മഹാഭാരതം മൂലം/ഭീഷ്മപർവം/അധ്യായം23

മഹാഭാരതം മൂലം/ഭീഷ്മപർവം
രചന:വ്യാസൻ
അധ്യായം23

അർജ്ജുനവിഷാദയോഗം

1 ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച
     ധർമക്ഷേത്രേ കുരുക്ഷേത്രേ സമവേതാ യുയുത്സവഃ
     മാമകാഃ പാണ്ഡവാശ് ചൈവ കിം അകുർവത സഞ്ജയ
2 സഞ്ജയ ഉവാച
     ദൃഷ്ട്വാ തു പാണ്ഡവാനീകം വ്യൂഢം ദുര്യോധനസ് തദാ
     ആചാര്യം ഉപസംഗമ്യ രാജാ വചനം അബ്രവീത്
3 പശ്യൈതാം പാണ്ഡുപുത്രാണാം ആചാര്യ മഹതീം ചമൂം
     വ്യൂഢാം ദ്രുപദപുത്രേണ തവ ശിഷ്യേണ ധീമതാ
4 അത്ര ശൂരാ മഹേഷ്വാസാ ഭീമാർജുനസമാ യുധി
     യുയുധാനോ വിരാടശ് ച ദ്രുപദശ് ച മഹാരഥഃ
5 ധൃഷ്ടകേതുശ് ചേകിതാനഃ കാശിരാജശ് ച വീര്യവാൻ
     പുരുജിത് കുന്തിഭോജശ് ച ശൈബ്യശ് ച നരപുംഗവഃ
6 യുധാമന്യുശ് ച വിക്രാന്ത ഉത്തമൗജാശ് ച വീര്യവാൻ
     സൗഭദ്രോ ദ്രൗപദേയാശ് ച സർവ ഏവ മഹാരഥാഃ
7 അസ്മാകം തു വിശിഷ്ടാ യേ താൻ നിബോധ ദ്വിജോത്തമ
     നായകാ മമ സൈന്യസ്യ സഞ്ജ്ഞാർഥം താൻ ബ്രവീമി തേ
8 ഭവാൻ ഭീഷ്മശ് ച കർണശ് ച കൃപശ് ച സമിതിഞ്ജയഃ
     അശ്വത്ഥാമാ വികർണശ് ച സൗമദത്തിർ ജയദ്രഥഃ
9 അന്യേ ച ബഹവഃ ശൂരാ മദർഥേ ത്യക്തജീവിതാഃ
     നാനാശസ്ത്രപ്രഹരണാഃ സർവേ യുദ്ധവിശാരദാഃ
10 അപര്യാപ്തം തദ് അസ്മാകം ബലം ഭീഷ്മാഭിരക്ഷിതം
    പര്യാപ്തം ത്വ് ഇദം ഏതേഷാം ബലം ഭീമാഭിരക്ഷിതം
11 അയനേഷു ച സർവേഷു യഥാഭാഗം അവസ്ഥിതാഃ
    ഭീഷ്മം ഏവാഭിരക്ഷന്തു ഭവന്തഃ സർവ ഏവ ഹി
12 തസ്യ സഞ്ജനയൻ ഹർഷം കുരുവൃദ്ധഃ പിതാമഹഃ
    സിംഹനാദം വിനദ്യോച്ചൈഃ ശംഖം ദധ്മൗ പ്രതാപവാൻ
13 തതഃ ശംഖാശ് ച ഭേര്യശ് ച പണവാനകഗോമുഖാഃ
    സഹസൈവാഭ്യഹന്യന്ത സ ശബ്ദസ് തുമുലോ ഽഭവത്
14 തതഃ ശ്വേതൈർ ഹയൈർ യുക്തേ മഹതി സ്യന്ദനേ സ്ഥിതൗ
    മാധവഃ പാണ്ഡവശ് ചൈവ ദിവ്യൗ ശംഖൗ പ്രദധ്മതുഃ
15 പാഞ്ചജന്യം ഹൃഷീകേശോ ദേവദത്തം ധനഞ്ജയഃ
