മത്തവിലാസപ്രഹസനം
| മത്തവിലാസപ്രഹസനം രചന: |
(നാന്ദ്യന്തേ തതഃ പ്രവിശതി)
സൂത്രധാരഃ
ഭാഷാവേഷവപുഃക്രിയാഗുണകൃതാനാശ്രിത്യ ഭേദാൻ ഗതം
ഭാവാവേശവശാദനേകരസതാം ത്രൈലോക്യയാത്രാമയം
നൃത്തം നിഷ്പ്രതിബദ്ധബോധമഹിമാ യഃ പ്രേക്ഷകശ്ച സ്വയം
സ വ്യാപ്താവനിഭാജനം ദിശതു വോ ദ്വിവ്യഃ കപാലീ യശഃ
ഭോഃ! സമാസാദ്വിതഃ ഖലു മയാ യവീയസീം ഭാര്യാമധികൃത്യ സമുത്പന്നവ്യലീകായാം ജ്യേഷ്ഠായാം മേ കുടുംബിന്യാം യുക്തതരഃ പ്രസാദനോപായഃ, യച്ചിരസ്യാദ്യ വയം പ്രേക്ഷാധികാരേ പരിഷദാ നിയുക്താഃ സ്മഃ. തദ് യാവദേനാമുപസർപാമി. (നേപഥ്യാഭിമുഖമവലോക്യ)
ആര്യേ, ഇതസ്താവത്.
(പ്രവിശ്യ)
നടീ - (സരോഷം അയ്യ് !കിം ചിരസ്സ കാളസ്സ ജേോവ്വണഗുണഭരമത്തവിളാസപ്പഹസണം (ഓ് ദം)സേദും ആഅദോ സേി (ആര്യ ! കിം ചിരസ്യ കാലസ്യ യൗവനഗുണഭരമത്തവിലാസ പ്രഹസനം ദർശയിതുമാഗതോഽസി ।
സൂത്രധാരഃ -യഥാഹ് ഭവതീ ।
നടീ - താഏ് ഏവ് ദാവ് ദംസേഹി, ജാ തുഏ് രമഇദവാ । (തയൈവ് താവദ് ദർശയ, യാ ത്വയാ രമയിതവ്യാ)
സൂത്രധാരഃ -ത്വയാ സഹ ദർശയിഷ്യാമീതി ।
നടീ - കിം താഏ് ഏവ്വ് ണിഉത്തോ സി । (കിം തയൈവ നിയുക്തോഽസി)
സൂത്രധാരഃ ഏവമേതത് । അപിച,തത്ര ഗതാ മഹാന്തമനുഗ്രഹം ലപ്സ്യസെ ।
നടീ -തവ് ഏവ്വ് ഖു ഏദം ജുജഇ് | (തവൈവ ഖല്വേതദ് യുജ്യതേ)
സൂത്രധാരഃ -ഭവതേി കിമിവ ന യുജ്യതേ ।ത്വത്പ്രയോഗപരിതോഷിതാ പരിഷദനുഗ്രഹീഷ്യതീതി ।
നടീ -(സഹർഷം) ഏവം ഠദ്ധോ അയ്യമിസ്സാണം പ് സാദോ । (ഏവം। ലബ്ധ ആാര്യമിശ്രാണാം പ്രസാദഃ)
സൂത്രധാരഃ ബാഢം । ലബ്ധഃ ।
നടീ - ജഇ് ഏവം ,കിം ദേ പിഅക്ഖാണിഅം ദേമി । (യദ്യേവം, കിം തേ പ്രിയാഖ്യാനികം ദദാമി()
സൂത്രധാരഃ -അലം പ്രിയാഖ്യാനികപുനരുക്തേന. പശ്യ,
ഉദ്ഭിന്നരോമാഞ്ചകപോലരേഖ-
മാവിർമയൂഖസ്മിതമഞ്ചിതഭ്രൂ
ലബ്ധ്വാ പ്രിയേ ! ദുർലഭമാനനം തേ
ഭൂയോഽപി കിം പ്രാർഥയിതവ്യമസ്തി
നടീ - കിം ദാണി അയ്യേണ് പഉജ്ജിദവ്വം । (കിമിദാനീമാര്യണ പ്രയോക്തവ്യം)
സൂത്രധാരഃ നനു ത്വയൈവാഭിഹിതം മത്തവിലാസപ്രഹ്രസനമിതി ।
നടോ -(ഖ് ണൂണം ഇമരിംസ് പക്ഖവാദീ മേ കോവോ ,ജേണ് അഭിപ്പാആണുരൂംവം ഭണാവിദ് ഹ്മി ।അയ്യ് !കദമീ ഉണ് സോ കവീ, ജോ ഇമാഏ് കിദീഏ് പആസീആദി ।
(നൂനമസ്മിൻ പക്ഷപാതീ മേ കോപഃ, യേനാഭിപ്രായാനുരൂപം ഭാണിതാസ്മി । ആര്യ ! കതമഃ പുനഃ സ കവിഃ, യോഽനയാ കൃത്യാ പ്രകാശ്യതേ)
സൂത്രധാരഃ--ഭവതി ശ്രൂയതാം। പല്ലവകുലധരണിമണ്ഡലകുലപർവതസ്യ സർവനയവിജിതസമസ്തസാമന്തമണ്ഡലസ്യ ആഖണ്ഡലസമപരാക്രമശ്രിയഃ ശ്രീമഹിമാനുരൂപദാനവിഭൂതിപരിഭൂതരാജരാജസ്യ ശ്രീസിംഹവിഷ്ണുവർമണഃ പുത്രഃ ശത്രുഷഡ്‌വർഗ്ഗനിഗ്രഹപരഃ പരഹിതപരതന്ത്രതയാ മഹാഭൂതസധർമാ മഹാരാജഃ ശ്രീമഹേന്ദ്രവിക്രമവർമാ നാമ । അപിച,
പ്രജ്ഞാദാനദ്യാനുഭാവധൃതയഃ കാന്തിഃ കലാകൌശാലം
സത്യം ശൌര്യമമായതാ വിനയ ഇത്യേവമ്പ്രകാരാ ഗുണാഃ ।
അപ്രാപ്തസ്ഥിതയഃ സമേത്യ ശരണം യാതാ യമേകം കലൌ
കല്പാന്തേ ജഗദാദിമാദിപുരുഷം സർഗപ്രഭേദാ ഇവ
കിഞ്ച,
ആകോരേ സൂക്തിരത്നാനാം യസ്മിൻ ഗുണഗരീയസാം ।
അർഘന്തി ബഹു സൂക്താനി സതാം സാരലഘൂന്യപി ॥
നടീ - കിം ദാണി അയ്യേണ് വിളമ്ബീആദി । ണം അപുരുവദാഏ് തുരിഅം അണുട്ടിദവ്വോ അഅം പഓഓ് । (കിമിദാനീമാര്യേണ വിളംബ്യതേ ।നന്വപൂർവതയാ ത്വരിതമനുഷ്ഠാതവ്യോഽയം പ്രയോഗഃ)
സൂധാരഃ - അഹം തു,
സമ്പ്രതി സംഗീതധനഃ
കവിഗുണകഥയാസ്മി നിഘ്നതാം നീതഃ ।
(നേപഥ്യേ)
പ്രിയേ ! ദേവസോമേ !
സൂത്രധാരഃ - യുവതിസഖ ഏഷ സുരയാ
കപാലവിഭവഃ കപാലീവ് ॥
(നിഷ്ക്രാന്തൗ |)
സ്ഥാപനാ !
