
43 ധിക് കഷ്ടം ഇതി നിഃശ്വസ്യ രാജാ ശോകപരിപ്ലുതഃ
  മൂർഛിതോ ന്യപതത് തസ്മിൻ പര്യങ്കേ ഹേമഭൂഷിതേ
44 രാമോ ഽപ്യ് ഉത്ഥാപ്യ രാജാനം കൈകേയ്യാഭിപ്രചോദിതഃ
  കശയേവാഹതോ വാജീ വനം ഗന്തും കൃതത്വരഃ
45 തദ് അപ്രിയം അനാര്യായാ വചനം ദാരുണോദരം
  ശ്രുത്വാ ഗതവ്യഥോ രാമഃ കൈകേയീം വാക്യം അബ്രവീത്
46 നാഹം അർഥപരോ ദേവി ലോകം ആവസ്തും ഉത്സഹേ
  വിദ്ധി മാം ഋഷിഭിസ് തുല്യം കേവലം ധർമം ആസ്ഥിതം
47 യദ് അത്രഭവതഃ കിം ചിച് ഛക്യം കർതും പ്രിയം മയാ
  പ്രാണാൻ അപി പരിത്യജ്യ സർവഥാ കൃതം ഏവ തത്
48 ന ഹ്യ് അതോ ധർമചരണം കിം ചിദ് അസ്തി മഹത്തരം
  യഥാ പിതരി ശുശ്രൂഷാ തസ്യ വാ വചനക്രിയാ
49 അനുക്തോ ഽപ്യ് അത്രഭവതാ ഭവത്യാ വചനാദ് അഹം
  വനേ വത്സ്യാമി വിജനേ വർഷാണീഹ ചതുർദശ
50 ന നൂനം മയി കൈകേയി കിം ചിദ് ആശംസസേ ഗുണം
  യദ് രാജാനം അവോചസ് ത്വം മമേശ്വരതരാ സതീ
51 യാവൻ മാതരം ആപൃച്ഛേ സീതാം ചാനുനയാമ്യ് അഹം
  തതോ ഽദ്യൈവ ഗമിഷ്യാമി ദണ്ഡകാനാം മഹദ് വനം
52 ഭരതഃ പാലയേദ് രാജ്യം ശുശ്രൂഷേച് ച പിതുർ യഥാ
  തഹാ ഭവത്യാ കർതവ്യം സ ഹി ധർമഃ സനാതനഃ
53 സ രാമസ്യ വചഃ ശ്രുത്വാ ഭൃശം ദുഃഖഹതഃ പിതാ
  ശോകാദ് അശക്നുവൻ ബാഷ്പം പ്രരുരോദ മഹാസ്വനം
54 വന്ദിത്വാ ചരണൗ രാമോ വിസഞ്ജ്ഞസ്യ പിതുസ് തദാ
  കൈകേയ്യാശ് ചാപ്യ് അനാര്യായാ നിഷ്പപാത മഹാദ്യുതിഃ
55 സ രാമഃ പിതരം കൃത്വാ കൈകേയീം ച പ്രദക്ഷിണം
  നിഷ്ക്രമ്യാന്തഃപുരാത് തസ്മാത് സ്വം ദദർശ സുഹൃജ്ജനം
56 തം ബാഷ്പപരിപൂർണാക്ഷഃ പൃഷ്ഠതോ ഽനുജഗാമ ഹ
  ലക്ഷ്മണഃ പരമക്രുദ്ധഃ സുമിത്രാനന്ദവർധനഃ
57 ആഭിഷേചനികം ഭാണ്ഡം കൃത്വാ രാമഃ പ്രദക്ഷിണം
  ശനൈർ ജഗാമ സാപേക്ഷോ ദൃഷ്ടിം തത്രാവിചാലയൻ
58 ന ചാസ്യ മഹതീം ലക്ഷ്മീം രാജ്യനാശോ ഽപകർഷതി
  ലോകകാന്തസ്യ കാന്തത്വം ശീതരശ്മേർ ഇവ ക്ഷപാ
59 ന വനം ഗന്തുകാമസ്യ ത്യജതശ് ച വസുന്ധരാം
  സർവലോകാതിഗസ്യേവ ലക്ഷ്യതേ ചിത്തവിക്രിയാ
60 ധാരയൻ മനസാ ദുഃഖം ഇന്ദ്രിയാണി നിഗൃഹ്യ ച
  പ്രവിവേശാത്മവാൻ വേശ്മ മാതുരപ്രിയശംസിവാൻ
61 പ്രവിശ്യ വേശ്മാതിഭൃശം മുദാന്വിതം; സമീക്ഷ്യ താം ചാർഥവിപത്തിം ആഗതാം
  ന ചൈവ രാമോ ഽത്ര ജഗാമ വിക്രിയാം; സുഹൃജ്ജനസ്യാത്മവിപത്തിശങ്കയാ