ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഷഷ്ഠഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 6) / അദ്ധ്യായം 1

← സ്കന്ധം 5 : അദ്ധ്യായം 26

സ്കന്ധം 6 : അദ്ധ്യായം 2 →

ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ഷഷ്ഠഃ സ്കന്ധഃ (സ്കന്ധം 6) / അദ്ധ്യായം 1

രാജോവാച

നിവൃത്തിമാർഗ്ഗഃ കഥിത ആദൌ ഭഗവതാ യഥാ ।
ക്രമയോഗോപലബ്ധേന ബ്രഹ്മണാ യദസംസൃതിഃ ॥ 1 ॥

പ്രവൃത്തിലക്ഷണശ്ചൈവ ത്രൈഗുണ്യവിഷയോ മുനേ ।
യോഽസാവലീനപ്രകൃതേർഗ്ഗുണസർഗ്ഗഃ പുനഃ പുനഃ ॥ 2 ॥

അധർമ്മലക്ഷണാ നാനാ നരകാശ്ചാനുവർണ്ണിതാഃ ।
മന്വന്തരശ്ച വ്യാഖ്യാത ആദ്യഃ സ്വായംഭുവോ യതഃ ॥ 3 ॥

പ്രിയവ്രതോത്താനപദോർവ്വംശസ്തച്ചരിതാനി ച ।
ദ്വീപവർഷസമുദ്രാദ്രിനദ്യുദ്യാനവനസ്പതീൻ ॥ 4 ॥

ധരാമണ്ഡലസംസ്ഥാനം ഭാഗലക്ഷണമാനതഃ ।
ജ്യോതിഷാം വിവരാണാം ച യഥേദമസൃജദ് വിഭുഃ ॥ 5 ॥

അധുനേഹ മഹാഭാഗ യഥൈവ നരകാന്നരഃ ।
നാനോഗ്രയാതനാൻ നേയാത്തൻമേ വ്യാഖ്യാതുമർഹസി ॥ 6 ॥

ശ്രീശുക ഉവാച

     ന ചേദിഹൈവാപചിതിം യഥാംഹസഃ
          കൃതസ്യ കുര്യാൻമന ഉക്തപാണിഭിഃ ।
     ധ്രുവം സ വൈ പ്രേത്യ നരകാനുപൈതി
          യേ കീർത്തിതാ മേ ഭവതസ്തിഗ്മയാതനാഃ ॥ 7 ॥

     തസ്മാത്പുരൈവാശ്വിഹ പാപനിഷ്കൃതൌ
          യതേത മൃത്യോരവിപദ്യതാത്മനാ ।
     ദോഷസ്യ ദൃഷ്ട്വാ ഗുരുലാഘവം യഥാ
          ഭിഷക്‌ചികിത്സേത രുജാം നിദാനവിത് ॥ 8 ॥

രാജോവാച

ദൃഷ്ടശ്രുതാഭ്യാം യത്പാപം ജാനന്നപ്യാത്മനോഽഹിതം ।
കരോതി ഭൂയോ വിവശഃ പ്രായശ്ചിത്തമഥോ കഥം ॥ 9 ॥

ക്വചിന്നിവർത്തതേഽഭദ്രാത്ക്വചിച്ചരതി തത്പുനഃ ।
പ്രായശ്ചിത്തമഥോഽപാർത്ഥം മന്യേ കുഞ്ജരശൌചവത് ॥ 10 ॥

ശ്രീശുക ഉവാച

കർമ്മണാ കർമ്മനിർഹാരോ ന ഹ്യാത്യന്തിക ഇഷ്യതേ ।
അവിദ്വദധികാരിത്വാത്പ്രായശ്ചിത്തം വിമർശനം ॥ 11 ॥

നാശ്നതഃ പഥ്യമേവാന്നം വ്യാധയോഽഭിഭവന്തി ഹി ।
ഏവം നിയമകൃദ് രാജൻ ശനൈഃ ക്ഷേമായ കൽപതേ ॥ 12 ॥