(തതഃ പ്രവിശതി സപരിഗ്രഹഃ കപാലീ ।)
കപാലീ - (ക്ഷീബതാം രൂപയിത്വാ) പ്രിയേ ! ദേവസോമേ ! സത്യമേവൈതത് - തപസാ കാമരൂപതാ പ്രാപ്യത ഇതി । യത് ത്വയാ പരമവ്രതസ്യ വിധിവദനുഷ്ഠാനേനാന്യ ഏവ രൂപാതിശായഃ ക്ഷണാത് പ്രതിപന്ന ।തവ ഹി ,
ഉദ്ഭിന്നശ്രമവാരിബിന്ദു വദനം സഭ്രൂലതാവിഭ്രമം
ഖേലം യാതമകാരണാനി ഹസിതാന്യവ്യക്തവർണ്ണ ഗിരഃ ।
രാഗാക്രാന്തമധീരതാരമലസാപാംഗം യുഗം നേത്രയോ-
രംസോപാന്തവിലമ്ബിനശ്ച വിഗലന്മാലാഗുണാ മൂർധജാഃ ॥
ദേവസോമാ - ഭഅവം മത്തം വിക്ഷു മത്തം വിഅ് ം ഭണാസി
(ഭഗവൻ, മത്താമിവ മത്താമിവ മാം ഭണസി)
കപാലീ --കിമാഹ ഭവതീ ।
ദേവസോമാ -ണ് ഹു കിഞ്ചി ഭണാമി । (ന ഖലു കിഞ്ചിദ് ഭണാമി)
കപാലീ- കിന്നുഖലു മത്തോഽസ്മി ।
ദേവസോമാ ()ഭഅവം !പരിബ്ഭമഇ് പരിബ്ഭമഇ് പുഹുവീ. പുരോ വദാമി വിഅ് ।അവളമ്ബ് ദാണി മം ।
(ഭഗവൻ പരിഭ്രമതി പരിഭ്രമതി പൃഥി| പുരഃ പതാമിവ | അവലംബസ്വേദാനി മാം )
കപാലീ -പ്രിയേ ! തഥാസ്തു. (അവലംബമാനഃ പതനം രൂപയിത്വ) പ്രിയേ സോമദേവേ ! കിം ത്വം കുപിതാസി, യദവലംബിതുമുപസർപതോ മേ ദൂരീഭവസി ।
ദേവസോമാ - അഹോണുഖു ആഅദകോവാ സോമദേവാ, ജാ തുഏ് സീസേണ് പണമിഅ് അണുണീഅമാണാ വി ദൂരീഹോഇ്.
(അഹോനുഖല്വാഗതകോപാ സോമദേവാ, യാ ത്വയാ ശീർഷേണ പ്രണമ്യാനുനീയമാനാപി ദൂരീഭവതി)
കപാലീ - നനു ത്വമേവാസേ സോമദേവാ ।(ധ്യാത്വ) നഹി, ദേവസോമാ ।
ദേവസോമാ - ഭഅവം ! ണം തഹാ വള്ളഹാ സോമദേവാ, ണാര്ഹദി മം ണാമകേണാഭിധാഢും ।
(ഭഗവൻ, നനു തഥാ വല്ലഭാ സോമദേവാ, നാർഹതി മമ നാമകേനാഭിധാതും)
കപാലീ --ഭവതി ! സുലഭപദസ്ഖലിതോ മേ മദോഽയം തവാ, ത്രാപരാദ്ധഃ ।
ദേവസോമാ - ദിട്ടിആ് ണ തുവം । (ദിഷ്ട്യാ ന ത്വം)
കപാലീ - കഥം മദ്യദോഷോ മാമേവം സങ്കാമയതി । ഭവതു ഭവതു । അദ്യപ്രഭ്രതി മദ്യനിഷേവണാന്നിവൃത്തോഽസ്മി ।
ദേവസോമാ - ഭഅവം !മാ മാ മം കാരണാദീ വദഭ് ങ്ഗേണ് തവോ ഖണ്ഡേഢും ।(പാദയോഃ പതതി ।) (ഭഗവൻ, മാ മാ മമ കാരണാദ് വ്രതഭംഗേന തപഃ ഖണ്ഡ‌യിതും)
കപാലീ -(സഹർഷമുത്ഥാപ്യാലിംഗയശ്ച) ഘൃണ ഘൃണ നമഃ ശിവായ । പ്രിയേ!
പേയാ സുരാ പ്രിയതമാമുഖമീക്ഷിതവ്യം
ഗ്രാഹ്യഃ സ്വഭാവലലിതോ വികൃതശ്ച വേഷഃ ।
യേനേദമീദൃശാമദൃശ്യത് മോക്ഷവർത്മാ
ദീർഘായുരസ്തു ഭഗവാൻ സ പിനാകപാണിഃ ॥
ദേവസോമാ - ഭഅവം !ണം തഹാ ഭണിദവ്വം ।അഘന്തേ മോക്ഖമഗ്ഗം അണ്ണഹാ വണ്ണഅന്തി ।
(ഭഗവൻ നനു തഥാ ഭണിതവ്യം । അർഹന്തോ മോക്ഷമാർഗമന്യഥാ വർണയന്തി)
കപാലീ -ഭദ്രേ !തേ ഖലു മിഥ്യാദൃഷ്ടയഃ. കുതഃ,
കായേസ്യ നിഃസംശയമാത്മഹേതോഃ
സരൂപതാം ഹേതുഭിരഭ്യുപേത്യ ।
ദുഃഖസ്യ കാര്യ സുഖമാമനന്തഃ
സ്വേനൈവ വാക്യേന ഹതാ വരാകാഃ ॥
ദേവസോമാ - സന്തം സന്തം പാവം । (ശാന്തം പാപം)
കപാലീ ശാന്തം ശാന്തം പാപം । നഖലു തേ പാപാ ആക്ഷേപമുഖേനാപ്യഭിധാതുമർഹന്തി, യേ ബ്രഹ്മചര്യ-കേശനിർലോടന-മലധാരണ-ഭോജനവേലാനിയമ-മലിനപടപരിധാനാദിഭിഃ പ്രാണിനഃ പരിക്ലേശയന്തി । തദിദാനീം കുതീർഥസങ്കീർതനോപഹതാം ജിഹ്വാം സുരയാ പ്രക്ഷാലയിതുമിച്ഛാമി ।
ദേവസോമാ- തേണ് ഹി അണ്ണം ദാര്ണി സുരാപണം ഗച്ഛാമോ । (തേന ഹന്യമിദാനീം സുരപണം ഗച്ഛാവഃ)
കപാലീ -പ്രിയേ !തഥാസ്തു ।
(ഉഭൌ പരിക്രാമത:)
കപാലീ-അഹോതുഖലു വിമാനശിഖരവിശ്രാന്തധനരാസേതസന്ദിഗ്ധമൃദംഗശബ്ദസ്യ മധുസമയനിർമാണമാതൃകായമാണമാല്യാപണസ്യ കുസുമശരവിജയഘോഷണായമാനവരയുവതികാഞ്ചീരവസ്യ കാഞ്ചീപുരസ്യ പരാ വിഭൂതിഃ !
അപിച,
അനതിശയമനന്തം സൌഖ്യമപ്രത്യനീകം
സമധിഗതസതത്ത്വാ മേനിരേ യന്മുനീന്ദ്രാഃ ।
തദിഹ നിരവശേഷം ദൃഷ്ടമേതത് തു ചിത്രം
യദുത കരണഭോഗ്യം കാമഭോഗാത്മകം ച ॥
ദേവസീമാ - ഭഅര്വ് !ഭഅവദീ വാരുണീ വിഅ് അണവഗീഅമഹുരാ കഞ്ചീ । (ഭഗവൻ ! ഭഗവതീ വാരുണീവാനവഗീതമധുരാ കാഞ്ചീ)
കപാലീ -പ്രിയേ !പശ്യ പശ്യ । ഏഷ സുരാപണോ യജ്ഞവാടവിഭൂതിമനുകരോതി । അത്ര ഹി ധ്വജസ്തംഭോ യൂപഃ, സുരാ സോമഃ, ശൌണ്ഡാ ഋത്വിജഃ, ചഷകാശ്ചമസാഃ, ശൂല്യമാംസപ്രഭൃതയ ഉപദംശാ ഹവി‌ർവിശേഷാഃ, മത്തവചനാനി യജൂംഷി, ഗീതാനി സാമാനി, ഉദങ്കാഃ സ്രുവാഃ, തൂർ‌ഷോഽഗ്നിഃ, സുരാപണാധിപതിര്യജമാനഃ ।
ദേവസോമാ-അഹ്മാഓം പി ഏത്ഥ് ഭിക്ഖാ രുദ്ദഭാഓ് ഭവിസ്സദി । (ആവയേോരപ്യത്ര ഭിക്ഷാ രുദ്രഭാഗോ ഭവിഷ്യതി)
കപാലീ -അഹോ ദർശനീയാനി പ്രഹതമർദളകരണാനുഗതാനി വിവിധാംഗഹാരവചനധൂവികാരാണി ഉച്ഛൂിതൈകഹസ്താവലമ്ബിതേോത്തരീയാണി വിഗലിതവസനപ്രതിസമാധാനക്ഷണവിഷമിതലയാനി വ്യാകുലിതകണ്ഠഗുണാനി മത്തവിലാസനൃത്താനി ।
ദേവസോമാ- അഹോ രസിഓ് ഖു ആഅയ്യോ । (അഹോ രസികഃ ഖല്വാചാര്യഃ)
കപാലീ - ഏഷാ ഭഗവതീ വാരുണീ ചഷകേഷ്വാവർജിതാ പ്രത്യാദേശോ മണ്ഡനാനാം, അനുനയഃ പ്രണയകുപിതാനാം, പരാക്രമോ യൌവനസ്യ, ജീവിതം വിഭ്രമാണാം । കിം ബഹുനാ,
മിഥ്യാ ത്രിലേോചനവിലോചനപാവകേന
ഭസ്മീകൃത മദനമൂര്തിമുദാഹരാന്തി ।
സ്നേഹാത്മികാ തദഭിതാപവശാദ് വിലീനാ
സേയം പ്രിയേ !മദ്യതി പ്രസഭം മനാംസി ॥
ദേവസോമാ - ഭഅവം !ജുജ്ജഇ് ഏദം ।ണഹി ളീഓവആരണിരദോ ളോഅണാഹോ ളോഅം വിണാസേദി । (ഭഗവൻ യുജ്യത ഏതത്. നഹി ലോകോപകാരനിരതോ ലോകനാഥോ ലോകം വിനാശയതി )
(ഉഭൌ കപോലപടഹം കുരുതഃ )
കപാലീ -ഭവതി ! ഭിക്ഷാം ദേഹി ।
(നേപഥ്യേ)
ഭഅവം ഏസാ ഭിക്ഖാ ।പഡിഗണ്ഹര്ദു ഭഅവം । (ഭഗവൻ ! ഏഷാ ഭിക്ഷാ । പ്രതിഗൃഹ്ണാതു ഭഗവാൻ)
കപാലീ -ഏഷ പ്രതിഗൃഹ്ണാമി ।പ്രിയേ !ക്വ മേ കപാലം.
