മഹാഭാരതം മൂലം/അശ്വമേധികപർവം/അധ്യായം36

മഹാഭാരതം മൂലം/അശ്വമേധികപർവം
രചന:വ്യാസൻ
അധ്യായം36

1 [ബ്ര്]
     തദ് അവ്യക്തം അനുദ്രിക്തം സർവവ്യാപി ധ്രുവം സ്ഥിരം
     നവദ്വാരം പുരം വിദ്യാത് ത്രിഗുണം പഞ്ച ധാതുകം
2 ഏകാദശ പരിക്ഷേപം മനോ വ്യാകരണാത്മകം
     ബുദ്ധിസ്വാമികം ഇത്യ് ഏതത് പരം ഏകാദശം ഭവേത്
3 ത്രീണി സ്രോതാംസി യാന്യ് അസ്മിന്ന് ആപ്യായന്തേ പുനഃ പുനഃ
     പ്രണാഡ്യസ് തിസ്ര ഏവൈതാഃ പ്രവർതന്തേ ഗുണാത്മികാഃ
4 തമോ രജസ് തഥാ സത്ത്വം ഗുണാൻ ഏതാൻ പ്രചക്ഷതേ
     അന്യോന്യമിഥുനാഃ സർവേ തഥാന്യോന്യാനുജീവിനഃ
5 അന്യോന്യാപാശ്രയാശ് ചൈവ തഥാന്യോന്യാനുവർതിനഃ
     അന്യോന്യവ്യതിഷക്താശ് ച ത്രിഗുണാഃ പഞ്ച ധാതവഃ
6 തമസോ മിഥുനം സത്ത്വം സത്ത്വസ്യ മിഥുനം രജഃ
     രജസശ് ചാപി സത്ത്വം സ്യാത് സത്ത്വസ്യ മിഥുനം തമഃ
7 നിയമ്യതേ തമോ യത്ര രജസ് തത്ര പ്രവർതതേ
     നിയമ്യതേ രജോ യത്ര സത്ത്വം തത്ര പ്രവർതതേ
8 നൈശാത്മകം തമോ വിദ്യാത് ത്രിഗുണം മോഹസഞ്ജ്ഞിതം
     അധർമലക്ഷണം ചൈവ നിയതം പാപകർമസു
9 പ്രവൃത്ത്യ് ആത്മകം ഏവാഹൂ രജഃ പര്യായ കാരകം
     പ്രവൃത്തം സർവഭൂതേഷു ദൃശ്യതോത്പത്തിലക്ഷണം
10 പ്രകാശം സർവഭൂതേഷു ലാഘവം ശ്രദ്ദധാനതാ
    സാത്ത്വികം രൂപം ഏവം തു ലാഘവം സാധു സംമിതം
11 ഏതേഷാം ഗുണതത്ത്വം ഹി വക്ഷ്യതേ ഹേത്വഹേതുഭിഃ
    സമാസ വ്യാസ യുക്താനി തത്ത്വതസ് താനി വിത്തമേ
12 സംമോഹോ ഽജ്ഞാനം അത്യാഗഃ കർമണാം അവിനിർണയഃ
    സ്വപ്നഃ സ്തംഭോ ഭയം ലോഭഃ ശോകഃ സുകൃതദൂഷണം
13 അസ്മൃതിശ് ചാവിപാകശ് ച നാസ്തിക്യം ഭിന്നവൃത്തിതാ
    നിർവിശേഷത്വം അന്ധത്വം ജഘന്യഗുണവൃത്തിതാ
14 അകൃതേ കൃതമാനിത്വം അജ്ഞാനേ ജ്ഞാനമാനിതാ
    അമൈത്രീ വികൃതോ ഭാവോ അശ്രദ്ധാ മൂഢ ഭാവനാ
15 അനാർജവം അസഞ്ജ്ഞത്വം കർമ പാപം അചേതനാ
    ഗുരുത്വം സന്നഭാവത്വം അസിതത്വം അവാഗ് ഗതിഃ
16 സർവ ഏതേ ഗുണാ വിപ്രാസ് താമസാഃ സമ്പ്രകീർതിതാഃ
    യേ ചാന്യേ നിയതാ ഭാവാ ലോകേ ഽസ്മിൻ മോഹസഞ്ജ്ഞിതാഃ
17 തത്ര തത്ര നിയമ്യന്തേ സർവേ തേ താമസാ ഗുണാഃ
    പരിവാദ കഥാ നിത്യം ദേവ ബ്രാഹ്മണ വൈദികാഃ
18 അത്യാഗശ് ചാഭിമാനശ് ച മോഹോ മന്യുസ് തഥാക്ഷമാ