തപസാ ബ്രഹ്മചര്യേണ ശമേന ച ദമേന ച ।
ത്യാഗേന സത്യശൌചാഭ്യാം യമേന നിയമേന ച ॥ 13 ॥

ദേഹവാഗ്ബുദ്ധിജം ധീരാ ധർമ്മജ്ഞാഃ ശ്രദ്ധയാന്വിതാഃ ।
ക്ഷിപന്ത്യഘം മഹദപി വേണുഗുൽമമിവാനലഃ ॥ 14 ॥

കേചിത്കേവലയാ ഭക്ത്യാ വാസുദേവപരായണാഃ ।
അഘം ധുന്വന്തി കാർത്സ്ന്യേന നീഹാരമിവ ഭാസ്കരഃ ॥ 15 ॥

ന തഥാ ഹ്യഘവാൻ രാജൻ പൂയേത തപ ആദിഭിഃ ।
യഥാ കൃഷ്ണാർപ്പിതപ്രാണസ്തത്പൂരുഷനിഷേവയാ ॥ 16 ॥

സധ്രീചീനോ ഹ്യയം ലോകേ പന്ഥാഃ ക്ഷേമോഽകുതോഭയഃ ।
സുശീലാഃ സാധവോ യത്ര നാരായണപരായണാഃ ॥ 17 ॥

പ്രായശ്ചിത്താനി ചീർണ്ണാനി നാരായണപരാങ്മുഖം ।
ന നിഷ്പുനന്തി രാജേന്ദ്ര സുരാകുംഭമിവാപഗാഃ ॥ 18 ॥

     സകൃൻമനഃ കൃഷ്ണപദാരവിന്ദയോർ-
          നിവേശിതം തദ്ഗുണരാഗി യൈരിഹ ।
     ന തേ യമം പാശഭൃതശ്ച തദ്ഭടാൻ
          സ്വപ്നേഽപി പശ്യന്തി ഹി ചീർണ്ണനിഷ്കൃതാഃ ॥ 19 ॥

അത്ര ചോദാഹരന്തീമമിതിഹാസം പുരാതനം ।
ദൂതാനാം വിഷ്ണുയമയോഃ സംവാദസ്തം നിബോധ മേ ॥ 20 ॥

കാന്യകുബ്ജേ ദ്വിജഃ കശ്ചിദ്ദാസീപതിരജാമിളഃ ।
നാമ്നാ നഷ്ടസദാചാരോ ദാസ്യാഃ സംസർഗ്ഗദൂഷിതഃ ॥ 21 ॥

ബന്ദ്യക്ഷകൈതവൈശ്ചൌര്യൈർഗ്ഗർഹിതാം വൃത്തിമാസ്ഥിതഃ ।
ബിഭ്രത്കുടുംബമശുചിർ യാതയാമാസ ദേഹിനഃ ॥ 22 ॥

ഏവം നിവസതസ്തസ്യ ലാലയാനസ്യ തത് സുതാൻ ।
കാലോഽത്യഗാൻമഹാൻ രാജന്നഷ്ടാശീത്യായുഷഃ സമാഃ ॥ 23 ॥

തസ്യ പ്രവയസഃ പുത്രാ ദശ തേഷാം തു യോഽവമഃ ।
ബാലോ നാരായണോ നാമ്നാ പിത്രോശ്ച ദയിതോ ഭൃശം ॥ 24 ॥

സ ബദ്ധഹൃദയസ്തസ്മിന്നർഭകേ കലഭാഷിണി ।
നിരീക്ഷമാണസ്തല്ലീലാം മുമുദേ ജരഠോ ഭൃശം ॥ 25 ॥

ഭുഞ്ജാനഃ പ്രപിബൻ ഖാദൻ ബാലകസ്നേഹയന്ത്രിതഃ ।
ഭോജയൻ പായയൻ മൂഢോ ന വേദാഗതമന്തകം ॥ 26 ॥