ദേവസേോമാ - അഹം വി ണ പേക്ഖാമേി । (അഹമപി ന പശ്യാമി)
കപാലീ -(ധ്യാത്വാ) ആ, തസ്മിന്നേവ സുരപണേ വിസ്മൃതമിതി തർകയാമി । ഭവതു, പ്രതിനിവൃത്യ ദ്രക്ഷ്യാവഃ ।
ദേവസോമാ - ഭഅവം !അധഗ്മോ ഖു ഏസോ ആദരോ വണീദാഏ് ഭിക്ഖാഏ് അപ്പഡിഗ്ഗഹീ ।കിം ദാണി കരമ്ഹ് । (ഭഗവൻ, അധർമഃ ഖല്വേഷ അദരേോപനീതായാ ഭിക്ഷായാ അപ്രതിഗ്രഃ | കിമിദാനീം കുർവഃ)
കപാലീ -ആപദ്‌ധർമ്മ പ്രമാണീകൃത്യ ഗോശൃംഗേണ പ്രതിഗൃഹ്മതാം ।
ദേവസോമാ - ഭഅവം !തഹ് । (ഭഗവാൻ തഥാ) (പ്രതിഗൃഹ്ണാതി ।)
(ഉഭൌ പരിക്രമ്യാവലോകയതഃ )
കപാലീ -കഥമിഹാപി ന ദൃശ്യതേ । (വിഷാദം രൂപയിത്വാ) ഭോ ഭോ മാഹേശ്വരാഃ ! മാഹെശ്വരാഃ ! അസ്മദീയം ഭിക്ഷാഭാജനമിഹ ഭവദ്ഭിഃ കിം ദൃഷ്ടം ।കിമാഹുർഭവന്തഃ --നഖലു വയം പശ്യാം ഇതി । ഹാ ഹതോഽസ്മി । ഭ്രഷ്ടം മേ തപഃ । കേനാഹമിദാനീം കപാലീ ഭവിഷ്യാമി । ഭോ കഷ്ടം ।
യേന മമ പാനഭോജന-
ശയനേഷു നിതാന്തമുപകൃതം ശുചിനാ ।
തസ്യാദ്യ മാം വിയോഗഃ
സന്മിത്രസ്യേവ പീഡയതി ॥
(പതിതഃ ശിരസ്താഡനം രൂപയിത്വാ) ഭവതു । അസ്തി ലക്ഷണമാത്രം । ന മുക്തോഽസ്മി കപാലിസംജ്ഞായാഃ. (ഉത്തിഷ്ഠതി ।)
ദേവസേോമാ - ഭഅര്വ് !കേണ് ഖു ഗഹീദം കവാളം । (ഭഗവൻ കേന ഖലു ഗൃഹീതം കപാലം)
കപാലീ - പ്രിയേ ! തർകയാമി ശൂല്യമാംസഗർഭത്വാച്ഛുനാ വാ ശാക്യഭിക്ഷുണാ വേതി ।
ദേവസോമ - തേണ് ഹി അണേസ് ഗണിമിത്തം സവ്വം കഞ്ചീഉരം പബ്ഭിമാമോ । (തേന ഹന്വേപണനിമിത സർവ്വ കാഞ്ചീപരം പരിഭ്രാനവഃ)
കപാലീ - പ്രിയേ ! തഥാ ।
(ഉഭൌ പരിക്രാമതഃ । )
(തതഃ പ്രവിശതി ശാക്യഭിക്ഷുഃ പാത്രഡ്സ്തഃ ।)
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - അഹോ ഉവാര്സഅസ്സ് ധണദാസസേട്ടിണോ സവ്വാവാസമഹാദѲണമഹിമാണോ, ജഹിം മഏ് അഭിമദവ് ണ്ണഗന്ധരസോ മച്ഛമംസപ്പആരബഹുളോ അഅം പിണ്ഡവാദീ സമാസാദിദോ ।ജാവ് ദാണി രാഅവിഹാരം ഏവ്വ് ഗച്ഛാമേി ।(പരിക്രമ്യ ആത്മഗതം) ഭോഃ പരമകാരുണിഏണ് ഭഅവദാ തഹാഗഏണ് പാസാദേസു വാസോ, സുവിഹി(അ)സയ്യേസു പജങ്കേസു സഅണം, പുവ്വണേഹേ ഭോഅര്ണ, അവരഹേ സുരസാണി പാണആണി,പഞ്ചസുഗ(ന്ധവ്വോ ?ന്ധേവ)ഹിഅം തമ്ബോള്ളം, സണ്ഹവസണപരിധാണം തി ഏദേഹി ഉവദേസേഹേി ഭിക്ഖുസങ്ഘരസ് അണുഗ്ഗഹം കരന്തേണ് കിണ്ണുഹു ഇഥിആപരിഗ്ഗഹോ. സുരാവാണവിഹ്ാണം ച് ണ് ദ്വിട്ടം ।അഹ്വവ് കഹഁ സവ്വഞ്ഞോ ഏദം ണ് പേക്ഖദി ।അവസ്സം ഏദേഹി ദുട്ടബുദ്ധത്ഥവിരേഹി ണിരുച്ഛാഏഹി അഹ്മാണം തരുണജണാണം മച്ഛരേണ് പിഡഅപുത്ഥഏസു ഇത്ഥിആസുരാവാണവൈഹാണാണി പളാമിട്ടാണി തി തക്രേമി ।കര്ഹിണുഹു അവിണട്ടമൂളപാഠം സമാസാദഏഅ ।തദോ സമ്പുണ്ണം ബുദ്ധവഅണം ളീഏ് പആസഅന്തോ സങ്ഘോവആരം കരിസ്സം ।(പരിക്രാമതി ।)
(അഹോ ഉപാസകന്യ ധനദാസശ്രേഷ്ഠിനഃ സര്വവാസമഹാദാനമഹേിമാ, യസ്മിൻ മയാഭിമതവണൈഗന്ധരസോ മത്സ്യമാംസപ്രകാരബഹുലേോഽയം പിണ്ഡപാതഃ സ
മാസാർദിതഃ ।യാവദിദാനീം രാജവിഹാരമേവ ഗച്ഛാമി ।ഭോഃ പരമകാരുണികേന ഭഗവതാ തഥാഗതേന പ്രാസാദേഷു വാസഃ, സുവിഹിതശയ്യേഷു പര്യങ്കേഷു ശയനം, പൂർവാഹ്നേ ഭോജനം, അപരാഹ്നേ സുരസാനി പാനകാനി, പഞ്ചസുഗന്ധോപഹിതം താംബൂലം, ശ്ലക്ഷ്ണവസനപരിധാനമിത്യേതൈരുപദേശൈർഭിക്ഷുസംഘസ്യാനുഗ്രഹം കുർവതാ കിന്നുഖലു സ്ത്രീപരിഗ്രഹഃ സുരാപാനവിഘാനം ച ന ദൃഷ്ടം । അഥവാ കഥം സർവജ്ഞ ഏതന്ന പശ്യതി । അവശ്യമേതൈർദുഷ്ടബുദ്ധസ്ഥവിരൈർനിരുത്സാഹൈരസ്മാകം തരുണജനാനാം മത്സരേണ പിടകപുസ്തകേഷു സ്ത്രീസുരാപാനവിധാനാനി പരാമൃഷ്ടാനീതി തർകരാമി । കുത്രനുഖല്വവിനഷ്ടമൂലപാഠം സമാസാദയേയം । തതഃ സമ്പൂർണ്ണ ബുദ്ധവചനം ലോകേ പ്രകാശയൻ സംഘോപകാരം കരിഷ്യാമി ।)
