ഭഗവദജ്ജുകം

ഭഗവദജ്ജുകം

ബോധായനവിരചിതം

(തതഃ പ്രവിശതി നാന്ദ്യന്തേ സൂത്രധാരഃ)
 
 
സൂത്രധാരഃ:
ത്വാം പാതു ലക്ഷണാപാഢ്യഃ
സുരവരമകുടേന്ദ്രചാരുമണിഘൃഷ്ടഃ
രാവണാനമിതാംഗുഷ്ഠോ
രുദ്രസ്യ സദാർച്ചിത പാദഃ
 
ഇദമസ്മദീയം ഗൃഹം, യാവത് പ്രവിശ്യാമി. (പ്രവിശ്യ) വിദൂഷക! വിദൂഷക!
 
വിദൂഷകഃ: അയ്യ ആഹി (ആര്യ അയമസ്മി.)
 
സൂത്രധാരഃ: വിജനം താവത്. യാവതേ പ്രിയമാഖ്യാസ്യാമി.
 
വിദൂഷകഃ: അയ്യ തഹ. (നിഷ്ക്രമ്യ പ്രവിശ്യ) അയ്യ വിജനം ഗുഹം ഇദം. പിഅം ദാവ അയ്യോ ആചിക്ഖോദു.
  (ആര്യ തഥാ. (നിഷ്ക്രമ്യ പ്രവിശ്യ) ആര്യ വിജനം ഗൃഹം ഇദം. പ്രിയം താവദാര്യ ആചക്ഷതു.)

സൂത്രധാരഃ: ശ്രൂയതാം. അദ്യാസ്മി ബഹിർനഗരാദ് ആഗച്ഛതാ അനേകസിദ്ധാദേശജനിതപ്രത്യയേന ലക്ഷണിനാ ബ്രാഹ്മണേനാഹമാദിഷ്ടഃ. അദ്യ ഇതസ്സപ്തമേഹനി തവ രാജകുലേ പ്രേക്ഷാ ഭവിഷ്യതി. തതസ്ത്വത്പ്രയോഗപരിതുഷ്ടേന രാജ്ഞാ ദത്താം മഹതീം ശ്രിയമവാപ്സ്യസീതി. തസ്യ ബ്രാഹ്മണസ്യാമിത്ഥ്യാദേശിതയാ ജനിതോത്സാഹഃ. തത്സംഗീതകം കരിഷ്യാമി.
 
വിദൂഷകഃ: കദമം ദാണിം അയ്യേണ നാഡാം നാഇയദി? (കഥമം ഇദാനീം ആര്യേണ നാടകം നാട്യതേ? )
 
സൂത്രധാരഃ: അത്രൈവ മേ ചിന്താ. അഥതു നാടകപ്രകരണോദ്ഭവാസു വാരേഹാമൃഗഡിമസമവകാരവ്യായോഗഭാണസല്ലാപവീഢ്യുത്സൃഷ്ടികാങ്കപ്രഹസനാദിഷു ദശജാതിഷു നാട്യരസേഷു ഹാസ്യമേവ പ്രധാനമിതി പശ്യാമി. തസ്മാത് പ്രഹസനമേവ പ്രയോക്ഷ്യാമി.
 
വിദൂഷകഃ: അയ്യ, അഹം ഹസ്സോവി പഹസണം ണ ജാണേ. (ആര്യ, അഹം ഹാസ്യോപി പ്രഹസനം ന ജാനേ. )
  
സൂത്രധാരഃ: തേനന ഹി ശിക്ഷ്യതാം ഭവാൻ. ണ ശക്യമശിക്ഷിതേനന കിഞ്ചിദപി ജ്ഞാതും.
 

വിദൂഷകഃ: തേനണ ഹി അയ്യോ ഏവ്വ മേ ഉവദിസദു. (തേനന ഹി ആര്യ ഏവ മേ ഉപാദിശതു. )
 
സൂത്രധാരഃ: ബാഢം.
ജ്ഞാനാർഥ കൃതബുദ്ധിസ്ത്വം സന്മാർഗേണാനുഗച്ഛ ഗച്ഛന്തം...
 