സ ഏവം വർത്തമാനോഽജ്ഞോ മൃത്യുകാല ഉപസ്ഥിതേ ।
മതിം ചകാര തനയേ ബാലേ നാരായണാഹ്വയേ ॥ 27 ॥

സ പാശഹസ്താംസ്ത്രീൻ ദൃഷ്ട്വാ പുരുഷാൻ ഭൃശദാരുണാൻ ।
വക്രതുണ്ഡാനൂർദ്ധ്വരോമ്ണ ആത്മാനം നേതുമാഗതാൻ ॥ 28 ॥

ദൂരേ ക്രീഡനകാസക്തം പുത്രം നാരായണാഹ്വയം ।
പ്ലാവിതേന സ്വരേണോച്ചൈരാജുഹാവാകുലേന്ദ്രിയഃ ॥ 29 ॥

നിശമ്യ മ്രിയമാണസ്യ ബ്രുവതോ ഹരികീർത്തനം ।
ഭർത്തുർന്നാമ മഹാരാജ പാർഷദാഃ സഹസാഽഽപതൻ ॥ 30 ॥

വികർഷതോഽന്തർഹൃദയാദ്ദാസീപതിമജാമിളം ।
യമപ്രേഷ്യാൻ വിഷ്ണുദൂതാ വാരയാമാസുരോജസാ ॥ 31 ॥

ഊചുർന്നിഷേധിതാസ്താംസ്തേ വൈവസ്വതപുരഃസരാഃ ।
കേ യൂയം പ്രതിഷേദ്ധാരോ ധർമ്മരാജസ്യ ശാസനം ॥ 32 ॥

കസ്യ വാ കുത ആയാതാഃ കസ്മാദസ്യ നിഷേധഥ ।
കിം ദേവാ ഉപദേവാ യാ യൂയം കിം സിദ്ധസത്തമാഃ ॥ 33 ॥

സർവ്വേ പദ്മപലാശാക്ഷാഃ പീതകൌശേയവാസസഃ ।
കിരീടിനഃ കുണ്ഡലിനോ ലസത്പുഷ്കരമാലിനഃ ॥ 34 ॥

സർവ്വേ ച നൂത്നവയസഃ സർവ്വേ ചാരുചതുർഭുജാഃ ।
ധനുർന്നിഷംഗാസിഗദാശംഖചക്രാംബുജശ്രിയഃ ॥ 35 ॥

ദിശോ വിതിമിരാലോകാഃ കുർവ്വന്തഃ സ്വേന രോചിഷാ ।
കിമർത്ഥം ധർമ്മപാലസ്യ കിങ്കരാൻ നോ നിഷേധഥ ॥ 36 ॥

ശ്രീശുക ഉവാച

ഇത്യുക്തേ യമദൂതൈസ്തൈർവ്വാസുദേവോക്തകാരിണഃ ।
താൻ പ്രത്യൂചുഃ പ്രഹസ്യേദം മേഘനിർഹ്രാദയാ ഗിരാ ॥ 37 ॥

വിഷ്ണുദൂതാ ഊചുഃ

യൂയം വൈ ധർമ്മരാജസ്യ യദി നിർദ്ദേശകാരിണഃ ।
ബ്രൂത ധർമ്മസ്യ നസ്തത്ത്വം യച്ച ധർമ്മസ്യ ലക്ഷണം ॥ 38 ॥

കഥം സ്വിദ് ധ്രിയതേ ദണ്ഡഃ കിം വാസ്യ സ്ഥാനമീപ്സിതം ।
ദണ്ഡ്യാഃ കിം കാരിണഃ സർവ്വേ ആഹോസ്വിത്കതിചിന്നൃണാം ॥ 39 ॥