ദേവസോമാ - ഭഅവം !പേക്ഖ് പേക്ഖ് ।ഏസോ രതപഡീ ഇമരിംസ് വിസ്സത്ഥപുരിസസമ്പാദേ രാഅമഗ്ഗേ സങ്ഫുഇ് ദൃപ്തവ്വങ്ഗോ ഉഭയപക്ഖസഞ്ചാരിദദിട്ടീ സങ്കിദപദവിക്ഖേവോ തുരിഅതുരിഅം ഗച്ഛഇ്
(ഭഗവൻ ! പശ്യ പശ്യ । ഏഷ രക്തപടോഽസ്മിൻ വിശ്വമ്നപുരുഷസമ്പാതേ രാജമാർഗേ സങ്കുചിതസർവാംഗ ഉഭയപക്ഷസഞ്ചാരിതദൃഷ്ടിഃ ശങ്കിതപദവിക്ഷേപസ്ത്വരിതത്വരിതം ഗച്ഛതി ।)
കപാലീ -പ്രിയേ ! ഏവമേതത് । അപിചാസ്യ ഹസ്തേ ചീവരാന്തഃപ്രച്ഛാദേിതേ കിമപ്യസ്തീവ ।
ദേവസോമാ - ഭഅവം ! തേണ ഹി ഓളസ്ബിഅ ആസാദിആ ജാണീമോ ।
(ഭഗവൻ തേന ഹി അവലംബസാദ്യ ജാനീവഃ ।)
കപാലീ –ഭവതി ! തഥാ ।(ഉപഗമ്യ) ഭോ ഭിക്ഷേോ ! തിഷ്ഠ ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ-കോണുഖുമം ഏവം ഭണാദി. (നിവൃത്യാവലോക്യ) അഇ അയം ഏഅംവ്വവാസീ ദുട്ടകവാളിഓ ।ഭോദു, ഇമസ്സ സുരാവിബ്ഭമസ്സ് ളക്ഖം ണ ഹോമി ।(സത്വരം ഗച്ഛതി )
(കോനുഖലു മാമേവം ഭണതി ।അയി അയമേകാമ്രവാസീ ദുഷ്ടകാപാലികഃ । ഭവതു, അസ്യ സുരാവിഭ്രമസ്യ ലക്ഷ്യം ന ഭവാമി)
കപാലീ -പ്രിയേ !ഹന്ത ലബ്ധം കപാലം । അസ്യ ഹി മദ്ദർശനജനിതഭയാത് ത്വരൈവ ചൌര്യസാക്ഷിത്വം പ്രതിപന്നാ । (ദ്രുതമുപഗമ്യാഗ്രതോ രുണദ്ധി ।)അാഃ ധൂർത്ത ! കേദാനീം ഗമിഷ്യസി ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - കവാളിആഉസ മാ മാ ഏവം ।കിം ഏദം ।(അംത്മഗതം) അഹോ ലളിഅരൂവാ ഉവാസിആ । (കാപലികോപാസക ! മാ മേവം । കിമേതത് । അഹോ ലാലതരൂപാ ഉപാസികാ )
കപാലീ - ഭോ ഭിക്ഷേോ ! ദർശയ താവത് । യാവദേതത് തേ പാണൌ ചീവരാന്തഃപ്രച്ഛാദിതം ദ്രഷ്ടുമിച്ഛാമി ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - കിം ഏത്ഥ് പേക്ഖിദവ്വം ।ഭിക്ഖാഭാഅണം ഖു ഏദം । (കിമത്ര ദ്രഷ്ടവ്യം । ഭിക്ഷാഭാജനം ഖല്വേതത് |)
കപാലീ -അത ഏവ ദ്രഷ്ടുമിച്ഛാമി ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - ആാ, ഉസ് മാ മാ ഏവം । പച്ഛണ്ണം ഖു ഏദം ണേദവ്വം । (ആ, ഉപസക മാ മൈവം । പ്ര ഛന്നം ഖല്വേതന്നേതവ്യം)
കപാലീ - നൂനമേവമാദ്വിപ്രച്ഛാദനനിഭിത്തം ബഹുചീവരധാരണം ബുദ്ധേനോപദിഷ്ടം ।
ശാക്യക്യഭിക്ഷു - സചം ഏദം । (സത്യേമത്)
കപാലീ- ഇദം തത് സംവൃതസത്യം । പരമാർഥസത്യം ശ്രോതുഭിച്ഛാമി ।
ശാക്യഭിക്ഷു: - ഭോദു ഏത്തഓ പരിഹാസോ । ആദിക്കമാദി ഭിക്വാവളാ ।സാഹേമി അഹം । (പ്രതിഷ്ഠതേ ।) (ഭവത്വേതാവാൻ പരിഹാസഃ | അതിക്രമതി ഭിക്ഷാവേലാ | സാധയാമ്യഹം |)
കപാലീ - ആഃ, ധൂർത്ത ! ക ഗമിഷ്യസി । ദീയതാം മേ കപാലം ।(ചീവരാന്തമാലംബതെ !)
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - ണമേോ ബുദ്ധാഅ । (നമോ ബുദ്ധായ)
കപാലീ - നമഃ ഖരപടായേതി വക്തവ്യേ ,യേന ചോരശാസ്ത്രം പ്രണീതം । അഥവാ ഖരപടാദഷ്യസ്മിന്നധികാരെ ബുദ്ധ ഏവാധികഃ । കുതഃ,
വേദാന്തേഭ്യോ ഗൃഹീത്വാർധാൻ. യോ മഹാഭാരതാദപി ।
വിപ്രാണാം മിഷതാമേവ കൃതവാൻ കോശസഞ്ചയം ।।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - സന്തം പാപം സന്തം പാപം । (ശാന്തം പാപം ശാന്തം പാപം)
കപാലീ - -ഏവം സുവൃത്തസ്യ തപസ്വിനഃ കഥമിവ പാപം ന ശാമ്യതി ।
ദേവസോമാ - ഭഅവം ! പരിസ്സന്തോ വിഅ ളകഖീഅസ്തി ।ണ ഏദം സുഹോവാഅസുളഹം കവാളം| താ ഏദിണാ ഗോസിങ്ഗേണ സുരം പിബിഅ ജാദബളീ ഭവിഅ ഇമിണാ സഹ വിവാദം കരേഹി|
(ഭഗവൻ പരിശ്രാന്ത ഇവ ലക്ഷ്യസേ । നൈതത് സുഖോപായസുലഭം കപാലം ! തദേതേന ഗോ ശൃംഗേണ സുരാം പീത്വാ ജാതബലോ ഭൂത്വാനേന സഹ വിവാദം കുരു|)
കപാലീ - തഥാസ്തു ।
(ദേവസോമാ കപാലിനേ സുര പ്രയച്ഛതി !)
