മഹാഭാരതം മൂലം/അശ്വമേധികപർവം/അധ്യായം17

മഹാഭാരതം മൂലം/അശ്വമേധികപർവം
രചന:വ്യാസൻ
അധ്യായം17

1 [വാ]
     തതസ് തസ്യോപസംഗൃഹ്യ പാദൗ പ്രശ്നാൻ സുദുർവചാൻ
     പപ്രച്ഛ താംശ് ച സർവാൻ സ പ്രാഹ ധർമഭൃതാം വരഃ
2 [കാഷ്യപ]
     കഥം ശരീരം ച്യവതേ കഥം ചൈവോപപദ്യതേ
     കഥം കഷ്ടാച് ച സംസാരാത് സംസരൻ പരിമുച്യതേ
3 ആത്മാനം വാ കഥം യുക്ത്വാ തച് ഛരീരം വിമുഞ്ചതി
     ശരീരതശ് ച നിർമുക്തഃ കഥം അന്യത് പ്രപദ്യതേ
4 കഥം ശുഭാശുഭേ ചായം കർമണീ സ്വകൃതേ നരഃ
     ഉപഭുങ്ക്തേ ക്വ വാ കർമ വിദേഹസ്യോപതിഷ്ഠതി
5 [ബ്ര്]
     ഏവം സഞ്ചോദിതഃ സിദ്ധഃ പ്രശ്നാംസ് താൻ പ്രത്യഭാഷത
     ആനുപൂർവ്യേണ വാർഷ്ണേയ യഥാ തൻ മേ വചഃ ശൃണു
6 [സിദ്ധ]
     ആയുഃ കീർതികരാണീഹ യാനി കർമാണി സേവതേ
     ശരീരഗ്രഹണേ ഽന്യസ്മിംസ് തേഷു ക്ഷീണേഷു സർവശഃ
7 ആയുഃ ക്ഷയപരീതാത്മാ വിപരീതാനി സേവതേ
     ബുദ്ധിർ വ്യാവർതതേ ചാസ്യ വിനാശേ പ്രത്യുപസ്ഥിതേ
8 സത്ത്വം ബലം ച കാലം ചാപ്യ് അവിദിത്വാത്മനസ് തഥാ
     അതിവേലം ഉപാശ്നാതി തൈർ വിരുദ്ധാന്യ് അനാത്മവാൻ
9 യദായം അതികഷ്ടാനി സർവാണ്യ് ഉപനിഷേവതേ
     അത്യർഥം അപി വാ ഭുങ്ക്തേ ന വാ ഭുങ്ക്തേ കദാ ചന
10 ദുഷ്ടാന്നം വിഷമാന്നം ച സോ ഽന്യോന്യേന വിരോധി ച
    ഗുരു വാപി സമം ഭുങ്ക്തേ നാതിജീർണേ ഽപി വാ പുനഃ
11 വ്യായാമം അതിമാത്രം വാ വ്യവായം ചോപസേവതേ
    സതതം കർമ ലോഭാദ് വാ പ്രാപ്തം വേഗവിധാരണം
12 രസാതിയുക്തം അന്നം വാ ദിവാ സ്വപ്നം നിഷേവതേ
    അപക്വാനാഗതേ കാലേ സ്വയം ദോഷാൻ പ്രകോപയൻ
13 സ്വദോഷകോപനാദ് രോഗം ലഭതേ മരണാന്തികം
    അഥ ചോദ്ബന്ധനാദീനി പരീതാനി വ്യവസ്യതി
14 തസ്യ തൈഃ കാരണൈർ ജന്തോഃ ശരീരാച് ച്യവതേ യഥാ
    ജീവിതം പ്രോച്യമാനം തദ് യഥാവദ് ഉപധാരയ
15 ഊഷ്മാ പ്രകുപിതഃ കായേ തീവ്രവായുസമീരിതഃ
    ശരീരം അനുപര്യേതി സർവാൻ പ്രാണാൻ രുണദ്ധി വൈ
16 അത്യർഥം ബലവാൻ ഊഷ്മാ ശരീരേ പരികോപിതഃ
    ഭിനത്തി ജീവ സ്ഥാനാനി താനി മർമാണി വിദ്ധി ച
17 തതഃ സ വേദനഃ സദ്യോ ജീവഃ പ്രച്യവതേ ക്ഷരൻ
    ശരീരം ത്യജതേ ജന്തുശ് ഛിദ്യമാനേഷു മർമസു
    വേദനാഭിഃ പരീതാത്മാ തദ് വിദ്ധി ദ്വിജസത്തമ
18 ജാതീമരണസംവിഗ്നാഃ സതതം സർവജന്തവഃ
    ദൃശ്യന്തേ സന്ത്യജന്തശ് ച ശരീരാണി ദ്വിജർഷഭ
19 ഗർഭസങ്ക്രമണേ ചാപി മർമണാം അതിസർപണേ
    താദൃശീം ഏവ ലഭതേ വേദനാം മാനവഃ പുനഃ
20 ഭിന്നസന്ധിർ അഥ ക്ലേദം അദ്ഭിഃ സ ലഭതേ നരഃ
    യഥാ പഞ്ചസു ഭൂതേഷു സംശ്രിതത്വം നിഗച്ഛതി
    ശൈത്യാത് പ്രകുപിതഃ കായേ തീവ്രവായുസമീരിതഃ
21 യഃ സ പഞ്ചസു ഭൂതേഷു പ്രാണാപാനേ വ്യവസ്ഥിതഃ
