മഹാഭാരതം മൂലം/ഭീഷ്മപർവം/അധ്യായം40

←അധ്യായം39

മഹാഭാരതം മൂലം/ഭീഷ്മപർവം രചന:വ്യാസൻ അധ്യായം40

അധ്യായം41→

മോക്ഷസന്ന്യാസയോഗം

1 അർജുന ഉവാച
     സംന്യാസസ്യ മഹാബാഹോ തത്ത്വം ഇച്ഛാമി വേദിതും
     ത്യാഗസ്യ ച ഹൃഷീകേശ പൃഥക് കേശിനിഷൂദന
 2 ശ്രീഭഗവാൻ ഉവാച
     കാമ്യാനാം കർമണാം ന്യാസം സംന്യാസം കവയോ വിദുഃ
     സർവകർമഫലത്യാഗം പ്രാഹുസ് ത്യാഗം വിചക്ഷണാഃ
 3 ത്യാജ്യം ദോഷവദ് ഇത്യ് ഏകേ കർമ പ്രാഹുർ മനീഷിണഃ
     യജ്ഞദാനതപഃകർമ ന ത്യാജ്യം ഇതി ചാപരേ
 4 നിശ്ചയം ശൃണു മേ തത്ര ത്യാഗേ ഭരതസത്തമ
     ത്യാഗോ ഹി പുരുഷവ്യാഘ്ര ത്രിവിധഃ സമ്പ്രകീർതിതഃ
 5 യജ്ഞദാനതപഃകർമ ന ത്യാജ്യം കാര്യം ഏവ തത്
     യജ്ഞോ ദാനം തപശ് ചൈവ പാവനാനി മനീഷിണാം
 6 ഏതാന്യ് അപി തു കർമാണി സംഗം ത്യക്ത്വാ ഫലാനി ച
     കർതവ്യാനീതി മേ പാർഥ നിശ്ചിതം മതം ഉത്തമം
 7 നിയതസ്യ തു സംന്യാസഃ കർമണോ നോപപദ്യതേ
     മോഹാത് തസ്യ പരിത്യാഗസ് താമസഃ പരികീർതിതഃ
 8 ദുഃഖം ഇത്യ് ഏവ യത് കർമ കായക്ലേശഭയാത് ത്യജേത്
     സ കൃത്വാ രാജസം ത്യാഗം നൈവ ത്യാഗഫലം ലഭേത്
 9 കാര്യം ഇത്യ് ഏവ യത് കർമ നിയതം ക്രിയതേ ഽർജുന
     സംഗം ത്യക്ത്വാ ഫലം ചൈവ സ ത്യാഗഃ സാത്ത്വികോ മതഃ
 10 ന ദ്വേഷ്ട്യ് അകുശലം കർമ കുശലേ നാനുഷജ്ജതേ
    ത്യാഗീ സത്ത്വസമാവിഷ്ടോ മേധാവീ ഛിന്നസംശയഃ
11 ന ഹി ദേഹഭൃതാ ശക്യം ത്യക്തും കർമാണ്യ് അശേഷതഃ
    യസ് തു കർമഫലത്യാഗീ സ ത്യാഗീത്യ് അഭിധീയതേ
12 അനിഷ്ടം ഇഷ്ടം മിശ്രം ച ത്രിവിധം കർമണഃ ഫലം
    ഭവത്യ് അത്യാഗിനാം പ്രേത്യ ന തു സംന്യാസിനാം ക്വ ചിത്
13 പഞ്ചൈതാനി മഹാബാഹോ കാരണാനി നിബോധ മേ
    സാംഖ്യേ കൃതാന്തേ പ്രോക്താനി സിദ്ധയേ സർവകർമണാം
14 അധിഷ്ഠാനം തഥാ കർതാ കരണം ച പൃഥഗ്വിധം
    വിവിധാശ് ച പൃഥക്ചേഷ്ടാ ദൈവം ചൈവാത്ര പഞ്ചമം
15 ശരീരവാങ്മനോഭിർ യത് കർമ പ്രാരഭതേ നരഃ