കപാലീ - (പീത്വാ) പ്രിയേ ! ത്വയാപി ശ്രമാപനോദഃ കർതവ്യഃ ।
ദേവസോമാ – ഭഅവം ! തഹ । (പിബതി) (ഭഗവൻ, തഥാ)
കപാലീ -അയമസ്മാകമപകാരീ । സംവിഭാഗപ്രധാനഃ സ്വസിദ്ധാന്തഃ ।ശേഷമാചാര്യയ പ്രദീയതാം।
ദേവസോമാ - ജം ഭഅവം ആണവേദേി ।ഗഹ്ണദു ഭഅവം । (യദ് ഭഗവാനാജ്ഞാപയതി । ഗൃഹ്ണാതു.ഭഗവാൻ)
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - (ആത്മഗതം) (അഹോ സുഹ്യേവണദോ അബ്ഭുദഓ ।ഏതഓ ദോസോ -മഹാജണോ പേക്ഖിസ്സദി. (പ്രകാശം) ഭോദി ! മാ മാ ഏവം । ണ വങ്ഗൈദി അഹ്മാണം । (സൃക്വണി ലേഢി )
(അഹോ സുഖോപനതോഽഭ്യുദയഃ । ഏതാവാൻ ദോഷഃ - മഹാജനോ ദ്രക്ഷ്യതി । ഭവതി ! മാ മൈവം । ന വർധിതേഽസ്മാകം)
ദേവസോമാ - ധംസ । കുദോ ദേ ഏതിആണി ഭാഅധേആണി । (ധ്വംസസ്വ ।കുതസ്തേ ഏതാവന്തി ഭാഗധേയാനി )
കപാലീ - പ്രിയേ ഇയമസ്യേച്ഛാവിരോധിനീ വാഗ് മുഖപ്രസേകേന സ്ഖല(യ?)തി ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ- ഇദ്ദാണേി വി ണത്ഥി ദേ കരുണാം । (ഇദാനീമപി നാസ്തി തേ കരുണാ)
കപാലീ - യദ്യസ്തി കരുണാ, കഥം വീതരാഗോ ഭവിഷ്യാമി ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - ഏവം വീദരാഗിണാ വീദരോസേണ് വി ഹേോദ്വ്വം । (ഏവം വീതരാഗിണാ വീതരോഷേണാപി ഭവിതവ്യം)
കപാലീ --വീതരോഷോ ഭവിഷ്യാമി, യദി മേ സ്വകം ദാസ്യതി ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - കിം ദേ സഅം । (കിം തേ സ്വകം)
കപാലീ - കപാലം ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - കഹം കവാളം
കപാലീ - കഥം കപാലമിത്യാഹ । അഥവാ യുക്തമേതത് ।
ദൃഷ്ടാനി വസ്തൂനി മഹീസമുദ്ര
മഹീധരാദീനി മഹാന്തി മോഹാത് ।
അപഹ്നുവാനസ്യ സുതഃ കഥം ത്വ-
മല്പം ന നിഹ്നോതുമലം കപാലം ॥
ദേവസോമാ - ഭഅവം ! കേവളം ളാളീയമാണോ ണ ദഇസ്സദി । താ ഏദസ്സ് ഹത്ഥാദീ ആച്ഛിന്ദിഅ ഗച്ഛാമോ । (ഭഗവൻ ! കേവലം ലാല്യമാനേോ ന ദാസ്യതി । തദേതസ്യ ഹസ്താദാച്ഛിദ്യ ഗച്ഛാവഃ )
കപാലീ - പ്രിയേ തഥാ । (ആച്ഛേതും വ്യാപ്രിയതേ । )
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - ധംസ ദുട്ടകവാളിഅ ! । (ധ്വംസസ്വ ദുഷ്ടകാപാലിക)
(ഹസ്തേന നുദൻ പദേന താഡയതി ।)
കപാലോ - കഥം പതിതോഽസ്മി ।
ദേവസോമാ - മുദോ സി ദാസീഏവുത്ത് ! । (കേശാപകർഷണം രൂപയിത്വാ നിരാലംബനാ പതിതാ । ) (മൃതോഽസി ദാസ്യാഃപുത്ര !)
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - (ആത്മഗതം) അഘം ബുദ്ധസ്സ വിണ്ണാ - ണം, ജേണ മുണ്ഡണം ദിഷ്ടും| (പ്രകാശം) ഉട്ടേഹി ഉട്ടേഹി ഉസിഏ ! ഉട്ടേഹി । (ഇതേ ദേവസോമാമുത്ഥാപയതി ।)
(അർഹ് (അർധ് വാ) ബുദ്ധസ്യ വിജ്ഞാനം, യേന മുണ്ഡനം ദൃഷ്ടം । ഉത്തിഷ്ഠോതിഷ്ഠ ഉപാസികേ ഉതിഷ്ഠ ।)
കപാലീ - പശ്യന്തു പശ്യന്തു മാഹേശ്വരാഃ അനേന ദുഷ്ടഭിക്ഷുനാമധാരകേണ നാഗസേനേന മമ പ്രിയതമാപാണിഗ്രഹണം ക്രിയമാണം ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - ആ ബുസ് ! മാ മാ ഏവം । ധമ്മോ ഖു അഹ്മാണം വിസമപദേിദാണുകമ്പാ ।
(ആ ഉപാസക ! (ആയുഷ്മാൻ! വാ) മാ മൈവം | ധർമ്മഃ ഖല്വസ്മാകം വിഷമ പതിതാനുകമ്പാ |)
കപാലീ - കിമയമപി സർവജ്ഞധർമഃ ।നന്വഹം പൂർവം പതിതോഽസ്മി । ഭവതു, കിമനേന । ഇദാനീം തവ ശിരഃകപാലം മമ ഭിക്ഷാകപാലം ഭവിഷ്യതി ।
(സര്വേ കലഹം രൂപയന്തി । )
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - ദുക്ഖം ദുക്ഖം । (ദുഃഖം ദുഃഖം)
കപാലീ -പശ്യന്തു പശ്യന്തു മാഹേശ്വരാഃ । ഏഷ ദുഷ്ടഭിക്ഷു നാമധാരകോ മമ ഭിക്ഷാകപാലം മൂഷിത്വാ സ്വയമേവാക്രന്ദതി । ഭവതു, അഹ്മപ്യാക്രോശയിഷ്യേ । അബ്രഹ്മണ്യം അബ്രഹ്മണ്യം ।
(തതഃ പ്രവിശതി പാശുപതഃ । )
പാശുപതഃ - സത്യസോമ !കിമർഥമാക്രന്ദസി ।
കപാലീ - ഭോ ബഭ്രുകല്പ ! അയം ദുഷ്ടഭിക്ഷുനാമധാരകോ നാഗസേനോ മമ ഭിക്ഷാകപാലം ചോരയിത്വാ ദാതും നേച്ഛതി ।
പാശുപതഃ - (ആത്മഗതം) യദസ്മാഭിരനുഷ്ഠേയം, ഗന്ധർവൈഃ തദനുഷ്ഠിതം । ഏഷ ദുരാത്മാ,
താം ക്ഷൌരികസ്യ ദാസീം മം ദയിതാം ചീവരാന്തദർശിതയാ ।
ആകർഷതി കാകണ്യാ ബഹുശോ ഗാം ഗ്രാസമുഷ്ടയേവ് ॥
തദിദാനീം പ്രതിഹസ്തിപ്രോത്സാഹനേന ശത്രുപക്ഷം ധ്വംസയാമി | (പ്രകാശം) ഭോ നാഗസേന ! അപ്യേവമേതദ് ,യഥായമാഹ ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ- ഭഅവം ! തുവം പി ഏവം ഭണാസി । അദിണ്ണാദാണാ വേരമണം സിഖ്വപദം । മുധാവാദാ വേരമണം സിഖ്വപദം ।അബ്ബമ്ഹചയ്യാ വേരമണം സിഖ്വപദം ।പാണാദിപാദാ വേരമാണം സിഖ്വപദം । അകാളഭോഅണാ വേരമണം സിഖ്വപദം । അഹ്മാഅം ബുദ്ധധമ്മം സരണം ഗച്ഛാമി ।
(ഭഗവൻ, ത്വമപ്യേവം ഭണസി | അദത്താദാനാദ്വിരമണം ശിക്ഷാപദം । മൃഷാവാദാദ്വിരമണം ശിക്ഷാപദം । അബ്രഹ്മചര്യാദ്വിരമണം ശിക്ഷാപദം । പ്രാണാതിപാതാദ്വിരമണം ശിക്ഷാപദം । അകാലഭോജനാദ്വിരമണം ശിക്ഷാപദം । അസ്മാകം ബുദ്ധധർമ്മം ശരണം ഗച്ഛാമി ।)
പാശുപതഃ - സത്യസോമ ! ഈദൃശാ ഏഷാം സമയഃ ।കിമത്ര പ്രതിവചനം ।
കപാലീ -നന്വസ്മാകമനൃതം ന വക്തവ്യമിതി സമയഃ ।
