മഹാഭാരതം മൂലം/അശ്വമേധികപർവം/അധ്യായം23

മഹാഭാരതം മൂലം/അശ്വമേധികപർവം
രചന:വ്യാസൻ
അധ്യായം23

1 [ബ്ര്]
     അത്രാപ്യ് ഉദാഹരന്തീമം ഇതിഹാസം പുരാതനം
     സുഭഗേ പഞ്ച ഹോതൄണാം വിധാനം ഇഹ യാദൃശം
2 പ്രാണാപാനാവ് ഉദാനശ് ച സമാനോ വ്യാന ഏവ ച
     പഞ്ച ഹോതൄൻ അഥൈതാൻ വൈ പരം ഭാവം വിദുർ ബുധാഃ
3 [ബ്രാഹ്മണീ]
     സ്വഭാവാത് സപ്ത ഹോതാര ഇതി തേ പൂർവികാ മതിഃ
     യഥാ വൈ പഞ്ച ഹോതാരഃ പരോ ഭാവസ് തഥോച്യതാം
4 [ബ്ര്]
     പ്രാണേന സംഭൃതോ വായുർ അപാനോ ജായതേ തതഃ
     അപാനേ സംഭൃതോ വായുസ് തതോ വ്യാനഃ പ്രവർതതേ
5 വ്യാനേന സംഭൃതോ വായുസ് തദോദാനഃ പ്രവർതതേ
     ഉദാനേ സംഭൃതോ വായുഃ സമാനഃ സമ്പ്രവർതതേ
6 തേ ഽപൃച്ഛന്ത പുരാ ഗത്വാ പൂർവജാതം പ്രജാപതിം
     യോ നോ ജ്യേഷ്ഠസ് തം ആചക്ഷ്വ സ നഃ ശ്രേഷ്ഠോ ഭവിഷ്യതി
7 [ബ്രഹ്മാ]
     യസ്മിൻ പ്രലീനേ പ്രലയം വ്രജന്തി; സർവേ പ്രാണാഃ പ്രാണഭൃതാം ശരീരേ
     യസ്മിൻ പ്രചീർണേ ച പുനശ് ചരന്തി; സ വൈ ശ്രേഷ്ഠോ ഗച്ഛത യത്ര കാമഃ
8 [പ്രാണ]
     മയി പ്രലീനേ പ്രലയം വ്രജന്തി; സർവേ പ്രാണാഃ പ്രാണഭൃതാം ശരീരേ
     മയി പ്രചീർണേ ച പുനശ് ചരന്തി; ശ്രേഷ്ഠോ ഹ്യ് അഹം പശ്യത മാം പ്രലീനം
9 [ബ്രാഹ്മണ]
     പ്രാണഃ പ്രലീയത തതഃ പുനശ് ച പ്രചചാര ഹ
     സമാനശ് ചാപ്യ് ഉദാനശ് ച വചോ ഽബ്രൂതാം തതഃ ശുഭേ
10 ന ത്വം സർവം ഇദം വ്യാപ്യ തിഷ്ഠസീഹ യഥാ വയം
    ന ത്വം ശ്രേഷ്ഠോ ഽസി നഃ പ്രാണ അപാനോ ഹി വശേ തവ
    പ്രചചാര പുനഃ പ്രാണസ് തം അപാനോ ഽഭ്യഭാഷത
11 മയി പ്രലീനേ പ്രലയം വ്രജന്തി; സർവേ പ്രാണാഃ പ്രാണഭൃതാം ശരീരേ
    മയി പ്രചീർണേ ച പുനശ് ചരന്തി; ശ്രേഷ്ഠോ ഹ്യ് അഹം പശ്യത മാം പ്രലീനം
12 വ്യാനശ് ച തം ഉദാനശ് ച ഭാഷമാണം അഥോചതുഃ
    അപാന ന ത്വം ശ്രേഷ്ഠോ ഽസി പ്രാണോ ഹി വശഗസ് തവ