    ന്യായ്യം വാ വിപരീതം വാ പഞ്ചൈതേ തസ്യ ഹേതവഃ
16 തത്രൈവം സതി കർതാരം ആത്മാനം കേവലം തു യഃ
    പശ്യത്യ് അകൃതബുദ്ധിത്വാൻ ന സ പശ്യതി ദുർമതിഃ
17 യസ്യ നാഹങ്കൃതോ ഭാവോ ബുദ്ധിർ യസ്യ ന ലിപ്യതേ
    ഹത്വാപി സ ഇമാംൽ ലോകാൻ ന ഹന്തി ന നിബധ്യതേ
18 ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം പരിജ്ഞാതാ ത്രിവിധാ കർമചോദനാ
    കരണം കർമ കർതേതി ത്രിവിധഃ കർമസംഗ്രഹഃ
19 ജ്ഞാനം കർമ ച കർതാ ച ത്രിധൈവ ഗുണഭേദതഃ
    പ്രോച്യതേ ഗുണസംഖ്യാനേ യഥാവച് ഛൃണു താന്യ് അപി
20 സർവഭൂതേഷു യേനൈകം ഭാവം അവ്യയം ഈക്ഷതേ
    അവിഭക്തം വിഭക്തേഷു തജ് ജ്ഞാനം വിദ്ധി സാത്ത്വികം
21 പൃഥക്ത്വേന തു യജ് ജ്ഞാനം നാനാഭാവാൻ പൃഥഗ്വിധാൻ
    വേത്തി സർവേഷു ഭൂതേഷു തജ് ജ്ഞാനം വിദ്ധി രാജസം
22 യത് തു കൃത്സ്നവദ് ഏകസ്മിൻ കാര്യേ സക്തം അഹൈതുകം
    അതത്ത്വാർഥവദ് അൽപം ച തത് താമസം ഉദാഹൃതം
23 നിയതം സംഗരഹിതം അരാഗദ്വേഷതഃ കൃതം
    അഫലപ്രേപ്സുനാ കർമ യത് തത് സാത്ത്വികം ഉച്യതേ
24 യത് തു കാമേപ്സുനാ കർമ സാഹങ്കാരേണ വാ പുനഃ
    ക്രിയതേ ബഹുലായാസം തദ് രാജസം ഉദാഹൃതം
25 അനുബന്ധം ക്ഷയം ഹിംസാം അനപേക്ഷ്യ ച പൗരുഷം
    മോഹാദ് ആരഭ്യതേ കർമ യത് തത് താമസം ഉച്യതേ
26 മുക്തസംഗോ ഽനഹംവാദീ ധൃത്യുത്സാഹസമന്വിതഃ
    സിദ്ധ്യസിദ്ധ്യോർ നിർവികാരഃ കർതാ സാത്ത്വിക ഉച്യതേ
27 രാഗീ കർമഫലപ്രേപ്സുർ ലുബ്ധോ ഹിംസാത്മകോ ഽശുചിഃ
    ഹർഷശോകാന്വിതഃ കർതാ രാജസഃ പരികീർതിതഃ
28 അയുക്തഃ പ്രാകൃതഃ സ്തബ്ധഃ ശഠോ നൈകൃതികോ ഽലസഃ
    വിഷാദീ ദീർഘസൂത്രീ ച കർതാ താമസ ഉച്യതേ
29 ബുദ്ധേർ ഭേദം ധൃതേശ് ചൈവ ഗുണതസ് ത്രിവിധം ശൃണു
    പ്രോച്യമാനം അശേഷേണ പൃഥക്ത്വേന ധനഞ്ജയ
30 പ്രവൃത്തിം ച നിവൃത്തിം ച കാര്യാകാര്യേ ഭയാഭയേ
    ബന്ധം മോക്ഷം ച യാ വേത്തി ബുദ്ധിഃ സാ പാർഥ സാത്ത്വികീ