പാശുപതഃ – ഉഭയമപ്യുപപന്നം ।കോഽത്ര നിർണയോപായഃ ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - ബുദ്ധവഅണം പമാണീകരഅന്തോ ഭിക്ഖൂ സുരാഭാഅണം ഗണ്ഹാദി ത്തി കോ ഏത്ഥ് ഹേദൂ । (ബുദ്ധംവചനം പ്രമാണീകുർവൻ ഭിക്ഷുഃ സുരാഭാജനം ഗൃഹ്ണാതീതി കോഽത്ര ഹേതുഃ)
പാശുപതഃ - നഹി പ്രതിജ്ഞാമാത്രേണ ഹേതുവാദിനഃ സിദ്ധിരസ്തി ।
കപാലീ - പ്രത്യക്ഷേ ഹേതുവചനം നിരർത്ഥകം ।
പാശുപതഃ --കഥം പ്രത്യക്ഷമേവ ।
ദേവസോമാ - ഭഅവ ! ഏദസ്സ ഹത്ഥേ ചീവരാന്തപ്പച്ഛാദിദം കവാളം । (ഭഗവൻ, ഏതസ്യ ഹസ്തേ ചീവരാന്തഃപ്രച്ഛാദിതം കപാലം)
പാശുപതഃ - ശ്രുതം ഭവതാ ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - ഭോ ഭഅവം ! ഏദം കവാളം ണ പരകരഅ | (ഭോ ഭഗവൻ, ഏതത് കപാലം ന പരകീയം)
കപാലീ - തേന ഹി ദർശയ താവത് ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ – തഹ । (തഥാ)
(ദർശയതി ।)
കപാലീ - പശ്യന്തു പശ്യന്തു മാഹേശ്വരാഃ കാപാലികേന കൃതമന്യായ്യമസ്യ ഭദന്തസ്യ സാധുവൃത്തതാം ച ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - അദ്വിണ്ണാദാണാ വേരമണം സിഖ്വാപദം* (ഇതി പുനസ്തദേവ പഠതി )
(ഉഭൌ നൃത്യതഃ ।)
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - ഹദ്ധി । ളഞ്ജിദ്വേ കാളേ ണചദി. (ഹാ ധിക് ! ലജ്ജിതവ്യോ കാലേ നൃത്യതി | )
കപാലീ - ആഃ കോ നൃത്യതി । (സർവതോ വിലോക്യ) ആ മമ നഷ്ടഭിക്ഷാഭാജനദർശനകുതൂഹലമലയാനിലപ്രയുക്തായാ ധ്രൂവമസ്യ നൃത്തബുദ്ധിഃ പ്രീതിലതായാ വിലസിതഷു ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - ഭഅവം ! കേണ കാരണേണ ഏദം ണ ളക്ഖീആദി । ഭോ ! ആചിഖ്വദു ഭഅവം । ഇമസ്സ അഅം വണ്ണോ । (ഭഗവൻ ! കേന കാരണേനൈതന്ന ലക്ഷ്യതേ । ഭോഃ ! ആചഷ്ടാം ഭഗവാൻ । അസ്യായം വർണഃ ।)
കപാലീ –കിമത്ര വക്തവ്യം. നനു മയാ ദൃഷ്ടം । കാകാദപേി കൃഷ്ണമിദം കപാലം ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - തേണ ഹി ഏദം മമകേരഅം തി സഅം ഏവ അബ്ഭുവഗദ് ।
(തേന ഹേതന്മദീയമിതി സ്വയമേവാഭ്യുപഗതം ।)
കപാലീ - സത്യമഭ്യുപഗതം തവ വർണാന്തരകരണേ നൈപുണ്യം | പശ്യ,
യദേതദാസീത് പ്രഥമം സ്വഭാവതോം
മൃണാലഭംഗച്ഛവിചേോരമംബരം ।
നനു ത്വയാ നീതമചിന്ത്യകർമണാ
തദേവ ബാലാരുണരാഗതാമ്രതാം ॥
അപിച,
ആവൃതം ബഹിരന്തശ്ച കഷായേണാനപായിനാ ।
ത്വാം പ്രാപ്തേ സ്യാത് കഥം നാം കപാലമക്ഷായിതം ॥
ദേവസോമാ - ഹാ ഹദഹ്മി മന്ദഭാആ ।സവ്വളക്ഖണസമ്പണ്ണദാഏ് കമളാസണസീസകവാളാണുഭാവസ്സ് പുണ്ണമാസിസോമദംസണസ്സ് ണിച്ചസുരാഗന്ധിണോ ഏദസ്സ് മളിണപഡസംസഗ്ഗേണ് ഇഅ് ഈദിസീ അവസ്ഥാ സംവുത്താ ।
(ഇതി രോദിതി )
(ഹാ ഹതാമി മന്ദഭാഗാ ।സർവലക്ഷണസമ്പന്നതയാ കമലാസനശീർഷകപാലാനുഭാവസ്യ പൌർണമാസീസോമദർശനസ്യ നിത്യസുരാഗധിന ഏതസ്യ മലിനപടസംസർഗേണേയമീദൃശ്യവസ്ഥാ സംവൃതാ | )
കപാലീ - പ്രിയേ അലമലം സന്താപേന । പുനഃ ശുചിർഭവിഷ്യതി । ശ്രൂയന്തേ ഹി മഹാന്തി ഭൂതാനി പ്രായശ്ചിതൈരപനീതകല്മഷാണി ഭവന്തി । തഥാഹി,
ആസ്ഥായ പ്രയതോ മഹാവ്രതമിദം ബാലേന്ദുചൂഡാമണിഃ
സ്വാമീ നോ മുമുചേ പിതാമഹശിരശ്ഛേദോദ്ഭവാദനസഃ ।
നാഥേോഽപി ത്രിദ്വിവൌകസാം ത്രിശിരസം ത്വഷ്ടുസ്തനൂജം പുരാ
ഹത്വാ യജ്ഞശാതേന ശാന്തദുരിതോ ഭേജേ പുനഃ പുണ്യതാം ॥
ഭോ ബഭ്രുകൽപ്പ ! നന്വേവമേതത് |
പാശുപതഃ -ആഗമാനുഗതമഭിഹിതം ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - ഭോ ! വണ്ണോ ദാവ് മഏ് കിദീ. ഇമസ്സ് സണ്ഠാണപരിമാണം കേണ് ണിമ്മിദം ।
(ഭോഃ ! വർണസ്താവന്മയാ കൃതഃ ।അസ്യ സംസ്ഥാനപരിമാണം കേന് നിർമിതം ।)
കപാലീ - നനു മായാസന്താനസംഭവാഃ ഖലു ഭവന്തഃ ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - കേതിഅം വേളേ ഭവന്തം അക്ോസാം ।ഗണ്ഹദു ഭഅവം ।
(കിയതീം വേലാം ഭവന്തമാക്രോശാമി ।ഗൃഹ്ണാതു ഭഗവാൻ ।)
കപാലീ - നൂനമേവം ബുദ്ധേനാപി ദാനപാരമിതാ പൂരിതാ |
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - ഏവം ഗദേ കിം ദാർണിം മേ സരണം । (ഏവം ഗതേ കിമിദാനീം മേ ശരണം ।)
കപാലീ - നനു ബുദ്ധധർമസംഘാഃ ।
പാശുപതഃ - നായം വ്യവഹാരോ മയാ പരിച്ഛേത്തും ശക്യതേ । തദധികരണമേവ യാസ്യാമഃ ।
ദേവസോമാ - ഭഅവം ! ജഇ് ഏവം, ണമീ കവാളസ്സ । (ഭഗവൻ !യദ്യേവം, നമഃ കപാലായ)
പാശുപതഃ -കോഽഭിപ്രായഃ ।
ദേവസോമാ - ഏസോ ഉണ് അണേഅവിഹാരഭേോഅസമധിഗദവിത്തസഞ്ചഓ് ജഹാകാമം അധികരണകാരുണിആണം മുഹാണി
(ഏഷ പുനരനേകവിഹാരഭോഗസമധിഗതവിത്തസഞ്ചയോ യഥാകാമമധികരണകാരുണികാനാം മുഖാനി പൂരയിതും പാരയതി । അസ്മാകം പുനരഹിചർമഭൂതിമാത്രവിഭവസ്യ ദരിദ്രകാപാലികസ്യ പരിചാരികാണാം കോഽത്ര വിഭവോഽധികരണം പ്രവേഷ്ടും ।)
പാശുപതഃ-നൈതദേവം ।
അജിഹ്മൈഃ സാരഗുരുഭിഃ സ്ഥിരൈഃ ശ്ലക്ഷ്ണൈഃ സുജന്മഭിഃ
തൈധൈർമോ ധാര്യതേ സ്തംഭൈഃ പ്രാസാദ ഇവ സാധുഭിഃ ॥
കപാലീ -കൃതമനേന ।കുതശ്ചിദപി ന്യായവൃത്തേർഭയം നാസ്തി ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - ഭോ ഭഅവം ! തുമം ദാവ് അഗ്ഗദോ ഹോ । (ഭോ ഭഗവൻ ! ത്വം താവദഗ്രതോ ഭവ |)
പാശുപതഃ-ബാഢം ।
(സര്വേ പരിക്രാമതി !)