(നേപഥ്യേ)
 
ശാണ്ഡില്യ! ശാണ്ഡില്യ!
 
സൂത്രധാരഃ: (ശ്രുത്വാ)
....യോഗീശ്വരം ദ്വിജവൃഷം ശിഷ്യ ഇവ മാം പരിവ്രാജം
 
(നിഷ്ക്രാന്തൗ)
 
പ്രസ്താവന. (ആമുഖം)
 
(തതഃ പ്രവിശതി പരിവ്രാജകഃ)
 
പരിവ്രാജകഃ: ശാണ്ഡില്യ! ശാണ്ഡില്യ! (പൃഷ്ഠതോ അവലോക്യ) ന താവദ്ദൃശ്യതേ. സദൃശമസ്യ തമോവൃതസ്യ. കുതഃ -
ദേഹോ രോഗനിധിർജരാവശഗതോ ലീനാന്തകാധിഷ്ഠിതോ
യോ നിത്യപ്രതിഘാതരുദ്ധവിഷയസ്തീരേ യഥാ പാദപഃ
തം ലബ്ധ്വാ സുകൃതൈരനേകഗുണിതൈർ ദേഹാത്മനാ വിസ്മിതോ
മത്തോ യോ ബലരൂപയൗവനഗുണൈർ ദോഷാന്ന താൻ പശ്യതി
 
തസ്മാദനപരാദ്ധഃ ഖല്വയം തപസ്വീ. പുനരപി സമാഹ്വാനം കരിഷ്യേ. ശാണ്ഡില്യ! ശാണ്ഡില്യ!
 
(തതഃ പ്രവിശതി ശാണ്ഡില്യഃ)
 

ശാണ്ഡില്യഃ: ഭോഃ. പ്രഥമമെവാഹം കരടക ശേഷസമിദ്വേ നിരക്ഷരപ്രക്ഷിപ്തജിഹ്വേ കണ്ഠപ്രസക്തയജ്ഞോപവീതേ ബ്രാഹ്മണ്യമാത്രപരിതുഷ്ടേ കുലേ പ്രസൂതഃ. തതോ
ദ്വിതീയമസ്മാകം ഗൃഹേശനനാശേന ബുഭുക്ഷിതഃ പ്രാതരശനലൊഭേന ശാക്യശ്രമണകം പ്രവ്രജിതോസ്മി. തദോസ്തത്ര ദാസ്യാ പുത്രാണാമേകകാലഭുക്തത്വേന ബുഭുക്ഷിതഃ തമപി വിസൃജ്യ ചീവരം ച്ഛിത്വാ പാത്രം പ്രതോല്യ ഛത്രമാത്രം ഗൃഹീത്വാ നിർഗതോസ്മി. തതസ്തൃതീയമസ്യ ദുഷ്ടാചാര്യസ്യ ഭാണ്ഡ ഭാര ഗർദഭസ്സംവൃത്തഃ. കുത്രനു ഖലു കുതഃനു ഖലു ഗതോ ഭഗവാൻ? ആ! ഏഷ ദുഷ്ടലിംഗീ പ്രാതരശനലോഭേന ഏകാകീ ഭിക്ഷാമാഹിണ്ഡിതും ഗത ഇതി തർകയാമി. യാവദദൂരഗതം ഭഗവന്തം സംഭാവയാമി. (പരിക്രമ്യ ദൃഷ്ട്വാ) ഏഷ ഖലു ഭഗവാൻ! മർഷയതു മർഷയതു
ഭഗവാൻ!
  
