മഹാഭാരതം മൂലം/ഉദ്യോഗപർവം/അധ്യായം70
| ←അധ്യായം69 | മഹാഭാരതം മൂലം/ഉദ്യോഗപർവം രചന: അധ്യായം70 |
അധ്യായം71→ |
1 [വ്]
സഞ്ജയേ പ്രതിയാതേ തു ധർമരാജോ യുധിഷ്ഠിരഃ
അഭ്യഭാഷത ദാശാർഹം ഋഷഭം സർവസാത്വതാം
2 അയം സ കാലഃ സമ്പ്രാപ്തോ മിത്രാണാം മേ ജനാർദന
ന ച ത്വദന്യം പശ്യാമി യോ ന ആപത്സു താരയേത്
3 ത്വാം ഹി മാധവ സംശ്രിത്യ നിർഭയാ മോഹദർപിതം
ധാർതരാഷ്ട്രം സഹാമാത്യം സ്വം അംശം അനുയുഞ്ജ്മഹേ
4 യഥാ ഹി സർവാസ്വ് ആപത്സു പാസി വൃഷ്ണീൻ അരിന്ദമ
തഥാ തേ പാണ്ഡവാ രക്ഷ്യാഃ പാഹ്യ് അസ്മാൻ മഹതോ ഭയാത്
5 [ഭഗവാൻ]
അയം അസ്മി മഹാബാഹോ ബ്രൂഹി യത് തേ വിവക്ഷിതം
കരിഷ്യാമി ഹി തത് സർവം യത് ത്വം വക്ഷ്യസി ഭാരത
6 ശ്രുതം തേ ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ സപുത്രസ്യ ചികീർഷിതം
ഏതദ് ധി സകലം കൃഷ്ണ സഞ്ജയോ മാം യദ് അബ്രവീത്
7 തൻ മതം ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ സോ ഽസ്യാത്മാ വിവൃതാന്തരഃ
യഥോക്തം ദൂത ആചഷ്ടേ വധ്യഃ സ്യാദ് അന്യഥാ ബ്രുവൻ
8 അപ്രദാനേന രാജ്യസ്യ ശാന്തിം അസ്മാസു മാർഗതി
ലുബ്ധഃ പാപേന മനസാ ചരന്ന് അസമം ആത്മനഃ
9 യത് തദ് ദ്വാദശ വർഷാണി വനേ നിർവ്യുഷിതാ വയം
ഛദ്മനാ ശരദം ചൈകാം ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ ശാസനാത്
10 സ്ഥാതാ നഃ സമയേ തസ്മിൻ ധൃതരാഷ്ട്ര ഇതി പ്രഭോ
നാഹാസ്മ സമയം കൃഷ്ണ തദ് ധി നോ ബ്രാഹ്മണാ വിദുഃ
11 വൃദ്ധോ രാജാ ധൃതരാഷ്ട്രഃ സ്വധർമം നാനുപശ്യതി
പശ്യൻ വാ പുത്രഗൃദ്ധിത്വാൻ മന്ദസ്യാന്വേതി ശാസനം
12 സുയോധന മതേ തിഷ്ഠൻ രാജാസ്മാസു ജനാർദന
മിഥ്യാ ചരതി ലുബ്ധഃ സംശ് ചരൻ പ്രിയം ഇവാത്മനഃ
13 ഇതോ ദുഃഖതരം കിം നു യത്രാഹം മാതരം തതഃ
സംവിധാതും ന ശക്നോമി മിത്രാണാം വാ ജനാർദന