(തതഃ പ്രവിശത്യുന്മത്തക്രഃ ।)
ഉന്മത്തകഃ- ഏശേ ഏശേ ദുട്ടകുക്രുളേ. ശുള്ളമംദാഗബ്ഭം കവാളം ഗണിഹഅ് ധാവശി । ദാശീഏപുത്ത് ! കഹിം ഗമിശിശശി । ഏശേ ദാര്ണി കവാളം ണിക്ഖിവിഅ് മം ഖായിദുകാമോ അഹിമുഹം ആഹാവഇ് । (ദിശോ വിലോക്യ) ഇമിണാ പത്ഥളേണ ദന്താണി ശേ ഭംജിശ്ശം । കഹം കവാളം ഉജ്ഝിഅ് പളാആശി । ഉമ്മതേ ദുട്ടകുക്കുളേ ഈദിശേണ ണോം ശൂളതണേണ മഏ ശഹ വി ളോശം കളേശി । ഗാമശൂഗളം ആളുഹിഅ ഗഗണമുപ്പദിദേണ ശാഗളേണ പഡിഭഞ്ജിഅ ളാവണം ബളാ ഗഹീദേ ശക്കശുദേ തിമിങ്ഗളേ । അഇ ഏളണ്ഡളുക്ഖ ! കിം ഭണാശി - അളിഅം അളിഅം തി । ണം ഏശേ മുശളശമവിശാളളമ്ബഹത്ഥേ ദദ്ദളേ മേ ശക്ഖീ । അഹവ തേള്ളോക്കവിദിഅപളകമഇശ ശക്ഖിണ കിം കഥ്യം ।ഏവം കളിശശം । കുക്കിളഖാദിഅശേശം മംശഖണ്ഡം ഖാദിശ്ശം । (ഖാദൻ ശ്രാന്തഃ) ഹാ ഹാ മാളിദോ മ്ഹി ബപ്ഫേണ് മാളിദീ മ്ഹി ।
(രുദിത്വാ വിലോക്യ) കേ ഏശേ മം താളേശി । (വിലോക്യ) ദുട്ടദാളആ ! ജശ്ശ വാ കശ്ശ വാ ഭാഉണേഓീ ഖു അഹം, ഭീമശേണശ്ശ ഘടുക്കഓ വിഅ । അവിഅ ശുണാഥ,
ഗഹോദശൂളാ ബഹുവേശധാളിണോ
ശദം പിശാആ ഉദളേ വഹന്തി മേ ।
ഇാദം ച ബഘാണ ണിശഗ്ഗഭീശണം
മുഹേണ മുഞ്ചാമി അഹം മഹോളഎ ॥
കഹം മം ബാഹന്തി ।പശീദന്തു പശീദന്തു ദാളഅഭട്ടാ । ഇമശ്ശ മംശഖണ്ഡശ്ശ കാളണാദീ മാ മം ബാഹേഹ । (അഗ്രതേ വിലോക്യ) ഏശേ ഖു അമ്ഹാണം ആആളിഏ ശൂളനന്ദീ । ജാവ ണം ഉവശപ്പാമി ।
(ഇതി ധാവതി ।)
(ഏഷ ഏഷ ദുഷ്ടകുക്കുരഃ. ശുല്യമാംസഗർഭേ കപാലം ഗൃഹീത്വാ ധാവസി । ദാസ്യാഃ പുത്ര ! കുത്ര ഗമിഷ്യസി । ഏഷ ഇദാനീം കപാലം നിക്ഷിപ്യ മാം ഖാദിതുകാമോഽഭിമുഖമാധാവാതി | അനേന പ്രസ്തരേണ ദന്താനസ്യ ഭംഗ്‌ക്ഷ്യാമി | കഥം കപാലമുജ്ഝിത്വാ പലായസേ । ഉന്മത്തോ ദുഷ്ടകുക്കുര ഈദൃശേന നാമ ശൂരത്വേന മയാ സഹാപി രോഷം കരോഷി । ഗ്രാമസൂകരമാരുഹ്യ ഗഗനമുത്പതിതേന സാഗരേണ പ്രഭഞ്ജ്യ രവണം ബലാദ് ഗൃഹീതഃ ശക്രസുതസ്തിമിംഗിലഃ । അയി ഏരണ്ഡവൃക്ഷ ! കിം ഭണസി – അലീകമലീകമിവി । നന്വേഷ മുസലസമവിശാലലംബഹസ്തോ ദർദുരോ മേ സാക്ഷീ । അഥവാ ത്രൈലോക്യവിദിതപരാക്രമസ്യ സാക്ഷിണാ കിം കാര്യം । ഏവം കരിഷ്യാമി । കുക്കുരഖാദിതശേഷം മാംസഖണ്ഡം ഖാദിഷ്യാമി । ഹാ ഹാ മാരിതോഽസ്മി ബാഷ്പേണ മാരിതോഽസ്മി । ക ഏഷ മാം താഡയസി । ദുഷ്ടദാരകാഃ ! യസ്യ വാ കസ്യ വാ ഭാഗിനേയഃ ഖല്വഹം, ഭീമസേനസ്യ ഘടോത്കച ഇവ ।അപിച ശ്രൃണുഥ,
ഗൃഹീതശൂലാ ബഹുവേഷഘോരിണഃ
ശതം പിശാചാ ഉദരേ വഹന്തി മേ ।
ശത ച വ്യാഘ്രണാം നിസർഗഭീഷണം
മുഖേന മുഞ്ചാമ്യഹം മഹോരഗാൻ ।।
കഥം മാം ബാധന്തേ । പ്രസീദന്തു പ്രസീദന്തു ദാരകഭർതാരഃ । അസ്യ മാംസഖണ്ഡസ്യ കാരണാദ് മാ മാം ബാധധ്വം । ഏഷ ഖല്വസ്മാകമാചാര്യഃ ശൂരനന്ദീ । യാവദേനമുപസർപാമി ।)
പാശുപതഃ -അയേ ! അയമുന്മത്തകഃ ഇത ഏവാഭിവർതതേ । യഏഷഃ,
നിർവിഷ്ടോഝിതചിത്രചീവരധരോ രൂക്ഷേനിതാന്താകുലൈഃ കേശൈരുദ്ധതഭസ്മപാംസുനിചയൈർനിർമാല്യമാലാകുലൈഃ । ഉച്ഛിഷ്ടാശനലോലുപൈബൈലിഭുജാമന്വാസ്യമാനോ ഗണേ-
ഭൂയാൻ ഗ്രാമകസാരസഞ്ചയ ഇവ ഭ്രാമ്യൻ മനുഷ്യാകൃതിഃ ।
ഉന്മത്തക - ജാവ ണം ഉവശപ്പാമി । (ഉപസൃത്യ) മഹാശാഹുണീ ചണ്ഡാളകുക്കുളശ്ശ ശആശാദീ അഹിഅദം ഏദം കവാളം പഡിഗണ്ഹദു ഭഅവം ।
(യാവദേനമുപസർപാമി । മഹാസാധീശ്ചണ്ഡാലകുക്കുരസ്യ സകാശാദധിഗതമേതത് കപാലം പ്രതിഗൃഹ്ണാതു ഭഗവാൻ ।)
പാശുപതഃ - (സദൃഷ്ടിക്ഷേപം) പാത്രേ പ്രതിപാദ്യതാം.