പരിവ്രാജകഃ: ശാണ്ഡില്യ ന ഭേതവ്യം ന ഭേതവ്യം.
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ഭോ ഭഅവം ഇമസ്സീം ജീവ ലോഏ ണിക്കോച്ചവ വിസേസേ സുഹപ് പഹാണേ കേണ വിഹിണാ ഭഅവോ ഭിക്കം ആഹിംഡദി?
(ഭോ ഭഗവന്നസ്മിൻ ജീവ ലോകേ നിത്യോത്സവവിശേഷേ സുഖ പ്രധാനേ കേന വിധിനാ ഭഗവാൻ ഭിക്ഷാമാഹിണ്ഡതേ)
 
പരിവ്രാജകഃ: ശൃണു:
അമാന കാമസ്സഹിത വ്യഘർഷണഃ
കൃശാജ്ജനാദ്ഭൈക്ഷകൃതാത്മധാരണ
ചരാമി ദോഷവ്യസനോത്തരം ജഗദ്-
ഹ്രദം ബഹുഗ്രാഹമിവാപ്രമാദവാൻ
 
  
ശാണ്ഡില്യഃ: ഭോ ഭഅവം!
ണ മാമഓ അത്തി ണ ഭാദുഓ വാ
പിദാ കുദോ മേ ഭവപ്പസാദോ
ഏക്കോ അഹം അണ്ണഹദത്തണേണ
ജട്ഠിം പവിട്ഠോ ണ ഹു ധമ്മളോഹാ
(ഭോ ഭഗവൻ! ന മാമകോസ്തി ന ഭ്രതൃകോ വാ പിതാ കുതോ മേ ഭഗവത്പ്രസാദഃ
ഏകോഹം അന്നഹതത്വേന യഷ്ടിം പ്രവിഷ്ടോ നതു ധർമലോഭാത്)
 
പരിവ്രാജകഃ: ശാണ്ഡില്യ കിമേതത്?
 
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ണം ഭൂദത്തോ അളീഅം ബംധാംതി ഭഅവോ ഭണാദി?
(നനു ഭൂതാർഥോളീകം ബന്ധകമിതി ഭഗവാൻ ഭണതി? )
 
പരിവ്രാജകഃ: അഥ കിം? സത്യമനൃതം ചാഭിസന്ധായ കൃതം ബന്ധകം ഭവതി. കുതഃ:
  യദാതു സംകല്പിതമിഷ്ടമിഷ്ടതഃ
കരോതി കർമാവഹിതേനന്ദ്രിയ പുമാൻ
തദാസ്യ തത്കർമ ഫലം സദാ സുരൈഃ
സുരക്ഷിതോ ന്യാസ ഇവാനുപാല്യതേ
 
 
ശാണ്ഡില്യഃ: കദാ ണു ഖു തസ്സ ഫളം ളഹദി? (കദാനു ഖലു തസ്യ ഫലം ലഭതേ)
 
പരിവ്രാജകഃ: യദാ വിരാഗമൈശ്വര്യം ലഭതേ തദാ.
 
ശാണ്ഡില്യഃ: തം പുണ കഹം ളഹദി? (പുന കഥം ലഭതേ?)
  
പരിവ്രാജകഃ: അസംഗതയാ.
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ഭോ ഭാവം, കിം പുണ ഏദം അസംഗദം തി പുച്ഛയദി? (ഭോ ഭഗവൻ, കിം പുനരിദം അസംഗതം ഇതി പൃച്ഛ്യതേ)
 
പരിവ്രാജകഃ: രാഗദ്വേഷയോർമധ്യസ്ഥാ. കുതഃ :
സുഖേഷു ദുഃഖേഷു ച നിത്യതുല്യതാം ഭയേഷു ഹർഷേഷു ച നാതിരിക്തതാം.
സുഹൃത്സ്വമിത്രേഷു ച ഭാവ തുല്യതാം വദന്തി താം തത്വവിദോഹ്യസംഗതാം
 
ശാണ്ഡില്യഃ: കിം ഏദം പുണ അത്തി? (കിം ഇദം പുനരസ്തി? )
 
പരിവ്രാജകഃ: നാസതസ്സംജ്ഞാ ഭവതി.
 
ശാണ്ഡില്യഃ: സക്കം കുത്തംതി ഭഅവോ ഭണാദി? (ശക്യം കർതുമിതി ഭഗവാൻ ഭണതി?)
 
പരിവ്രാജകഃ: കഃ സന്ദേഹഃ?
 
