ഹിതോപദേശഃ । ൬൩
ജ്ഞായതാം,പുനസ്താവൽപ്രാർതൎയ്യദുചിതംതൽ കൎത്തവ്യംകൂൎമ്മോബ്രൂതേ
മൈവംയതോദൃഷ്ടവ്യതികരോഹമത്ര।
തഥാചോക്തം । അനാഗതവിധാതാചപ്രത്യുല്പന്നമതിസ്തഥാ ।
ദ്വാവേതൌസുഖമേധേതേയൽഭവിഷ്യോവിനശ്യതി ॥
താവാഹതുഃകഥമേതൽ ? കൂൎമ്മഃകഥയതി,പുരാസ്മിന്നേവസരസിഏവം
വിധേഷുധീവരേഷു ഉപസ്ഥിതേഷുമത്സ്യത്രയേണാലോചിതം, തത്രാ
നാഗതവിധാതാനാമൈകോമത്സ്യഃ,തേനാലോചിതം, അഹംതാവൽജ
ലാശയാന്തരംഗഛാമീത്യുക്ത്വാഹ്രദാന്തരംഗതഃഅപരേണപ്രത്യുല്പന്ന
മതിനാമ്നാമത്സ്യേനാഭിഹിതംഭവിഷ്യദൎത്ഥേപ്രമാണാഭാവാൽ കുത്രമയാ
ഗന്തവ്യം ? തദുല്പന്നേയഥാകാൎയ്യം തദനുഷ്ഠേയം,തതോയത്ഭവിഷ്യേ
ണോക്തം ।
യദഭാവിനതൽഭാവിഭാവിചേന്നതദരന്യഥാ ।
ഇതിചിന്താവിഷഘ്നോയമഗദഃകിംനപീയതേ ॥
തതഃപ്രാതൎജ്ജാലേനബദ്ധഃ പ്രത്യുല്പന്നമതിൎമ്മൃതവദാത്മാനംസന്ദൎശ്യ
സ്ഥിതഃ,തതോജാലാദപസാരിതോയഥാശക്ത്യുല്പ്ലുത്യഗഭീരംനീരം പ്ര
വിഷ്ടഃ । യത്ഭവിഷ്യശ്ചധീവരൈഃപ്രാപ്തോവ്യാപാദിതഃ । അതോഹം
ബ്രവീമി । അനാഗതവിധാതേത്യാദി ॥ തൽയഥാഹമന്യഹ്രദംപ്രാപ്നോ
മിതഥാക്രിയതാം । ഹംസാവാഹതുഃ ജലാശയാന്തരേപ്രാപ്തേതവകുശ
ലം,സ്ഥലേഗഛതസ്തേകോവിധിഃ ? കൂൎമ്മഃആഹ,യഥാഹംഭവത്ഭ്യാംസ
ഹആകാശവൎത്മനായാമിതഥാവിധീയതാം । ഹംസൌബ്രൂതഃ കഥമുപാ
യഃസംഭവതി ? കഛപോവദതി,യുവാഭ്യാംചഞ്ചുധൃതംകാഷ്ഠഖണ്ഡമേ
കംമയാമുഖേനാവലംബ്യഗന്തവ്യംയുവയോഃ പക്ഷബലേനമയാപി
സുഖേനഗന്തവ്യം । ഹംസൌരബ്രൂതഃസംഭവത്യേഷഉപായഃകിന്തു ।
ഉപായംചിന്തയൻപ്രാജ്ഞോഹ്യപായമപിചിന്തയേൽ ।
പശ്യതോബകമൂൎഖസ്യനകുലൈൎഭക്ഷിതാഃപ്രജാഃ ॥
കൂൎമ്മഃപൃഛതികഥമേതൽ ? തൌകഥയതഃ,അസ്ത്യുത്തരപഥേഗൃദ്ധ്രകൂട
നാമ്നിപൎവ്വതേമഹാൻപിപ്പലവൃക്ഷഃ തത്രാനേകബകാനിവസന്തി,ത
സ്യവൃക്ഷസ്യാധസ്ഥവിവരേ സൎപ്പോബാലാപത്യാനിഖാദതി അഥ
ശോകാൎത്താനാംബകാനാംവിലാപംശ്രുത്വാകേനചിൽബകേനാഭിഹി
തംഏവംനകുരുതയൂയംമത്സ്യാനുപാദായനകുലവിവരാദാരഭ്യസൎപ്പവി
വരംയാവൽപംക്തിക്രമേണവികിരത । തതസ്തദാഹാരലുബ്ധൈൎന്നകു
ലൈരാഗത്യസൎപ്പോദ്രഷ്ടവ്യഃ സ്വഭാവദ്വേഷ്യാൽ വ്യാപാദയിതവ്യ
ശ്ച,തഥാനുഷ്ഠിതേതദ്വൃത്തം । തതസ്തത്രവൃക്ഷേനകുലൈബൎകശാബ
കാരാവഃശ്രുതഃപശ്ചാൽതേവൃക്ഷമാരുഹ്യബകശാബകാൻഖാദന്തിസ്മ
അതആവാംബ്രൂവഃ, ഉപായംചിന്തയന്നിത്യാദിആവാഭ്യാം നീയമാനം
ത്വാമവലോക്യലോകൈഃകിംചിൽവക്തവ്യമേവ । തദാകൎണ്യയദിത്വമു
ത്തരംദാസ്യസിതദാത്വന്മരണംതൽ സൎവ്വഥാത്രൈവസ്ഥീയതാം । കൂ
ൎമ്മോവദതി,കിമഹമപ്രാജ്ഞഃ ? നാഹമുത്തരംദാസ്യാമികിമപിനവക്ത
വ്യം । തഥാനുഷ്ഠിതേതഥാവിധംകൂൎമ്മമാലോക്യസൎവ്വേഗോരക്ഷകാഃ പ