14 കാശിഭിശ് ചേദിപാഞ്ചാലൈർ മത്സ്യൈശ് ച മധുസൂദന
ഭവതാ ചൈവ നാഥേന പഞ്ച ഗ്രാമാ വൃതാ മയാ
15 കുശ സ്ഥലം വൃകസ്ഥലം ആസന്ദീ വാരണാവതം
അവസാനം ച ഗോവിന്ദ കിം ചിദ് ഏവാത്ര പഞ്ചമം
16 പഞ്ച നസ് താത ദീയന്താം ഗ്രാമാ വാ നഗരാണി വാ
വസേമ സഹിതാ യേഷു മാ ച നോ ഭരതാ നശൻ
17 ന ച താൻ അപി ദുഷ്ടാത്മാ ധാർതരാഷ്ട്രോ ഽനുമന്യതേ
സ്വാമ്യം ആത്മനി മത്വാസാവ് അതോ ദുഃഖതരം നു കിം
18 കുലേ ജാതസ്യ വൃദ്ധസ്യ പരവിത്തേഷു ഗൃധ്യതഃ
ലോഭഃ പ്രജ്ഞാനം ആഹന്തി പ്രജ്ഞാ ഹന്തി ഹതാ ഹ്രിയം
19 ഹ്രീർ ഹതാ ബാധതേ ധർമം ധർമോ ഹന്തി ഹതഃ ശ്രിയം
ശ്രീർ ഹതാ പുരുഷം ഹന്തി പുരുഷസ്യാസ്വതാ വധഃ
20 അസ്വതോ ഹി നിവർതന്തേ ജ്ഞാതയഃ സുഹൃദർത്വിജഃ
അപുഷ്പാദ് അഫലാദ് വൃക്ഷാദ് യഥാ താത പതത്രിണഃ
21 ഏതച് ച മരണം താത യദ് അസ്മാത് പതിതാദ് ഇവ
ജ്ഞാതയോ വിനിവർതന്തേ പ്രേതസത്ത്വാദ് ഇവാസവഃ
22 നാതഃ പാപീയസീം കാം ചിദ് അവസ്ഥാം ശംബരോ ഽബ്രവീത്
യത്ര നൈവാദ്യ ന പ്രാതർ ഭോജനം പതിദൃശ്യതേ
23 ധനം ആഹുഃ പരം ധർമം ധനേ സർവം പ്രതിഷ്ഠിതം
ജീവന്തി ധനിനോ ലോകേ മൃതാ യേ ത്വ് അധനാ നരാഃ
24 യേ ധനാദ് അപകർഷന്തി നരം സ്വബലം ആശ്രിതാഃ
തേ ധർമം അർഥം കാമം ച പ്രമഥ്നന്തി നരം ച തം
25 ഏതാം അവസ്ഥാം പ്രാപ്യൈകേ മരണം വവ്രിരേ ജനാഃ
ഗ്രാമായൈകേ വനായൈകേ നാശായൈകേ പവവ്രജുഃ
26 ഉന്മാദം ഏകേ പുഷ്യന്തി യാന്ത്യ് അന്യേ ദ്വിഷതാം വശം
ദാസ്യം ഏകേ നിഗച്ഛന്തി പരേഷാം അർഥഹേതുനാ
27 ആപദ് ഏവാസ്യ മരണാത് പുരുഷസ്യ ഗരീയസീ
ശ്രിയോ വിനാശസ് തദ് ധ്യസ്യ നിമിത്തം ധർമകാമയോഃ
28 യദ് അസ്യ ധർമ്യം മരണം ശാശ്വതം ലോകവർത്മ തത്
സമന്താത് സർവഭൂതാനാം ന തദ് അത്യേതി കശ് ചന
29 ന തഥാ ബാധ്യതേ കൃഷ്ണ പ്രകൃത്യാ നിർധനോ ജനഃ
യഥാ ഭദ്രാം ശ്രിയം പ്രാപ്യ തയാ ഹീനഃ സുഖൈധിതഃ
30 സ തദാത്മാപരാധേന സമ്പ്രാപ്തോ വ്യസനം മഹത്