ശാണ്ഡില്യഃ: അളീഅം അളീഅം ഏദം! (അളീകമളീകമിദം)
 
പരിവ്രാജകഃ: കഥമിവ?
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ഭഅവോ ഖു ദാവ മം കിസ്സ കുപ്പദി? (ഭഗവൻ ഖലു താവന്മാം കിമർഥം കുപ്യതി?)
 
പരിവ്രാജകഃ: നാധ്യീഷ ഇതി!
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ജദി അഹം അഹീആമി വാ ണാഹീആമി വാ കിം ദവ മുത്തസ്സ? (യദ്യഹമധ്യേമി വാ നാധ്യേമി വാ കിം തവ മുക്തസ്യ?)
 
പരിവ്രാജകഃ: മാമൈവം. അഭ്യുപഗതശിഷ്യാർഥം താഡനം സ്മൃതം ഇതി. തസ്മാദകുപിതശ്ചാഹം ശ്രേയോർത്ഥം ഭവന്തം താഡയാമി.
 
ശാണ്ഡില്യഃ: അച്ചേരം! അച്ചേരം! അകുവിദോ ണാമ താഡേദി കിള ഭഅവോ. ഹിജ്ജദു ഏസാ കഹാ. അദിക്കമദി ഭിക്ഖവേളാ.
(ആശ്ചര്യം! ആശ്ചര്യം! അകുപിതോ നാമ താഡയതി കില ഭഗവാൻ. ഛിദ്യതാമേഷാ കതാ. അതിക്രാമതി ഭിക്ഷാവേലാ.)
 
പരിവ്രാജകഃ: മൂർഖ! പ്രാതസ്താവന്ന മധ്യാഹ്നഃ. ന്യസ്തമുസലേ വ്യംഗാരേ സർവഭുക്തജനേ കാലേ ഇത്യുപദേശഃ. തസ്മാദ്വിശ്രമാർതമിദമുദ്യാനം പ്രവിശാവഃ.
  
ശാണ്ഡില്യഃ: ഹാ! ഹാ! പഡിജ്ജാഹാണീഓ ഖു ഭഅവോ സംവുത്തോ. (ഹാ! ഹാ! പ്രതിജ്ഞാഹാനികഃ ഖലു ഭഗവാൻ സംവൃത്തഃ.)
  
പരിവ്രാജകഃ: കഥമിവ?
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ണം സമസുഹദുക്ഖോ കിള ഭഅവോ. (നനു സമ സുഖദുഃഖഃ കില ഭഗവാൻ.)
  
പരിവ്രാജകഃ: അഥ കിം? സമസുഖദുഃഖോ മമാത്മാ കർമാത്മാ വിശ്രമമിച്ഛതി.
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ഭഅവം കോ ഏസോ അത്താ ണാമ? ക്കോ അണ്ണോ കമ്മത്താ ണാമ? (ഭഗവൻ ക ഏഷ ആത്മാ നാമ? കോന്യഃ കർമാത്മാ നാമ?)
 
പരിവ്രാജകഃ: ശൃണു:
യ സ്വപ്നേ ഗഗനമുപൈതി സോന്തരാത്മാ
സോപ്യാത്മാ വിധിവിഹിതം പ്രയാതി യശ്ച
ദേഹോയം നര ഇതി സംജ്ഞിതോന്യഥാ വാ
കർമാത്മാ ശ്രമസുഖഭാജനം നരാണാം
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ജോ അജരോ അമരോ അച്ചേജ്ജോ അഭേജ്ജോ സോ അത്താ ണാമ. ജ്ജോ ഹസദി ഹാസേദി സഅദി ബുംജേദി വിളഅം ച ഗച്ചദി സോ കമ്മത്താ ണാമ.
(യോഅജരഃ അമരഃ അച്ഛേദ്യഃ അഭേദ്യഃ സ ആത്മാ നാമ. യോ ഹസതി ഹാസയതി ശേതേ ഭുംക്തേ വിലയം ച ഗച്ഛതി സ കർമാത്മാ നാമ.)
 
പരിവ്രാജകഃ: യഥാ ഗ്രാഹ്യം തഥാ ഗൃഹ്ണീതം.
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ആ അപേഹി! അഭിഗ്ഗഹീദോസി. (ആ അപേഹി! അഭിഗൃഹീതോസി.)
 