13 അപാനഃ പ്രചചാരാഥ വ്യാനസ് തം പുനർ അബ്രവീത്
    ശ്രേഷ്ഠോ ഽഹം അസ്മി സർവേഷാം ശ്രൂയതാം യേന ഹേതുനാ
14 മയി പ്രലീനേ പ്രലയം വ്രജന്തി; സർവേ പ്രാണാഃ പ്രാണഭൃതാം ശരീരേ
    മയി പ്രചീർണേ ച പുനശ് ചരന്തി; ശ്രേഷ്ഠോ ഹ്യ് അഹം പശ്യത മാം പ്രലീനം
15 പ്രാലീയത തതോ വ്യാനഃ പുനശ് ച പ്രചചാര ഹ
    പ്രാണാപാനാവ് ഉദാനശ് ച സമാനശ് ച തം അബ്രുവൻ
    ന ത്വം ശ്രേഷ്ഠോ ഽസി നോ വ്യാന സമാനോ ഹി വശേ തവ
16 പ്രചചാര പുനർ വ്യാനഃ സമാനഃ പുനർ അബ്രവീത്
    ശ്രേഷ്ഠോ ഽഹം അസ്മി സർവേഷാം ശ്രൂയതാം യേന ഹേതുനാ
17 മയി പ്രലീനേ പ്രലയം വ്രജന്തി; സർവേ പ്രാണാഃ പ്രാണഭൃതാം ശരീരേ
    മയി പ്രചീർണേ ച പുനശ് ചരന്തി; ശ്രേഷ്ഠോ ഹ്യ് അഹം പശ്യത മാം പ്രലീനം
18 തതഃ സമാനഃ പ്രാലില്യേ പുനശ് ച പ്രചചാര ഹ
    പ്രാണാപാനാവ് ഉദാനശ് ച വ്യാനശ് ചൈവ തം അബ്രുവൻ
    സമാനന ത്വം ശ്രേഷ്ഠോ ഽസി വ്യാന ഏവ വശേ തവ
19 സമാനഃ പ്രചചാരാഥ ഉദാനസ് തം ഉവാച ഹ
    ശ്രേഷ്ഠോ ഽഹം അസ്മി സർവേഷാം ശ്രൂയതാം യേന ഹേതുനാ
20 മയി പ്രലീനേ പ്രലയം വ്രജന്തി; സർവേ പ്രാണാഃ പ്രാണഭൃതാം ശരീരേ
    മയി പ്രചീർണേ ച പുനശ് ചരന്തി; ശ്രേഷ്ഠോ ഹ്യ് അഹം പശ്യത മാം പ്രലീനം
21 തതഃ പ്രാലീയതോദാനഃ പുനശ് ച പ്രചചാര ഹ
    പ്രാണാപാനൗ സമാനശ് ച വ്യാനശ് ചൈവ തം അബ്രുവൻ
    ഉദാന ന ത്വം ശ്രേഷ്ഠോ ഽസി വ്യാന ഏവ വശേ തവ
22 തതസ് താൻ അബ്രവീദ് ബ്രഹ്മാ സമവേതാൻ പ്രജാപതിഃ
    സർവേ ശ്രേഷ്ഠാ ന വാ ശ്രേഷ്ഠാഃ സർവേ ചാന്യോന്യ ധർമിണഃ
    സർവേ സ്വവിഷയേ ശ്രേഷ്ഠാഃ സർവേ ചാന്യോന്യ രക്ഷിണഃ
23 ഏകഃ സ്ഥിരശ് ചാസ്ഥിരശ് ച വിശേഷാത് പഞ്ച വായവഃ
    ഏക ഏവ മമൈവാത്മാ ബഹുധാപ്യ് ഉപചീയതേ
24 പരസ്പരസ്യ സുഹൃദോ ഭാവയന്തഃ പരസ്പരം
    സ്വസ്തി വ്രജത ഭദ്രം വോ ധാരയധ്വം പരസ്പരം