31 യയാ ധർമം അധർമം ച കാര്യം ചാകാര്യം ഏവ ച
    അയഥാവത് പ്രജാനാതി ബുദ്ധിഃ സാ പാർഥ രാജസീ
32 അധർമം ധർമം ഇതി യാ മന്യതേ തമസാവൃതാ
    സർവാർഥാൻ വിപരീതാംശ് ച ബുദ്ധിഃ സാ പാർഥ താമസീ
33 ധൃത്യാ യയാ ധാരയതേ മനഃപ്രാണേന്ദ്രിയക്രിയാഃ
    യോഗേനാവ്യഭിചാരിണ്യാ ധൃതിഃ സാ പാർഥ സാത്ത്വികീ
34 യയാ തു ധർമകാമാർഥാൻ ധൃത്യാ ധാരയതേ ഽർജുന
    പ്രസംഗേന ഫലാകാങ്ക്ഷീ ധൃതിഃ സാ പാർഥ രാജസീ
35 യയാ സ്വപ്നം ഭയം ശോകം വിഷാദം മദം ഏവ ച
    ന വിമുഞ്ചതി ദുർമേധാ ധൃതിഃ സാ പാർഥ താമസീ
36 സുഖം ത്വ് ഇദാനീം ത്രിവിധം ശൃണു മേ ഭരതർഷഭ
    അഭ്യാസാദ് രമതേ യത്ര ദുഃഖാന്തം ച നിഗച്ഛതി
37 യത് തദഗ്രേ വിഷം ഇവ പരിണാമേ ഽമൃതോപമം
    തത് സുഖം സാത്ത്വികം പ്രോക്തം ആത്മബുദ്ധിപ്രസാദജം
38 വിഷയേന്ദ്രിയസംയോഗാദ് യത് തദഗ്രേ ഽമൃതോപമം
    പരിണാമേ വിഷം ഇവ തത് സുഖം രാജസം സ്മൃതം
39 യദ് അഗ്രേ ചാനുബന്ധേ ച സുഖം മോഹനം ആത്മനഃ
    നിദ്രാലസ്യപ്രമാദോത്ഥം തത് താമസം ഉദാഹൃതം
40 ന തദ് അസ്തി പൃഥിവ്യാം വാ ദിവി ദേവേഷു വാ പുനഃ
    സത്ത്വം പ്രകൃതിജൈർ മുക്തം യദ് ഏഭിഃ സ്യാത് ത്രിഭിർ ഗുണൈഃ
41 ബ്രാഹ്മണക്ഷത്രിയവിശാം ശൂദ്രാണാം ച പരന്തപ
    കർമാണി പ്രവിഭക്താനി സ്വഭാവപ്രഭവൈർ ഗുണൈഃ
42 ശമോ ദമസ് തപഃ ശൗചം ക്ഷാന്തിർ ആർജവം ഏവ ച
    ജ്ഞാനം വിജ്ഞാനം ആസ്തിക്യം ബ്രഹ്മകർമ സ്വഭാവജം
43 ശൗര്യം തേജോ ധൃതിർ ദാക്ഷ്യം യുദ്ധേ ചാപ്യ് അപലായനം
    ദാനം ഈശ്വരഭാവശ് ച ക്ഷാത്രം കർമ സ്വഭാവജം
44 കൃഷിഗോരക്ഷ്യവാണിജ്യം വൈശ്യകർമ സ്വഭാവജം
    പരിചര്യാത്മകം കർമ ശൂദ്രസ്യാപി സ്വഭാവജം
45 സ്വേ സ്വേ കർമണ്യ് അഭിരതഃ സംസിദ്ധിം ലഭതേ നരഃ
    സ്വകർമനിരതഃ സിദ്ധിം യഥാ വിന്ദതി തച് ഛൃണു
46 യതഃ പ്രവൃത്തിർ ഭൂതാനാം യേന സർവം ഇദം തതം
    സ്വകർമണാ തം അഭ്യർച്യ സിദ്ധിം വിന്ദതി മാനവഃ
47 ശ്രേയാൻ സ്വധർമോ വിഗുണഃ പരധർമാത് സ്വനുഷ്ഠിതാത്
