മഹാഭാരതം മൂലം/വനപർവം/അധ്യായം203

മഹാഭാരതം മൂലം/വനപർവം
രചന:വ്യാസൻ
അധ്യായം203

1 [മാർക്]
     ഏവം തു സൂക്ഷ്മേ കഥിതേ ധർമവ്യാജേന ഭാരത
     ബ്രാഹ്മണഃ സ പുനഃ സൂക്ഷ്മം പപ്രച്ഛ സുസമാഹിതഃ
2 [ബ്രാ]
     സത്ത്വസ്യ രജസശ് ചൈവ തമസശ് ച യഥാതഥം
     ഗുണാംസ് തത്ത്വേന മേ ബ്രൂഹി യഥാവദ് ഇഹ പൃച്ഛതഃ
3 [വ്യധ]
     ഹന്ത തേ കഥയിഷ്യാമി യൻ മാം ത്വം പരിപൃച്ഛസി
     ഏഷാം ഗുണാൻ പൃഥക്ത്വേന നിബോധ ഗദതോ മമ
4 മോഹാത്മകം തമസ് തേഷാം രജ ഏഷാം പ്രവർതകം
     പ്രകാശബഹുലത്വാച് ച സത്ത്വം ജ്യായ ഇഹോച്യതേ
5 അവിദ്യാ ബഹുലോ മൂഢഃ സ്വപ്നശീലോ വിചേതനഃ
     ദുർദൃശീകസ് തമോ ധ്വസ്തഃ സക്രോധസ് താമസോ ഽലസഃ
6 പ്രവൃത്ത വാക്യോ മന്ത്രീ ച യോ ഽനുരാഗ്യ് അഭ്യസൂയകഃ
     വിവിത്സമാനോ വിപ്രർഷേ സ്തബ്ധോ മാനീ സ രാജസഃ
7 പ്രകാശബഹുലോ ധീരോ നിർവിവിത്സോ ഽനസൂയകഃ
     അക്രോധനോ നരോ ധീമാൻ ദാന്തശ് ചൈവ സ സാത്ത്വികഃ
8 സാത്ത്വികസ് ത്വ് അഥ സംബുദ്ധോ ലോകവൃത്തേന ക്ലിശ്യതേ
     യദാ ബുധ്യതി ബോദ്ധവ്യം ലോകവൃത്തം ജുഗുപ്സതേ
9 വൈരാഗ്യസ്യ ഹി രൂപം തു പുർവം ഏവ പ്രവർതതേ
     മൃദുർ ഭവത്യ് അഹങ്കാരഃ പ്രസീദത്യ് ആർജവം ച യത്
10 തതോ ഽസ്യ സർവദ്വന്ദ്വാനി പ്രശാമ്യന്തി പരസ്പരം
    ന ചാസ്യ സംയമോ നാമ ക്വ ചിദ് ഭവതി കശ് ചന
11 ശൂദ്രയോനൗ ഹി ജാതസ്യ സ്വഗുണാൻ ഉപതിഷ്ഠതഃ
    വൈശ്യത്വം ഭവതി ബ്രഹ്മൻ ക്ഷത്രിയത്വം തഥൈവ ച
12 ആജ്രവേ വർതമാനസ്യ ബ്രാഹ്മണ്യം അഭിജായതേ
    ഗുണാസ് തേ കീർതിതാഃ സർവേ കിം ഭൂയോ ശ്രോതും ഇച്ഛസി
13 [ബ്രാ]
    പാർഥിവം ധാതും ആസാദ്യ ശാരീരോ ഽഗ്നിഃ കഥം ഭവേത്
    അവകാശ വിശേഷേണ കഥം വർതയതേ ഽനിലഃ
14 [മാർക്]
    പ്രശ്നം ഏതം സമുദ്ദിഷ്ടം ബ്രാഹ്മണേന യുധിഷ്ഠിര
    വ്യാധഃ സ കഥയാം ആസ ബ്രാഹ്മണായ മഹാത്മനേ
15 [വ്യധ]
    മൂർധാനം ആശ്രിതോ വഹ്നിഃ ശരീരം പരിപാലയൻ
    പ്രാണോ മൂർധനി ചാഗ്നൗ ച വർതമാനോ വിചേഷ്ടതേ
    ഭൂതം ഭവ്യം ഭവിഷ്യച് ച സർവം പ്രാണേ പ്രതിഷ്ഠിതം
16 ശ്രേഷ്ഠം തദ് ഏവ ഭൂതാനാം ബ്രഹ്മ ജ്യോതിർ ഉപാസ്മഹേ
    സജന്തുഃ സർവഭൂതാത്മാ പുരുഷഃ സ സനാതനഃ