സേന്ദ്രാൻ ഗർഹയതേ ദേവാൻ നാത്മാനം ച കഥം ചന
31 ന ചാസ്മിൻ സർവശാസ്ത്രാണി പ്രതരന്തി നിഗർഹണാം
സോ ഽഭിക്രുധ്യതി ഭൃത്യാനാം സുഹൃദശ് ചാഭ്യസൂയതി
32 തം തദാ മന്യുർ ഏവൈതി സ ഭൂയഃ സമ്പ്രമുഹ്യതി
സ മോഹവശം ആപന്നഃ ക്രൂരം കർമ നിഷേവതേ
33 പാപകർമാത്യയായൈവ സങ്കരം തേന പുഷ്യതി
സങ്കരോ നരകായൈവ സാ കാഷ്ഠാ പാപകർമണാം
34 ന ചേത് പ്രബുധ്യതേ കൃഷ്ണ നരകായൈവ ഗച്ഛതി
തസ്യ പ്രബോധഃ പ്രജ്ഞൈവ പ്രജ്ഞാ ചക്ഷുർ ന രിഷ്യതി
35 പ്രജ്ഞാ ലാഭേ ഹി പുരുഷഃ ശാസ്ത്രാണ്യ് ഏവാന്വവേക്ഷതേ
ശാസ്ത്രനിത്യഃ പുനർ ധർമം തസ്യ ഹ്രീർ അംഗം ഉത്തമം
36 ഹ്രീമാൻ ഹി പാപം പ്രദ്വേഷ്ടി തസ്യ ശ്രീർ അഭിവർധതേ
ശ്രീമാൻ സ യാവദ് ഭവതി താവദ് ഭവതി പൂരുഷഃ
37 ധർമനിത്യഃ പ്രശാന്താത്മാ കാര്യയോഗവഹഃ സദാ
നാധർമേ കുരുതേ ബുദ്ധിം ന ച പാപേഷു വർതതേ
38 അഹ്രീകോ വാ വിമൂഢോ വാ നൈവ സ്ത്രീ ന പുനഃ പുമാൻ
നാസ്യാധികാരോ ധർമേ ഽസ്തി യഥാ ശൂദ്രസ് തഥൈവ സഃ
39 ഹ്രീമാൻ അവതി ദേവാംശ് ച പിതൄൻ ആത്മാനം ഏവ ച
തേനാമൃതത്വം വ്രജതി സാ കാഷ്ഠാ പുണ്യകർമണാം
40 തദ് ഇദം മയി തേ ദൃഷ്ടം പ്രത്യക്ഷം മധുസൂദന
യഥാ രാജ്യാത് പരിഭ്രഷ്ടോ വസാമി വസതീർ ഇമാഃ
41 തേ വയം ന ശ്രിയം ഹാതും അലം ന്യായേന കേന ചിത്
അത്ര നോ യതമാനാനാം വധശ് ചേദ് അപി സാധു തത്
42 തത്ര നഃ പ്രഥമഃ കൽപോ യദ് വയം തേ ച മാധവ
പ്രശാന്താഃ സമഭൂതാശ് ച ശ്രിയം താൻ അശ്നുവീമഹി
43 തത്രൈഷാ പരമാ കാഷ്ഠാ രൗദ്രകർമ ക്ഷയോദയാ
യദ് വയം ഹൗരവാൻ ഹത്വാ താനി രാഷ്ട്രാണ്യ് അശീമഹി
44 യേ പുനഃ സ്യുർ അസംബദ്ധാ അനാര്യാഃ കൃഷ്ണ ശത്രവഃ
തേഷാം അപ്യ് അവധഃ കാര്യഃ കിം പുനർ യേ സ്യുർ ഈദൃശാഃ
45 ജ്ഞാതയശ് ച ഹി ഭൂയിഷ്ഠാഃ സഹായാ ഗുരവശ് ച നഃ
തേഷാം വധോ ഽതിപാപീയാൻ കിം നു യുദ്ധേ ഽസ്തി ശോഭനം
46 പാപഃ ക്ഷത്രിയ ധർമോ ഽയം വയം ച ക്ഷത്രബാന്ധവാഃ