യമദൂതാ ഊചുഃ

വേദപ്രണിഹിതോ ധർമ്മോ ഹ്യധർമ്മസ്തദ്വിപര്യയഃ ।
വേദോ നാരായണഃ സാക്ഷാത് സ്വയംഭൂരിതി ശുശ്രുമ ॥ 40 ॥

യേന സ്വധാമ്ന്യമീ ഭാവാ രജഃസത്ത്വതമോമയാഃ ।
ഗുണനാമക്രിയാരൂപൈർവ്വിഭാവ്യന്തേ യഥാതഥം ॥ 41 ॥

സൂര്യോഽഗ്നിഃ ഖം മരുദ്ഗാവഃ സോമഃ സന്ധ്യാഹനീ ദിശഃ ।
കം കുഃ സ്വയം ധർമ്മ ഇതി ഹ്യേതേ ദൈഹ്യസ്യ സാക്ഷിണഃ ॥ 42 ॥

ഏതൈരധർമ്മോ വിജ്ഞാതഃ സ്ഥാനം ദണ്ഡസ്യ യുജ്യതേ ।
സർവ്വേ കർമ്മാനുരോധേന ദണ്ഡമർഹന്തി കാരിണഃ ॥ 43 ॥

സംഭവന്തി ഹി ഭദ്രാണി വിപരീതാനി ചാനഘാഃ ।
കാരിണാം ഗുണസംഗോഽസ്തി ദേഹവാൻ ന ഹ്യകർമ്മകൃത് ॥ 44 ॥

യേന യാവാൻ യഥാധർമ്മോ ധർമ്മോ വേഹ സമീഹിതഃ ।
സ ഏവ തത്ഫലം ഭുങ്‌ക്തേ തഥാ താവദമുത്ര വൈ ॥ 45 ॥

യഥേഹ ദേവപ്രവരാസ്ത്രൈവിധ്യമുപലഭ്യതേ ।
ഭൂതേഷു ഗുണവൈചിത്ര്യാത്തഥാന്യത്രാനുമീയതേ ॥ 46 ॥

വർത്തമാനോഽന്യയോഃ കാലോ ഗുണാഭിജ്ഞാപകോ യഥാ ।
ഏവം ജൻമാന്യയോരേതദ്ധർമ്മാധർമ്മനിദർശനം ॥ 47 ॥

മനസൈവ പുരേ ദേവഃ പൂർവ്വരൂപം വിപശ്യതി ।
അനുമീമാംസതേഽപൂർവ്വം മനസാ ഭഗവാനജഃ ॥ 48 ॥

യഥാജ്ഞസ്തമസാ യുക്ത ഉപാസ്തേ വ്യക്തമേവ ഹി ।
ന വേദ പൂർവ്വമപരം നഷ്ടജൻമസ്മൃതിസ്തഥാ ॥ 49 ॥

പഞ്ചഭിഃ കുരുതേ സ്വാർത്ഥാൻ പഞ്ച വേദാഥ പഞ്ചഭിഃ ।
ഏകസ്തു ഷോഡശേന ത്രീൻ സ്വയം സപ്തദശോഽശ്നുതേ ॥ 50 ॥

തദേതത്ഷോഡശകലം ലിംഗം ശക്തിത്രയം മഹത് ।
ധത്തേഽനു സംസൃതിം പുംസി ഹർഷശോകഭയാർത്തിദാം ॥ 51 ॥

ദേഹ്യജ്ഞോഽജിതഷഡ്വർഗ്ഗോ നേച്ഛൻ കർമ്മാണി കാര്യതേ ।
കോശകാര ഇവാത്മാനം കർമ്മണാഽഽച്ഛാദ്യ മുഹ്യതി ॥ 52 ॥

ന ഹി കശ്ചിത്ക്ഷണമപി ജാതു തിഷ്ഠത്യകർമ്മകൃത് ।
കാര്യതേ ഹ്യവശഃ കർമ്മ ഗുണൈഃ സ്വാഭാവികൈർബ്ബലാത് ॥ 53 ॥