    മനോ ബുദ്ധിർ അഹങ്കാരോ ഭൂതാനാം വിഷയശ് ച സഃ
17 ഏവം ത്വ് ഇഹ സ സർവത്ര പ്രാണേന പരിപാല്യതേ
    പൃഷ്ഠതസ് തു സമാനേന സ്വാം സ്വാം ഗതിം ഉപാശ്രിതഃ
18 ബസ്തി മൂലേ ഗുദേ ചൈവ പാവകഃ സമുപാശ്രിതഃ
    വഹൻ മൂത്രം പുരീഷം ചാപ്യ് അപാനഃ പരിവർതതേ
19 പ്രയത്നേ കർമണി ബലേ യ ഏകസ് ത്രിഷു വർതതേ
    ഉദാന ഇതി തം പ്രാഹുർ അധ്യാത്മവിദുഷോ ജനാഃ
20 സന്ധൗ സന്ധൗ സംനിവിഷ്ടഃ സർവേഷ്വ് അപി തഥാനിലഃ
    ശരീരേഷു മനുഷ്യാണാം വ്യാന ഇത്യ് ഉപദിഷ്യതേ
21 ധാതുഷ്വ് അഗ്നിസ് തു വിതതഃ സ തു വായുസമീരിതഃ
    രസാൻ ധതൂംശ് ച ദോഷാംശ് ച വർതയൻ പരിധാവതി
22 പ്രാണാനാം സംനിപാതാത് തു സംനിപാതഃ പ്രജായതേ
    ഉഷ്മാ ചാഗ്നിർ ഇതി ജ്ഞേയോ യോ ഽന്നം പചതി ദേഹിനാം
23 അപാനോദാനയോർ മധ്യേ പ്രാണവ്യാനൗ സമാഹിതൗ
    സമന്വിതസ് ത്വ് അധിഷ്ഠാനം സമ്യക് പചതി പാവകഃ
24 തസ്യാപി പായുപര്യന്തസ് തഥാ സ്യാദ് ഉദസഞ്ജ്ഞിതഃ
    സ്രോതാംസി തസ്മാജ് ജായന്തേ സർവപ്രാണേഷു ദേഹിനാം
25 അഗ്നിവേഗവഹഃ പ്രാണോ ഗുദാന്തേ പ്രതിഹന്യതേ
    സ ഊർധ്വം ആഗമ്യ പുനഃ സമുത്ക്ഷിപതി പാവകം
26 പക്വാശയസ് ത്വ് അധോ നാഭ്യാ ഊർധ്വം ആമാശയഃ സ്ഥിതഃ
    നാഭിമധ്യേ ശരീരസ്യ പ്രാണാഃ സർവേ പ്രതിഷ്ഠിതാഃ
27 പ്രവൃത്താ ഹൃദയാത് സർവാസ് തിര്യഗ് ഊർധ്വം അധസ് തഥാ
    വഹന്ത്യ് അന്നരസാൻ നാഡ്യോ ദശ പ്രാണപ്രചോദിതാഃ
28 യോഗിനാം ഏഷ മാർഗസ് തു യേന ഗച്ഛന്തി തത്പരം
    ജിതക്ലമാസനാ ധീരാ മൂർധന്യ് ആത്മാനം ആദധുഃ
    ഏവം സർവേഷു വിതതൗ പ്രാണാപാനൗ ഹി ദേഹിഷു
29 ഏകാദശ വികാരാത്മാ കലാ സംഭാരസംഭൃതഃ
    മൂർതിമന്തം ഹി തം വിദ്ധി നിത്യം കർമ ജിതാത്മകം
30 തസ്മിൻ യഃ സംസ്ഥിതോ ഹ്യ് അഗ്നിർ നിത്യം സ്ഥാല്യം ഇവാഹിതഃ
    ആത്മാനം തം വിജാനീഹി നിത്യം യോഗജിതാത്മകം
31 ദേവോ യഃ സംസ്ഥിതസ് തസ്മിന്ന് അബ്ബിന്ദുർ ഇവ പുഷ്കരേ
    ക്ഷേത്രജ്ഞം തം വിജാനീഹി നിത്യം ത്യാഗജിതാത്മകം
32 ജീവാത്മകാനി ജാനീഹി രജോ സത്ത്വം തമസ് തഥാ
    ജീവം ആത്മഗുണം വിദ്ധി തഥാത്മാനം പരാത്മകം
33 സചേതനം ജീവഗുണം വദന്തി; സ ചേഷ്ടതേ ചേഷ്ടയതേ ച സർവം
    തതഃ പരം ക്ഷേത്രവിദോ വദന്തി; പ്രാകൽപയദ് യോ ഭുവനാനി സപ്ത