സ നഃ സ്വധർമോ ഽധർമോ വാ വൃത്തിർ അന്യാ വിഗർഹിതാ
47 ശൂദ്രഃ കരോതി ശുശ്രൂഷാം വൈശ്യാ വിപണി ജീവിനഃ
വയം വധേന ജീവാമഃ കപാലം ബ്രാഹ്മണൈർ വൃതം
48 ക്ഷത്രിയഃ ക്ഷത്രിയം ഹന്തി മത്സ്യോ മത്സ്യേന ജീവതി
ശ്വാ ശ്വാനം ഹന്തി ദാശാർഹ പശ്യ ധർമോ യഥാഗതഃ
49 യുദ്ധേ കൃഷ്ണ കലിർ നിത്യം പ്രാണാഃ സീദന്തി സംയുഗേ
ബലം തു നീതിമാത്രായ ഹഠേ ജയപരാജയൗ
50 നാത്മച് ഛന്ദേന ഭൂതാനാം ജീവിതം മരണം തഥാ
നാപ്യ് അകാലേ സുഖം പ്രാപ്യം ദുഃഖം വാപി യദൂത്തമ
51 ഏകോ ഹ്യ് അപി ബഹൂൻ ഹന്തി ഘ്നന്ത്യ് ഏകം ബഹവോ ഽപ്യ് ഉത
ശൂരം കാപുരുഷോ ഹന്തി അയശസ്വീ യശസ്വിനം
52 ജയശ് ചൈവോഭയോർ ദൃഷ്ട ഉഭയോശ് ച പരാജയഃ
തഥൈവാപചയോ ദൃഷ്ടോ വ്യപയാനേ ക്ഷയവ്യയൗ
53 സർവഥാ വൃജിനം യുദ്ധം കോ ഘ്നൻ ന പ്രതിഹന്യതേ
ഹതസ്യ ച ഹൃഷീകേശ സമൗ ജയപരാജയൗ
54 പരാജയശ് ച മരണാൻ മന്യേ നൈവ വിശിഷ്യതേ
യസ്യ സ്യാദ് വിജയഃ കൃഷ്ണ തസ്യാപ്യ് അപചയോ ധ്രുവം
55 അന്തതോ ദയിതം ഘ്നന്തി കേ ചിദ് അപ്യ് അപരേ ജനാഃ
തസ്യാംഗബലഹീനസ്യ പുത്രാൻ ഭ്രാതൄൻ അപശ്യതഃ
നിർവേദോ ജീവിതേ കൃഷ്ണ സർവതശ് ചോപജായതേ
56 യേ ഹ്യ് ഏവ വീരാ ഹ്രീമന്ത ആര്യാഃ കരുണവേദിനഃ
ത ഏവ യുദ്ധേ ഹന്യന്തേ യവീയാൻ മുച്യതേ ജനഃ
57 ഹത്വാപ്യ് അനുശയോ നിത്യം പരാൻ അപി ജനാർദന
അനുബന്ധശ് ച പാപോ ഽത്ര ശേഷശ് ചാപ്യ് അവശിഷ്യതേ
58 ശേഷേ ഹി ബലം ആസാദ്യ ന ശേഷം അവഷേഷയേത്
സർവോച്ഛേദേ ച യതതേ വൈരസ്യാന്ത വിധിത്സയാ
59 ജയോ വൈരം പ്രസൃജതി ദുഃഖം ആസ്തേ പരാജിതഃ
സുഖം പ്രശാന്തഃ സ്വപിതി ഹിത്വാ ജയപരാജയൗ
60 ജാതവൈരശ് ച പുരുഷോ ദുഃഖം സ്വപിതി നിത്യദാ
അനിർവൃതേന മനസാ സ സർപ ഇവ വേശ്മനി
61 ഉത്സാദയതി യഃ സർവം യശസാ സ വിയുജ്യതേ
അകീർതിം സർവഭൂതേഷു ശാശ്വതീം സ നിയച്ഛതി
62 ന ഹി വൈരാണി ശാമ്യന്തി ദീർഘകാലകൃതാന്യ് അപി