ലബ്ധ്വാ നിമിത്തമവ്യക്തം വ്യക്താവ്യക്തം ഭവത്യുത ।
യഥായോനി യഥാബീജം സ്വഭാവേന ബലീയസാ ॥ 54 ॥

ഏഷ പ്രകൃതിസംഗേന പുരുഷസ്യ വിപര്യയഃ ।
ആസീത് സ ഏവ ന ചിരാദീശസംഗാദ് വിലീയതേ ॥ 55 ॥

അയം ഹി ശ്രുതസമ്പന്നഃ ശീലവൃത്തഗുണാലയഃ ।
ധൃതവ്രതോ മൃദുർദ്ദാന്തഃ സത്യവാൻമന്ത്രവിച്ഛുചിഃ ॥ 56 ॥

ഗുർവ്വഗ്ന്യതിഥിവൃദ്ധാനാം ശുശ്രൂഷുർന്നിരഹംകൃതഃ ।
സർവ്വഭൂതസുഹൃത്സാധുർമ്മിതവാഗനസൂയകഃ ॥ 57 ॥

ഏകദാസൌ വനം യാതഃ പിതൃസന്ദേശകൃദ് ദ്വിജഃ ।
ആദായ തത ആവൃത്തഃ ഫലപുഷ്പസമിത്കുശാൻ ॥ 58 ॥

ദദർശ കാമിനം കഞ്ചിച്ഛൂദ്രം സഹ ഭുജിഷ്യയാ ।
പീത്വാ ച മധു മൈരേയം മദാഘൂർണ്ണിതനേത്രയാ ॥ 59 ॥

മത്തയാ വിശ്ലഥന്നീവ്യാ വ്യപേതം നിരപത്രപം ।
ക്രീഡന്തമനുഗായന്തം ഹസന്തമനയാന്തികേ ॥ 60 ॥

ദൃഷ്ട്വാ താം കാമലിപ്തേന ബാഹുനാ പരിരംഭിതാം ।
ജഗാമ ഹൃച്ഛയവശം സഹസൈവ വിമോഹിതഃ ॥ 61 ॥

സ്തംഭയന്നാത്മനാഽഽത്മാനം യാവത്സത്ത്വം യഥാശ്രുതം ।
ന ശശാക സമാധാതും മനോ മദനവേപിതം ॥ 62 ॥

തന്നിമിത്തസ്മരവ്യാജഗ്രഹഗ്രസ്തോ വിചേതനഃ ।
താമേവ മനസാ ധ്യായൻ സ്വധർമ്മാദ് വിരരാമ ഹ ॥ 63 ॥

താമേവ തോഷയാമാസ പിത്ര്യേണാർത്ഥേന യാവതാ ।
ഗ്രാമ്യൈർമ്മനോരമൈഃ കാമൈഃ പ്രസീദേത യഥാ തഥാ ॥ 64 ॥

വിപ്രാം സ്വഭാര്യാമപ്രൌഢാം കുലേ മഹതി ലംഭിതാം ।
വിസസർജ്ജാചിരാത്പാപഃ സ്വൈരിണ്യാപാംഗവിദ്ധധീഃ ॥ 65 ॥

യതസ്തതശ്ചോപനിന്യേ ന്യായതോഽന്യായതോ ധനം ।
ബഭാരാസ്യാഃ കുടുംബിന്യാഃ കുടുംബം മന്ദധീരയം ॥ 66 ॥

യദസൌ ശാസ്ത്രമുല്ലംഘ്യ സ്വൈരചാര്യാര്യഗർഹിതഃ ।
അവർത്തത ചിരം കാലമഘായുരശുചിർമ്മലാത് ॥ 67 ॥

തത ഏനം ദണ്ഡപാണേഃ സകാശം കൃതകിൽബിഷം ।
നേഷ്യാമോഽകൃതനിർവ്വേശം യത്ര ദണ്ഡേന ശുദ്ധ്യതി ॥ 68 ॥