34 ഏവം സർവേഷു ഭൂതേഷു ഭൂതാത്മാ ന പ്രകാശതേ
    ദൃശ്യതേ ത്വ് അഗ്ര്യയാ ബുദ്ധ്യാ സൂക്ഷ്മയാ ജ്ഞാനവേദിഭിഃ
35 ചിത്തസ്യ ഹി പ്രസാദേന ഹന്തി കർമ ശുഭാശുഭം
    പ്രസന്നാത്മാത്മനി സ്ഥിത്വാ സുഖം ആനന്ത്യം അശ്നുതേ
36 ലക്ഷണം തു പ്രസാദസ്യ യഥാ തൃപ്തഃ സുഖം സ്വപേത്
    നിവാതേ വാ യഥാ ദീപോ ദീപ്യേത് കുശലദീപിതഃ
37 പൂർവരാത്രേ പരേ ചൈവ യുഞ്ജാനഃ സതതം മനഃ
    ലബ്ധാഹാരോ വിശുദ്ധാത്മാ പശ്യന്ന് ആത്മാനം ആത്മനി
38 പ്രദീപ്തേനേവ ദീപേന മനോ ദീപേന പശ്യതി
    ദൃഷ്ട്വാത്മാനം നിരാത്മാനം തദാ സ തു വിമുച്യതേ
39 സർവോപായൈസ് തു ലോഭസ്യ ക്രോധസ്യ ച വിനിഗ്രഹഃ
    ഏതത് പവിത്രം യജ്ഞാനാം തപോ വൈ സങ്ക്രമോ മതഃ
40 നിത്യം ക്രോധാത് തപോ രക്ഷേച് ഛ്രിയം രക്ഷേത മത്സരാത്
    വിദ്യാം മാനാപമാനാഭ്യാം ആത്മാനം തു പ്രമാദതഃ
41 ആനൃശംസ്യം പരോ ധർമഃ ക്ഷമാ ച പരമം ബലം
    ആത്മജ്ഞാനം പരം ജ്ഞാനം പരം സത്യവ്രതം വ്രതം
42 സത്യസ്യ വചനം ശ്രേയോ സത്യം ജ്ഞാനം ഹിതം ഭവേത്
    യദ് ഭൂതഹിതം അത്യന്തം തദ് വൈ സത്യം പരം മതം
43 യസ്യ സർവേ സമാരംഭാ നിരാശീർ ബന്ധനാഃ സദാ
    ത്വാഗേ യസ്യ ഹുതം സർവം സ ത്യാഗീ സ ച ബുദ്ധിമാൻ
44 യതോ ന ഗുരുർ അപ്യ് ഏനം ച്യാവയേദ് ഉപപാദയൻ
    തം വിദ്യാദ് ബ്രഹ്മണോ യോഗം വിയോഗം യോഗസഞ്ജ്ഞിതം
45 ന ഹിംസ്യാത് സർവഭൂതാനി മൈത്രായണ ഗതശ് ചരേത്
    നേദം ജീവിതം ആസാദ്യ വൈരം കുർവീത കേന ചിത്
46 ആകിഞ്ചന്യം സുസന്തോഷോ നിരാശിത്വം അചാപലം
    ഏതദ് ഏവ പരം ജ്ഞാനം സദ് ആത്മജ്ഞാനം ഉത്തമം
47 പരിഗ്രഹം പരിത്യജ്യ ഭവ ബുദ്ധ്യാ യതവ്രതഃ
    അശോകം സ്ഥാനം ആതിഷ്ഠേൻ നിശ്ചലം പ്രേത്യ ചേഹ ച
48 തപോനിത്യേന ദാന്തേന മുനിനാ സന്തയാത്മനാ
    അജിതം ജേതുകാമേന ഭാവ്യം സംഗേഷ്വ് അസംഗിനാ
49 ഗുണാഗുണം അനാസംഗം ഏകകാര്യം അനന്തരം
    ഏതദ് ബ്രാഹ്മണ തേ വൃത്തം ആഹുർ ഏകപദം സുഖം
50 പരിത്യജതി യോ ദുഃഖം സുഖം ചാപ്യ് ഉഭയം നരഃ
    ബ്രഹ്മ പ്രാപ്നോതി സോ ഽത്യന്തം അസംഗേന ച ഗച്ഛതി
51 യഥാ ശ്രുതം ഇദം സർവം സമാസേന ദ്വിജോത്തമ
    ഏതത് തേ സർവം ആഖ്യാത്മ കിം ഭൂയോ ശ്രോതും ഇച്ഛസി