ആഖ്യാതാരശ് ച വിദ്യന്തേ പുമാംശ് ചോത്പദ്യതേ കുലേ
63 ന ചാപി വൈരം വൈരേണ കേശവ വ്യുപശാമ്യതി
ഹവിഷാഗ്നിർ യഥാ കൃഷ്ണ ഭൂയ ഏവാഭിവർധതേ
64 അതോ ഽന്യഥാ നാസ്തി ശാന്തിർ നിത്യം അന്തരം അന്തതഃ
അന്തരം ലിപ്സമാനാനാം അയം ദോഷോ നിരന്തരഃ
65 പൗരുഷേയോ ഹി ബലവാൻ ആധിർ ഹൃദയബാധനഃ
തസ്യ ത്യാഗേന വാ ശാന്തിർ നിവൃത്ത്യാ മനസോ ഽപി വാ
66 അഥ വാ മൂലഘാതേന ദ്വിഷതാം മധുസൂദന
ഫലനിർവൃത്തിർ ഇദ്ധാ സ്യാത് തൻ നൃശംസതരം ഭവേത്
67 യാ തു ത്യാഗേന ശാന്തിഃ സ്യാത് തദ് ഋതേ വധ ഏവ സഃ
സംശയാച് ച സമുച്ഛേദാദ് ദ്വിഷതാം ആത്മനസ് തഥാ
68 ന ച ത്യക്തും തദ് ഇച്ഛാമോ ന ചേച്ഛാമഃ കുലക്ഷയം
അത്ര യാ പ്രണിപാതേന ശാന്തിഃ സൈവ ഗരീയസീ
69 സർവഥാ യതമാനാനാം അയുദ്ധം അഭികാങ്ക്ഷതാം
സാന്ത്വേ പ്രതിഹതേ യുദ്ധം പ്രസിദ്ധം അപരാക്രമം
70 പ്രതിഘാതേന സാന്ത്വസ്യ ദാരുണം സമ്പ്രവർതതേ
തച് ഛുനാം ഇവ ഗോപാദേ പണ്ഡിതൈർ ഉപലക്ഷിതം
71 ലാംഗൂലചാലനം ക്ഷ്വേഡഃ പ്രതിരാവോ വിവർതനം
ദന്തദർശനം ആരാവസ് തതോ യുദ്ധം പ്രവർതതേ
72 തത്ര യോ ബലവാൻ കൃഷ്ണ ജിത്വാ സോ ഽത്തി തദ് ആമിഷം
ഏവം ഏവ മനുഷ്യേഷു വിശേഷോ നാസ്തി കശ് ചന
73 സർവഥാ ത്വ് ഏതദ് ഉചിതം ദുർബലേഷു ബലീയസാം
അനാദരോ വിരോധശ് ച പ്രണിപാതീ ഹി ദുർബലഃ
74 പിതാ രാജാ ച വൃദ്ധശ് ച സർവഥാ മാനം അർഹതി
തസ്മാൻ മാന്യശ് ച പൂജ്യശ് ച ധൃതരാഷ്ട്രോ ജനാർദന
75 പുത്രസ്നേഹസ് തു ബലവാൻ ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ മാധവ
സപുത്രവശം ആപന്നഃ പ്രണിപാതം പ്രഹാസ്യതി
76 തത്ര കിം മന്യസേ കൃഷ്ണ പ്രാപ്തകാലം അനന്തരം
കഥം അർഥാച് ച ധർമാച് ച ന ഹീയേമഹി മാധവ
77 ഈദൃശേ ഹ്യ് അർഥകൃച്ഛ്രേ ഽസ്മിൻ കം അന്യം മധുസൂദന
ഉപസമ്പ്രഷ്ടും അർഹാമി ത്വാം ഋതേ പുരുഷോത്തമ
78 പ്രിയശ് ച പ്രിയകാമശ് ച ഗതിജ്ഞഃ സർവകർമണാം