    മത്സരശ് ചൈവ ഭൂതേഷു താമസം വൃത്തം ഇഷ്യതേ
19 വൃഥാരംഭാശ് ച യേ കേ ചിദ് വൃഥാ ദാനാനി യാനി ച
    വൃഥാ ഭക്ഷണം ഇത്യ് ഏതത് താമസം വൃത്തം ഇഷ്യതേ
20 അതിവാദോ ഽതിതിക്ഷാ ച മാത്സര്യം അതിമാനിതാ
    അശ്രദ്ദധാനതാ ചൈവ താമസം വൃത്തം ഇഷ്യതേ
21 ഏവംവിധാസ് തു യേ കേ ചിൽ ലോകേ ഽസ്മിൻ പാപകർമിണഃ
    മനുഷ്യാ ഭിന്നമര്യാദാഃ സർവേ തേ താമസാ ജനാഃ
22 തേഷാം യോനിം പ്രവക്ഷ്യാമി നിയതാം പാപകർമണാം
    അവാങ്നിരയഭാവായ തിര്യങ്നിരയഗാമിനഃ
23 സ്ഥാവരാണി ച ഭൂതാനി പശവോ വാഹനാനി ച
    ക്രവ്യാദാ ദന്ദ ശൂകാശ് ച കൃമികീട വിഹംഗമാഃ
24 അണ്ഡജാ ജന്തവോ യേ ച സർവേ ചാപി ചതുഷ്പദാഃ
    ഉന്മത്താ ബധിരാ മൂകാ യേ ചാന്യേ പാപരോഗിണഃ
25 മഗ്നാസ് തമസി ദുർവൃത്താഃ സ്വകർമ കൃതലക്ഷണാഃ
    അവാക്സ്രോതസ ഇത്യ് ഏതേ മഗ്നാസ് തമസി താമസാഃ
26 തേഷാം ഉത്കർഷം ഉദ്രേകം വക്ഷ്യാമ്യ് അഹം അതഃ പരം
    യഥാ തേ സുകൃതാംൽ ലോകാംൽ ലഭന്തേ പുണ്യകർമിണഃ
27 അന്യഥാ പ്രതിപന്നാസ് തു വിവൃദ്ധാ യേ ച കർമസു
    സ്വകർമനിരതാനാം ച ബ്രാഹ്മണാനാം ശുഭൈഷിണാം
28 സംസ്കാരേണോർധ്വം ആയാന്തി യതമാനാഃ സ ലോകതാം
    സ്വർഗം ഗച്ഛന്തി ദേവാനാം ഇത്യ് ഏഷാ വൈദികീ ശ്രുതിഃ
29 അന്യഥാ പ്രതിപന്നാസ് തു വിവൃദ്ധാഃ സ്വേഷു കർമസു
    പുനർ ആവൃത്തി ധർമാണസ് തേ ഭവന്തീഹ മാനുഷാഃ
30 പാപയോനിം സമാപന്നാശ് ചണ്ഡാലാ മൂക ചൂചുകാഃ
    വർണാൻ പര്യായശശ് ചാപി പ്രാപ്നുവന്ത്യ് ഉത്തരോത്തരം
31 ശൂദ്രയോനിം അതിക്രമ്യ യേ ചാന്യേ താമസാ ഗുണാഃ
    സ്രോതോ മധ്യേ സമാഗമ്യ വർതന്തേ താമസേ ഗുണേ
32 അഭിഷംഗസ് തു കാമേഷു മഹാമോഹ ഇതി സ്മൃതഃ
    ഋഷയോ മുനയോ ദേവാ മുഹ്യന്ത്യ് അത്ര സുഖേപ്സവഃ
33 തമോ മോഹോ മഹാമോഹസ് താമിസ്രഃ ക്രോധസഞ്ജ്ഞിതഃ
    മരണം ത്വ് അന്ധതാമിസ്രം താമിസ്രം ക്രോധ ഉച്യതേ
34 ഭാവതോ ഗുണതശ് ചൈവ യോനിതശ് ചൈവ തത്ത്വതഃ
    സർവം ഏതത് തമോ വിപ്രാഃ കീർതിതം വോ യഥാവിധി
35 കോ ന്വ് ഏതദ് ബുധ്യതേ സാധു കോ ന്വ് ഏതത് സാധു പശ്യതി
    അതത്ത്വേ തത്ത്വദർശീ യസ് തമസസ് തത്ത്വലക്ഷണം
36 തമോ ഗുണാ വോ ബഹുധാ പ്രകീർതിതാ; യഥാവദ് ഉക്തം ച തമഃ പരാവരം
    നരോ ഹി യോ വേദ ഗുണാൻ ഇമാൻ സദാ; സ താമസൈഃ സർവഗുണൈഃ പ്രമുച്യതേ