    പൗണ്ഡ്രം ദധ്മൗ മഹാശംഖം ഭീമകർമാ വൃകോദരഃ
16 അനന്തവിജയം രാജാ കുന്തീപുത്രോ യുധിഷ്ഠിരഃ
    നകുലഃ സഹദേവശ് ച സുഘോഷമണിപുഷ്പകൗ
17 കാശ്യശ് ച പരമേഷ്വാസഃ ശിഖണ്ഡീ ച മഹാരഥഃ
    ധൃഷ്ടദ്യുമ്നോ വിരാടശ് ച സാത്യകിശ് ചാപരാജിതഃ
18 ദ്രുപദോ ദ്രൗപദേയാശ് ച സർവശഃ പൃഥിവീപതേ
    സൗഭദ്രശ് ച മഹാബാഹുഃ ശംഖാൻ ദധ്മുഃ പൃഥക് പൃഥക്
19 സ ഘോഷോ ധാർതരാഷ്ട്രാണാം ഹൃദയാനി വ്യദാരയത്
    നഭശ് ച പൃഥിവീം ചൈവ തുമുലോ വ്യനുനാദയൻ
20 അഥ വ്യവസ്ഥിതാൻ ദൃഷ്ട്വാ ധാർതരാഷ്ട്രാൻ കപിധ്വജഃ
    പ്രവൃത്തേ ശസ്ത്രസമ്പാതേ ധനുർ ഉദ്യമ്യ പാണ്ഡവഃ
21 ഹൃഷീകേശം തദാ വാക്യം ഇദം ആഹ മഹീപതേ
    സേനയോർ ഉഭയോർ മധ്യേ രഥം സ്ഥാപയ മേ ഽച്യുത
22 യാവദ് ഏതാൻ നിരീക്ഷേ ഽഹം യോദ്ധുകാമാൻ അവസ്ഥിതാൻ
    കൈർ മയാ സഹ യോദ്ധവ്യം അസ്മിൻ രണസമുദ്യമേ
23 യോത്സ്യമാനാൻ അവേക്ഷേ ഽഹം യ ഏതേ ഽത്ര സമാഗതാഃ
    ധാർതരാഷ്ട്രസ്യ ദുർബുദ്ധേർ യുദ്ധേ പ്രിയചികീർഷവഃ
24 ഏവം ഉക്തോ ഹൃഷീകേശോ ഗുഡാകേശേന ഭാരത
    സേനയോർ ഉഭയോർ മധ്യേ സ്ഥാപയിത്വാ രഥോത്തമം
25 ഭീഷ്മദ്രോണപ്രമുഖതഃ സർവേഷാം ച മഹീക്ഷിതാം
    ഉവാച പാർഥ പശ്യൈതാൻ സമവേതാൻ കുരൂൻ ഇതി
26 തത്രാപശ്യത് സ്ഥിതാൻ പാർഥഃ പിതൄൻ അഥ പിതാമഹാൻ
    ആചാര്യാൻ മാതുലാൻ ഭ്രാതൄൻ പുത്രാൻ പൗത്രാൻ സഖീംസ് തഥാ
27 ശ്വശുരാൻ സുഹൃദശ് ചൈവ സേനയോർ ഉഭയോർ അപി
    താൻ സമീക്ഷ്യ സ കൗന്തേയഃ സർവാൻ ബന്ധൂൻ അവസ്ഥിതാൻ
28 കൃപയാ പരയാവിഷ്ടോ വിഷീദന്ന് ഇദം അബ്രവീത്
    ദൃഷ്ട്വേമം സ്വജനം കൃഷ്ണ യുയുത്സും സമുപസ്ഥിതം
29 സീദന്തി മമ ഗാത്രാണി മുഖം ച പരിശുഷ്യതി
    വേപഥുശ് ച ശരീരേ മേ രോമഹർഷശ് ച ജായതേ
30 ഗാണ്ഡീവം സ്രംസതേ ഹസ്താത് ത്വക് ചൈവ പരിദഹ്യതേ
    ന ച ശക്നോമ്യ് അവസ്ഥാതും ഭ്രമതീവ ച മേ മനഃ
31 നിമിത്താനി ച പശ്യാമി വിപരീതാനി കേശവ
    ന ച ശ്രേയോ ഽനുപശ്യാമി ഹത്വാ സ്വജനം ആഹവേ
