൧൬ ഹിതോപദേശഃ ।
മ തിമമകഥാവിരക്തോ,ന്യാസക്തോഭവാൻ? ചൂഡാകൎണ്ണേനഉക്തംമിത്ര
നാഹം വിരക്തഃ കിംതുപശ്യായംമൂഷികോമമാപകാരീസദാപാത്രസ്ഥം
ഭിക്ഷാന്നം ഉൽപ്ലുത്യഭക്ഷയതിവീണാകൎണ്ണോനാഗദന്തകംവിലോക്യാ
ഹ കഥംമൂഷികഃ സ്വല്പബലോപ്യേതാവൽദൂരമുതപതതിതദത്രകേനാ
പികാരണേനഭവിതവ്യം? വിചിന്ത്യപരിവ്രാജകേനോക്തംകാരണഞ്ചാ
ത്രവാഹുല്യാൽധനമേവഭവിഷ്യതിതി ।
യതഃ । ധനവാൻബലവാൻലോകേസൎവ്വഃസൎവ്വത്രസൎവ്വദാ ।
പ്രഭുത്വംധനമൂലംഹിരാജ്ഞാമപ്യുപജായതേ ॥
തതഃ ഖനിത്രമാദായതേനവിവരംഖനിതാചിരസഞ്ചിതംമമധനംഗൃ
ഹീതം । തതഃപ്രഭൃതിനിജശക്തിഹീനഃ സത്വോത്സാഹരഹീതഃസ്വാഹാര
മപ്യുതപാദയ തുമക്ഷമഃ സത്രാസംമന്ദംമന്ദമുപസൎപ്പൻചൂഡാകൎണ്ണേ
നാഹമവലോകിതഃ ।
തതസ്തേനോക്തം । ധനേനബലവാല്ലോകോധനാൽഭവതിപണ്ഡിതഃ
പശ്യൈനംമൂഷികംപാപംസ്വജാതിസമതാംഗതം॥
കിഞ്ച । അൎത്ഥേനതുവിഹീനസ്യപുരുഷസ്യാതപമേധസഃ ।
ക്രിയാഃസൎവ്വാവിനശ്യന്തിഗ്രീഷ്മേകുസരിതോയഥാ ।
അപരഞ്ച । യസ്യാൎത്ഥാസ്തസ്യമിത്രാണിയസ്യാൎത്ഥാസ്തന്യബാന്ധവാഃ।
യസ്യാത്ഥാഃസപുമാല്ലോകേയസ്യൎത്ഥാഃസഹിപണ്ഡിതഃ ॥
അന്യച്ച । അപുത്രസ്യഗൃഹംശൂന്യംസന്മിത്രരഹിതസ്യച ।
മൂൎഖസ്യചദിശഃശൂന്യാഃസൎവ്വശൂന്യാദരിദ്രതാ ॥
അന്യച്ച । താനീന്ദ്രിയാണ്യവികലാനിമനസ്തദേവസാബുദ്ധിരപ്രതി
ഹതാവചനംതദേവ । അൎത്ഥോഷ്മണാവിരഹിതഃപുരുഷഃസഏ
വഅന്യഃക്ഷണേനഭവതീതിവിചിത്രമേതൽ ॥
ഏതൽ സൎവ്വമാകൎണ്യമയാലോചിതംമമാത്രാവസ്ഥാനമയുക്തം, ഇദാ
നീംയച്ചാന്യസ്മൈഏതൽവൃത്താന്തകഥനംതദപ്യനുചിതം ।
യതഃ । അൎത്ഥനാശ മനസ്താപംഗൃഹേദുശ്ചരിതാനിച ।
വഞ്ചനഞ്ചാപമാനഞ്ചമതീമാന്നപ്രകാശയേൽ ॥
തഥാചോക്തം । ആയുൎവ്വിത്തംഗൃഹഛിദ്രംമന്ത്രമൈഥുനഭേഷജം ।
തപോദാനാപമാനഞ്ചനവഗോപ്യനിയത്നതഃ ॥
തഥാചോക്തം । അത്യന്തവിമുഖേദൈവവ്യൎത്ഥേയത്നേചപൌരുഷേ ।
മനസ്വിനോദരിദ്രസ്യവനാദന്യൽകുതഃസുഖം ॥
അന്യാച്ച । മനസ്വീമ്രിയതേകാമംകാൎപ്പണ്യംനതുഗഛതി ।
അപിനിൎവ്വാണമായാതിനാനലോയാതിശീതതാം ॥
കിഞ്ച । കുസുമസ്തബകസ്യേവദ്വേവൃത്തീതുമനസ്വിനഃ ।
സൎവ്വേഷാംമൂൎദ്ധ്നിവാതഷ്ഠേൽവിശീൎയ്യേദഥവാവനേ ॥
യച്ചാത്രയാച്ഞയാജീവനംതദതീവഗൎഹിതം ।
യതഃ । വരംവിഭവഹീനേനപ്രാണൈഃസന്തൎപ്പിതോ,നലഃ ।
നോപചാരപരിഭ്രഷ്ടഃകൃപണഃപ്രാൎത്ഥ്യതേജനഃ ॥
അന്യച്ച । ദാരിദ്ര്യാദ്ധ്രിയമേതിഹ്രീപരഗതഃസത്വാൽപരിഭ്രശതേ ।