    സ്വഭാവനിയതം കർമ കുർവൻ നാപ്നോതി കിൽബിഷം
48 സഹജം കർമ കൗന്തേയ സദോഷം അപി ന ത്യജേത്
    സർവാരംഭാ ഹി ദോഷേണ ധൂമേനാഗ്നിർ ഇവാവൃതാഃ
49 അസക്തബുദ്ധിഃ സർവത്ര ജിതാത്മാ വിഗതസ്പൃഹഃ
    നൈഷ്കർമ്യസിദ്ധിം പരമാം സംന്യാസേനാധിഗച്ഛതി
50 സിദ്ധിം പ്രാപ്തോ യഥാ ബ്രഹ്മ തഥാപ്നോതി നിബോധ മേ
    സമാസേനൈവ കൗന്തേയ നിഷ്ഠാ ജ്ഞാനസ്യ യാ പരാ
51 ബുദ്ധ്യാ വിശുദ്ധയാ യുക്തോ ധൃത്യാത്മാനം നിയമ്യ ച
    ശബ്ദാദീൻ വിഷയാംസ് ത്യക്ത്വാ രാഗദ്വേഷൗ വ്യുദസ്യ ച
52 വിവിക്തസേവീ ലഘ്വാശീ യതവാക്കായമാനസഃ
    ധ്യാനയോഗപരോ നിത്യം വൈരാഗ്യം സമുപാശ്രിതഃ
53 അഹങ്കാരം ബലം ദർപം കാമം ക്രോധം പരിഗ്രഹം
    വിമുച്യ നിർമമഃ ശാന്തോ ബ്രഹ്മഭൂയായ കൽപതേ
54 ബ്രഹ്മഭൂതഃ പ്രസന്നാത്മാ ന ശോചതി ന കാങ്ക്ഷതി
    സമഃ സർവേഷു ഭൂതേഷു മദ്ഭക്തിം ലഭതേ പരാം
55 ഭക്ത്യാ മാം അഭിജാനാതി യാവാൻ യശ് ചാസ്മി തത്ത്വതഃ
    തതോ മാം തത്ത്വതോ ജ്ഞാത്വാ വിശതേ തദനന്തരം
56 സർവകർമാണ്യ് അപി സദാ കുർവാണോ മദ്വ്യപാശ്രയഃ
    മത്പ്രസാദാദ് അവാപ്നോതി ശാശ്വതം പദം അവ്യയം
57 ചേതസാ സർവകർമാണി മയി സംന്യസ്യ മത്പരഃ
    ബുദ്ധിയോഗം ഉപാശ്രിത്യ മച്ചിത്തഃ സതതം ഭവ
58 മച്ചിത്തഃ സർവദുർഗാണി മത്പ്രസാദാത് തരിഷ്യസി
    അഥ ചേത് ത്വം അഹങ്കാരാൻ ന ശ്രോഷ്യസി വിനങ്ക്ഷ്യസി
59 യദ് അഹങ്കാരം ആശ്രിത്യ ന യോത്സ്യ ഇതി മന്യസേ
    മിഥ്യൈഷ വ്യവസായസ് തേ പ്രകൃതിസ് ത്വാം നിയോക്ഷ്യതി
60 സ്വഭാവജേന കൗന്തേയ നിബദ്ധഃ സ്വേന കർമണാ
    കർതും നേച്ഛസി യൻ മോഹാത് കരിഷ്യസ്യ് അവശോ ഽപി തത്
61 ഈശ്വരഃ സർവഭൂതാനാം ഹൃദ്ദേശേ ഽർജുന തിഷ്ഠതി
    ഭ്രാമയൻ സർവഭൂതാനി യന്ത്രാരൂഢാനി മായയാ
62 തം ഏവ ശരണം ഗച്ഛ സർവഭാവേന ഭാരത
    തത്പ്രസാദാത് പരാം ശാന്തിം സ്ഥാനം പ്രാപ്സ്യസി ശാശ്വതം
63 ഇതി തേ ജ്ഞാനം ആഖ്യാതം ഗുഹ്യാദ് ഗുഹ്യതരം മയാ