കോ ഹി കൃഷ്ണാസ്തി നസ് ത്വാദൃക് സർവനിശ്ചയവിത് സുഹൃത്
79 ഏവം ഉക്തഃ പ്രത്യുവാച ധർമരാജം ജനാർദനഃ
ഉഭയോർ ഏവ വാം അർഥേ യാസ്യാമി കുരുസംസദം
80 ശമം തത്ര ലഭേയം ചേദ് യുഷ്മദർഥം അഹാപയൻ
പുണ്യം മേ സുമഹദ് രാജംശ് ചരിതം സ്യാൻ മഹാഫലം
81 മോചയേയം മൃത്യുപാശാത് സംരബ്ധാൻ കുരുസൃഞ്ജയാൻ
പാണ്ഡവാൻ ധാർതരാഷ്ട്രാംശ് ച സർവാം ച പൃഥിവീം ഇമാം
82 ന മമൈതൻ മതം കൃഷ്ണ യത് ത്വം യായാഃ കുരൂൻ പ്രതി
സുയോധനഃ സൂക്തം അപി ന കരിഷ്യതി തേ വചഃ
83 സമേതം പാർഥിവം ക്ഷത്രം സുയോധന വശാനുഗം
തേഷാം മധ്യാവതരണം തവ കൃഷ്ണ ന രോചയേ
84 ന ഹി നഃ പ്രീണയേദ് ദ്രവ്യം ന ദേവത്വം കുതഃ സുഖം
ന ച സർവാമരൈശ്വര്യം തവ രോധേന മാധവ
85 [ഭഗവാൻ]
ജാനാമ്യ് ഏതാം മഹാരാജ ധാർതരാഷ്ട്രസ്യ പാപതാം
അവാച്യാസ് തു ഭവിഷ്യാമഃ സർവലോകേ മഹീക്ഷിതാം
86 ന ചാപി മമ പര്യാപ്താഃ സഹിതാഃ സർവപാർഥിവാഃ
ക്രുദ്ധസ്യ പ്രമുഖേ സ്ഥാതും സിംഹസ്യേവേതരേ മൃഗാഃ
87 അഥ ചേത് തേ പ്രവർതേരൻ മയി കിം ചിദ് അസാമ്പ്രതം
നിർദഹേയം കുരൂൻ സർവാൻ ഇതി മേ ധീയതേ മതിഃ
88 ന ജാതു ഗമനം തത്ര ഭവേത് പാർഥ നിരർഥകം
അർഥപ്രാപ്തിഃ കദാ ചിത് സ്യാദ് അന്തതോ വാപ്യ് അവാച്യതാ
89 യത് തുഭ്യം രോചതേ കൃഷ്ണ സ്വസ്തി പ്രാപ്നുഹി കൗരവാൻ
കൃതാർഥം സ്വസ്തിമന്തം ത്വാം ദ്രക്ഷ്യാമി പുനരാഗതം
90 വിഷ്വക്സേന കുരൂൻ ഗത്വാ ഭാരതാഞ് ശമയേഃ പ്രഭോ
യഥാ സർവേ സുമനസഃ സഹ സ്യാമഃ സുചേതസഃ
91 ഭ്രാതാ ചാസി സഖാ ചാസി ബീഭത്സോർ മമ ച പ്രിയഃ
സൗഹൃദേനാവിശങ്ക്യോ ഽസി സ്വസ്തി പ്രാപ്നുഹി ഭൂതയേ
92 അസ്മാൻ വേത്ഥ പരാൻ വേത്ഥ വേത്ഥാർഥം വേത്ഥ ഭാഷിതം
യദ് യദ് അസ്മദ്ധിതം കൃഷ്ണ തത് തദ് വാച്യഃ സുയോധനഃ
93 യദ് യദ് ധർമേണ സംയുക്തം ഉപപദ്യേദ് ധിതം വചഃ
തത് തത് കേശവ ഭാഷേഥാഃ സാന്ത്വം വാ യദി വേതരത്