    സ ഗച്ഛത്യ് ഊർധ്വഗോ വായുഃ കൃച്ഛ്രാൻ മുക്ത്വാ ശരീരിണം
22 ശരീരം ച ജഹാത്യ് ഏവ നിരുച്ഛ്വാസശ് ച ദൃശ്യതേ
    നിരൂഷ്മാ സ നിരുച്ഛ്വാസോ നിഃശ്രീകോ ഗതചേതനഃ
23 ബ്രഹ്മണാ സമ്പരിത്യക്തോ മൃത ഇത്യ് ഉച്യതേ നരഃ
    സ്രോതോഭിർ യൈർ വിജാനാതി ഇന്ദ്രിയാർഥാഞ് ശരീരഭൃത്
    തൈർ ഏവ ന വിജാനാതി പ്രാണം ആഹാരസംഭവം
24 തത്രൈവ കുരുതേ കായേ യഃ സ ജീവഃ സനാതനഃ
    തേഷാം യദ് യദ് ഭവേദ് യുക്തം സംനിപാതേ ക്വ ചിത് ക്വ ചിത്
    തത് തൻ മർമ വിജാനീഹി ശാസ്ത്രദൃഷ്ടം ഹി തത് തഥാ
25 തേഷു മർമസു ഭിന്നേഷു തതഃ സ സമുദീരയൻ
    ആവിശ്യ ഹൃദയം ജന്തോഃ സത്ത്വം ചാശു രുണദ്ധി വൈ
    തതഃ സ ചേതനോ ജന്തുർ നാഭിജാനാതി കിം ചന
26 തമസാ സംവൃതജ്ഞാനഃ സംവൃതേഷ്വ് അഥ മർമസു
    സ ജീവോ നിരധിഷ്ഠാനശ് ചാവ്യതേ മാതരിശ്വനാ
27 തതഃ സ തം മഹോച്ഛ്വാസം ഭൃശം ഉച്ഛ്വസ്യ ദാരുണം
    നിഷ്ക്രാമൻ കമ്പയത്യ് ആശു തച് ഛരീരം അചേതനം
28 സ ജീവഃ പ്രച്യുതഃ കായാത് കർമഭിഃ സ്വൈഃ സമാവൃതഃ
    അങ്കിതഃ സ്വൈഃ ശുഭൈഃ പുണ്യൈഃ പാപൈർ വാപ്യ് ഉപപദ്യതേ
29 ബ്രാഹ്മണാ ജ്ഞാനസമ്പന്നാ യഥാവച് ഛ്രുത നിശ്ചയാഃ
    ഇതരം കൃതപുണ്യം വാ തം വിജാനന്തി ലക്ഷണൈഃ
30 യഥാന്ധ കാരേ ഖദ്യോതം ലീയമാനം തതസ് തതഃ
    ചക്ഷുഷ്മന്തഃ പ്രപശ്യന്തി തഥാ തം ജ്ഞാനചക്ഷുഷഃ
31 പശ്യന്ത്യ് ഏവംവിധാഃ സിദ്ധാ ജീവം ദിവ്യേന ചക്ഷുഷാ
    ച്യവന്തം ജായമാനം ച യോനിം ചാനുപ്രവേശിതം
32 തസ്യ സ്ഥാനാനി ദൃഷ്ടാനി ത്രിവിധാനീഹ ശാസ്ത്രതഃ
    കർമഭൂമിർ ഇയം ഭൂമിർ യത്ര തിഷ്ഠന്തി ജന്തവഃ
33 തതഃ ശുഭാശുഭം കൃത്വാ ലഭന്തേ സർവദേഹിനഃ
    ഇഹൈവോച്ചാവചാൻ ഭോഗാൻ പ്രാപ്നുവന്തി സ്വകർമഭിഃ
34 ഇഹൈവാശുഭ കർമാ തു കർമഭിർ നിരയം ഗതഃ
    അവാക്സ നിരയേ പാപോ മാനവഃ പച്യതേ ഭൃശം
    തസ്മാത് സുദുർലഭോ മോക്ഷ ആത്മാ രക്ഷ്യോ ഭൃശം തതഃ
35 ഊർധ്വം തു ജന്തവോ ഗത്വാ യേഷു സ്ഥാനേഷ്വ് അവസ്ഥിതാഃ
    കീർത്യമാനാനി താനീഹ തത്ത്വതഃ സംനിബോധ മേ
    തച് ഛ്രുത്വാ നൈഷ്ഠികീം ബുദ്ധിം ബുധ്യേഥാഃ കർമ നിശ്ചയാത്
36 താരാ രൂപാണി സർവാണി യച് ചൈതച് ചന്ദ്രമണ്ഡലം
    യച് ച വിഭ്രാജതേ ലോകേ സ്വഭാസാ സൂര്യമണ്ഡലം
    സ്ഥാനാന്യ് ഏതാനി ജാനീഹി നരാണാം പുണ്യകർമണാം
37 കർമ ക്ഷയാച് ച തേ സർവേ ച്യവന്തേ വൈ പുനഃ പുനഃ
    തത്രാപി ച വിശേഷോ ഽസ്തി ദിവി നീചോച്ചമധ്യമഃ
38 ന തത്രാപ്യ് അസ്തി സന്തോഷോ ദൃഷ്ട്വാ ദീപ്തതരാം ശ്രിയം
    ഇത്യ് ഏതാ ഗതയഃ സർവാഃ പൃഥക്ത്വേ സമുദീരിതാഃ
39 ഉപപത്തിം തു ഗർഭസ്യ വക്ഷ്യാമ്യ് അഹം അതഃ പരം
    യഥാവത് താം നിഗദതഃ ശൃണുഷ്വാവഹിതോ ദ്വിജ