    വിമൃശ്യൈതദ് അശേഷേണ യഥേച്ഛസി തഥാ കുരു
64 സർവഗുഹ്യതമം ഭൂയഃ ശൃണു മേ പരമം വചഃ
    ഇഷ്ടോ ഽസി മേ ദൃഢം ഇതി തതോ വക്ഷ്യാമി തേ ഹിതം
65 മന്മനാ ഭവ മദ്ഭക്തോ മദ്യാജീ മാം നമസ്കുരു
    മാം ഏവൈഷ്യസി സത്യം തേ പ്രതിജാനേ പ്രിയോ ഽസി മേ
66 സർവധർമാൻ പരിത്യജ്യ മാം ഏകം ശരണം വ്രജ
    അഹം ത്വാ സർവപാപേഭ്യോ മോക്ഷയിഷ്യാമി മാ ശുചഃ
67 ഇദം തേ നാതപസ്കായ നാഭക്തായ കദാ ചന
    ന ചാശുശ്രൂഷവേ വാച്യം ന ച മാം യോ ഽഭ്യസൂയതി
68 യ ഇദം പരമം ഗുഹ്യം മദ്ഭക്തേഷ്വ് അഭിധാസ്യതി
    ഭക്തിം മയി പരാം കൃത്വാ മാം ഏവൈഷ്യത്യ് അസംശയഃ
69 ന ച തസ്മാൻ മനുഷ്യേഷു കശ് ചിൻ മേ പ്രിയകൃത്തമഃ
    ഭവിതാ ന ച മേ തസ്മാദ് അന്യഃ പ്രിയതരോ ഭുവി
70 അധ്യേഷ്യതേ ച യ ഇമം ധർമ്യം സംവാദം ആവയോഃ
    ജ്ഞാനയജ്ഞേന തേനാഹം ഇഷ്ടഃ സ്യാം ഇതി മേ മതിഃ
71 ശ്രദ്ധാവാൻ അനസൂയശ് ച ശൃണുയാദ് അപി യോ നരഃ
    സോ ഽപി മുക്തഃ ശുഭാംൽ ലോകാൻ പ്രാപ്നുയാത് പുണ്യകർമണാം
72 കച് ചിദ് ഏതച് ഛ്രുതം പാർഥ ത്വയൈകാഗ്രേണ ചേതസാ
    കച് ചിദ് അജ്ഞാനസംമോഹഃ പ്രനഷ്ടസ് തേ ധനഞ്ജയ
73 അർജുന ഉവാച
    നഷ്ടോ മോഹഃ സ്മൃതിർ ലബ്ധാ ത്വത്പ്രസാദാൻ മയാച്യുത
    സ്ഥിതോ ഽസ്മി ഗതസന്ദേഹഃ കരിഷ്യേ വചനം തവ
74 സഞ്ജയ ഉവാച
    ഇത്യ് അഹം വാസുദേവസ്യ പാർഥസ്യ ച മഹാത്മനഃ
    സംവാദം ഇമം അശ്രൗഷം അദ്ഭുതം രോമഹർഷണം
75 വ്യാസപ്രസാദാച് ഛ്രുതവാൻ ഏതദ് ഗുഹ്യം അഹം പരം
    യോഗം യോഗേശ്വരാത് കൃഷ്ണാത് സാക്ഷാത് കഥയതഃ സ്വയം
76 രാജൻ സംസ്മൃത്യ സംസ്മൃത്യ സംവാദം ഇമം അദ്ഭുതം
    കേശവാർജുനയോഃ പുണ്യം ഹൃഷ്യാമി ച മുഹുർ മുഹുഃ
77 തച് ച സംസ്മൃത്യ സംസ്മൃത്യ രൂപം അത്യദ്ഭുതം ഹരേഃ
    വിസ്മയോ മേ മഹാൻ രാജൻ ഹൃഷ്യാമി ച പുനഃ പുനഃ
78 യത്ര യോഗേശ്വരഃ കൃഷ്ണോ യത്ര പാർഥോ ധനുർധരഃ
    തത്ര ശ്രീർ വിജയോ ഭൂതിർ ധ്രുവാ നീതിർ മതിർ മമ