ഉന്മത്തകഃ - മഹാബമ്ഹണ ! കളിഅദു പശാദോ । (മഹാബ്രാഹ്മണ ! ക്രിയതാം പ്രസാദഃ ।)
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - ഏസോ മഹാപാസുവദോ ഏദസ്സ ജേഗ്ഗോ । (ഏഷ മഹാപാശുപത ഏതസ്യ യോഗ്യഃ)
ഉന്മത്തകഃ – (കപാലിനമുപഗമ്യ കപാലം ഭൂമൌ നിക്ഷിപ്യ പ്രദക്ഷിണീകൃത്യ പാദയോഃ പതിത്വാ) മഹാദേവ കളീഅദു പശാദോ ।ഏശോ ദേ അഞ്ജളീ ।
(മാഹാദേവ ! ക്രിയതാം പ്രസാദഃ | ഏഷ അഞ്ജലിഃ |)
കപാലീ - അസ്മദീയം കപാലം ।
ദേവസോമാ - ഏവം ഏദം । (ഏവമേതത്)
കപാലീ - ഭഗവത്പ്രസാദാത് പുനരപി കപാലീ സംവൃത്തഃ । (ഗ്രഹീതുമേിച്ഛതി)
ഉന്മത്തകഃ - ദാശീഏപുത്ത് ! വിശം ഖാദേഹി । (ദാസ്യാഃപുത്ര ! വിഷം ഖാദ |)
(കപാലമാച്ഛിദ്യ ഗച്ഛതി ।)
കപാലീ - (അനുസൃത്യ) ഏഷ യമപുരുഷോ മേ ജീവിതം ഹരതി । അഭ്യവപദ്യേതാം ഭവന്തൗ ।
ഉഭൗ - ഹോദു । അമ്ഹേ ദേ സഹാആ ഹോം । (ഭവതു । ആവാം തേ സഹായൌ ഭവാവഃ ।)
(സർവേ രുന്ധന്തി !)
കപാലീ - ഭോഃ ! തിഷ്ഠ തിഷ്ഠ ।
ഉന്മത്തകഃ - കിശ്ശ മം ഛുന്ധന്തി । (കസ്മാന്മാം രുന്ധന്തി ।)
കപാലീ - അസ്മദീയം കപാലം ദത്ത്വാ ഗമ്യതാം ।
ഉന്മത്തകഃ - മൂഢ ! കിം ണ പേക്ഖശി, ശുവണ്ണഭാഅണം ഖു ഏദം ।
(മൂഢഃ കിം ന് പശ്യസേി, സുവർണഭാജനം ഖല്വേതത് ।)
കപാലീ --ഏവംവിധം സുവർണഭാജനം കേന കൃതം ।
ഉന്മത്തകഃ - ഏദിണാ ശുവണ്ണവണ്ണപഡാവുദേണ ശുവണ്ണകാരാവുത്തഏണ കിദം തി ഭവഅം ! ശുവണ്ണഭാഅണം തി ഭണാമി ।
(ഏതേന സുവർണവർണപടാവൃതേന സുവർണകാരാവുക്തേന കൃതമിതി ഭഗവൻ ! സുവർണഭാജനാമിതി ഭണാമി ।)
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - കിം ഭണാസി । (കിം ഭണാസി|)
ഉന്മത്തകഃ - ശുവണ്ണഭാഅണം ത്തി । (സുവർണഭാജനമിതി|)
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - കിമഅം ഉമ്മത്തഓ । (കിമയമുന്മത്തകഃ |)
ഉന്മത്തകഃ - ഉമ്മത്തഓ തി ബഹുശോ ഏദം ശഈ ശുണോമി । ഏദം ഗണ്ഹിഅ ദളിശേഹി ഉമ്മത്തഅം ।(കപാലിനേ കപാലം പ്രയച്ഛതി । )
(ഉന്മത്തക ഇതി ബഹുശ ഏതം ശബ്ദം ശൃണോമി । ഏതദ് ഗൃഹീത്വാ ദർശയോന്മത്തകം ।)
കപാലീ - (കപാലം ഗൃഹീത്വാ) അയമിദാനീം കുഡ്യേനാന്തർഹിതഃ । ശീഘ്രമനുഗമ്യതാം ।
ഉന്മത്തകഃ - ളദ്ധപ്പശാദേ ഹ്മി । (ലബ്ധപ്രസാദോ അസ്മി)
(നിഷ്ക്രാന്തോ ജവേനോന്മത്തക ।)
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - അഹോ അച്ഛരിഅം । പരവക്ഖസ്സ ളാഭേണ അഹം പരിതുട്ഠോ ഹ്മി ।
(അഹോ ആശ്ചര്യം । പരപക്ഷസ്യ ലാഭേനാഹം പരിതുഷ്ടോഽസ്മി ।)
കപാലീ - (കപാലം പരിഷ്വജ്യ)
ചിരം മയാ ചരിതമഖണ്ഡിതം തപേ
മഹേശ്വരേ ഭഗവതി ഭക്തിരസ്തി മേ ।
തിരോഹിതഃ സ തു സഹസാ സുഖേന ന
സ്ത്വമദ്യ യത് കുശലി കപാല ! ദൃശ്യസേ ॥
ദേവസോമാ - ഭഅവം ! ചന്ദസമാഗദം വിഅ പഓസം ഭഅവന്തം പേക്ഖന്തീഏ അജ്ജ് ആണന്ദദീ വിഅ മേ ദിട്ടീ ।
(ഭഗവൻ ! ചന്ദ്രസമാഗതമിവ പ്രദോഷം ഭഗവന്തം പശ്യന്ത്യാ അദ്യാനന്ദതീവ മേ ദൃഷ്ടിഃ ।)
പാശുപതഃ -ദ്വിഷ്ടയാ ഭവാൻ വർധതേ ।
കപാലീ - നന്വഭ്യുദയോ ഭവതാമേവ ।
പാശുപതഃ - (ആത്മഗതം) സത്യമേതത് - നാസ്ത്യദോഷവതാം ഭയമിതി, യദ്യമദ്യ ഭിക്ഷുവ്യാഘ്രമുഖാത് പരിഭ്രഷ്ടഃ. (പ്രകാശം) യാവദഹമിദാനീമേവ സുഹൃദ്ഭ്യുദ്യകൃതമാനന്ദം പുരോധായ ഭഗവതഃ പൂർവസ്ഥലീനിവാസിനോ ധൂമവേലാം പ്രതിപാലയാമി । അയം ചാദ്യപ്രഭൃതി,
വിരോധഃ പൂർവസംബദ്ധോ യുവയോരസ്തു ശാശ്വതഃ.
പരസ്പരപ്രീതികരഃ കിരാതാര്ജുനയേോരിവ ॥
(നിഷ്ക്രാന്തഃ പാശുപതഃ ।)
കപാലീ - ഭോ നാഗസേന ! യന്മയാപരാധഃ കൃതഃ ,തത് പ്രസന്നഹൃദയം ത്വാമിച്ഛാമി ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - കിം ഏദം പി അബ്ഭത്ഥണീഅം. കിം ദേ പിഅം കരേമി ।
(കിമേതദപ്യഭ്യർത്ഥനീയം । കിം തേ പ്രിയം കരോമി ।)
കപാലീ - യദി മേ ഭഗവാൻ പ്രസന്നഃ, കിമതഃ പരമഹമിച്ഛാമി ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - ഗച്ഛാമി ദാവ അഹം । (ഗച്ഛാമി താവദഹം |)
കപാലീ - ഗച്ഛതു ഭവാൻ പുനർദർശനായ ।
ശാക്യഭിക്ഷുഃ - തഹ ഹോദു । (തഥാ ഭവതു |)
(നിഷ്ക്രാന്തഃ । )
കപാലീ - പ്രിയേ ദേവസോമേ ! ഗച്ഛാവസ്താവത് ।
(ഭരതവാക്യം )
ഇാശ്വദ് ഭൂത്യൈ പ്രജാനാം വഹതു വിധിഹുതാമാഹുതിം ജാതവേദാ
വേദാൻ വിപ്രാ ഭജന്താം സുരഭിദുഹിതരോ ഭൂരിദോഹാ ഭവന്തു ।
ഉദ്യുക്തഃ സ്വേഷു ധർമേഷ്വയമപി വിഗതവ്യാപദാചന്ദ്രതാരം
രാജന്വാനസ്തു ശക്തിപ്രശമിതരിപുണാ ശത്രുമല്ലേന ലോകഃ ॥
(നിഷ്ക്രാന്തൌ ।)
മത്തവിലാസപ്രഹസനം സമാപ്തം ।
ശുഭം ഭൂയാത് ।