32 ന കാങ്ക്ഷേ വിജയം കൃഷ്ണ ന ച രാജ്യം സുഖാനി ച
    കിം നോ രാജ്യേന ഗോവിന്ദ കിം ഭോഗൈർ ജീവിതേന വാ
33 യേഷാം അർഥേ കാങ്ക്ഷിതം നോ രാജ്യം ഭോഗാഃ സുഖാനി ച
    ത ഇമേ ഽവസ്ഥിതാ യുദ്ധേ പ്രാണാംസ് ത്യക്ത്വാ ധനാനി ച
34 ആചാര്യാഃ പിതരഃ പുത്രാസ് തഥൈവ ച പിതാമഹാഃ
    മാതുലാഃ ശ്വശുരാഃ പൗത്രാഃ ശ്യാലാഃ സംബന്ധിനസ് തഥാ
35 ഏതാൻ ന ഹന്തും ഇച്ഛാമി ഘ്നതോ ഽപി മധുസൂദന
    അപി ത്രൈലോക്യരാജ്യസ്യ ഹേതോഃ കിം നു മഹീകൃതേ
36 നിഹത്യ ധാർതരാഷ്ട്രാൻ നഃ കാ പ്രീതിഃ സ്യാജ് ജനാർദന
    പാപം ഏവാശ്രയേദ് അസ്മാൻ ഹത്വൈതാൻ ആതതായിനഃ
37 തസ്മാൻ നാർഹാ വയം ഹന്തും ധാർതരാഷ്ട്രാൻ സ്വബാന്ധവാൻ
    സ്വജനം ഹി കഥം ഹത്വാ സുഖിനഃ സ്യാമ മാധവ
38 യദ്യ് അപ്യ് ഏതേ ന പശ്യന്തി ലോഭോപഹതചേതസഃ
    കുലക്ഷയകൃതം ദോഷം മിത്രദ്രോഹേ ച പാതകം
39 കഥം ന ജ്ഞേയം അസ്മാഭിഃ പാപാദ് അസ്മാൻ നിവർതിതും
    കുലക്ഷയകൃതം ദോഷം പ്രപശ്യദ്ഭിർ ജനാർദന
40 കുലക്ഷയേ പ്രണശ്യന്തി കുലധർമാഃ സനാതനാഃ
    ധർമേ നഷ്ടേ കുലം കൃത്സ്നം അധർമോ ഽഭിഭവത്യ് ഉത
41 അധർമാഭിഭവാത് കൃഷ്ണ പ്രദുഷ്യന്തി കുലസ്ത്രിയഃ
    സ്ത്രീഷു ദുഷ്ടാസു വാർഷ്ണേയ ജായതേ വർണസങ്കരഃ
42 സങ്കരോ നരകായൈവ കുലഘ്നാനാം കുലസ്യ ച
    പതന്തി പിതരോ ഹ്യ് ഏഷാം ലുപ്തപിണ്ഡോദകക്രിയാഃ
43 ദോഷൈർ ഏതൈഃ കുലഘ്നാനാം വർണസങ്കരകാരകൈഃ
    ഉത്സാദ്യന്തേ ജാതിധർമാഃ കുലധർമാശ് ച ശാശ്വതാഃ
44 ഉത്സന്നകുലധർമാണാം മനുഷ്യാണാം ജനാർദന
    നരകേ നിയതം വാസോ ഭവതീത്യ് അനുശുശ്രുമ
45 അഹോ ബത മഹത് പാപം കർതും വ്യവസിതാ വയം
    യദ് രാജ്യസുഖലോഭേന ഹന്തും സ്വജനം ഉദ്യതാഃ
46 യദി മാം അപ്രതീകാരം അശസ്ത്രം ശസ്ത്രപാണയഃ
    ധാർതരാഷ്ട്രാ രണേ ഹന്യുസ് തൻ മേ ക്ഷേമതരം ഭവേത്
47 ഏവം ഉക്ത്വാർജുനഃ സംഖ്യേ രഥോപസ്ഥ ഉപാവിശത്
    വിസൃജ്യ സശരം ചാപം ശോകസംവിഗ്നമാനസഃ