പരിവ്രാജകഃ: കഥമിവ?
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ണം സോ ഏവ്വദാണിം ഏസോ. ണ ഹി സരീരം വിണാ അത്തി കിം’വി. (നനു സ ഏവേദാനീമേഷഃ. നഹി ശരീരം വിനാ അസ്തി കിമപി.)
  
പരിവ്രാജകഃ: ലൗകികമഭിഹിതം. യതശ്ച ഭേദം ഉപഗതാനാം സത്വാനാം സ്ഥാനാനി ശ്രുയന്തേ. അത ഏവം ബ്രൂമഃ.
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ശവ്വം ദാവ തിട്ഠദു. തുവം ദാവ കോ? (സർവം താവത്തിഷ്ഠതു. ത്വം താവത്കഃ?)
  
പരിവ്രാജകഃ: ശൃണു:
ഖപവനസലിലാനാം തേനജസശ്ചൈകദേശാദ്-
ഉപചിതചലമൂർതിഃ പാർഥിവദ്രവ്യരാശിഃ
ശ്രവണനയനജിഹ്വാനാസികാസ്പർശവേദീ
നര ഇതി കൃത സംജ്ഞ്ഃ കോപ്യഹം പ്രാണിധർമാ.
  
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ഹാ! ഹാ! ഏത്ത്അമത്തേനണ അത്താണം വി ണ ജാണാദി. കിം പുണ അത്താണം? (വിലോക്യ) ഭോ ഭഅവം ഇദം ഉയ്യാണം.
(ഹാ! ഹാ! ഏതാവന്മാത്രെണ ആത്മാനമപി ന ജാനാതി. കിം പുനരാത്മാനം? (വിലോക്യ) ഭോ ഭഗവന്നിദമുദ്യാനം.)
 
പരിവ്രാജകഃ: ത്വം താവത്പ്രവിശാഗ്രതഃ. വിവിക്തശരണാരണ്യപ്രതിശ്രയാ വയം.
 
ശാണ്ഡില്യഃഃ: ഭഅവം ഏവ്വ പുരദോ പവിസദു. ആഹം പിട്ഠദോ പവിസാമി. (ഭഗവാൻ ഏവ പുരതഃ പ്രവിശതു. അഹം പൃഷ്ഠതഃ പ്രവിശാമി.)
 
പരിവ്രാജകഃ: കിമർഥം?
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ഹേളാഅൺഎ മമ മാദാഎ സുദം അസോഅപല്ലവംതണിളുദ്ധോ വഗ്ഘോ പഡിവസദിത്തി. ഠാ ഭആവം എവ്വ പുരദോ പ്രവിസദു.
(ഹേലായന്യാ മമ മാതുഃ ശ്രുതം അശോകപല്ലവാന്തരനിരുദ്ധോ വ്യാഘ്രഃ പ്രതിവസതീതി. തദ് ഭഗവാൻ ഏവ പുരതഃ പ്രവിശതു.)
 
പരിവ്രാജകഃ: ബാഢം.
 
ശാണ്ഡില്യഃ: അവിഹാ! വഗ്ഘേണ ഗഹ്ïദോഹ്മി. മ്മോകീഇ മം വഗ്ഘമുഖാദോ. അണാഹോ വിഅ വഗ്ഘേണ ഖാഇദോഹ്മി. ഇദം ഖു ളുഹിളം പസ്സവദി കംഠാദോ.
(അവിഹാ! വ്യാഘ്രേണ ഗൃഹീതോസ്മി. മോചയ മാം വ്യാഘ്രമുഖാത്. അനാഥ ഇവ വ്യാഘ്രേന ഖാദിതോസ്മി. ഇദം ഖലു രുധിരം പ്രസ്രവതി കണ്ഠാത്.)
 
പരിവ്രാജകഃ: ശാണ്ഡില്യ! ന ഭേതവ്യം ന ഭേതവ്യം. മയൂര ഖല്വേഷഃ.
 
ശാണ്ഡില്യഃ: സച്ചം മോരോ? (സത്യം മയൂരഃ?)
 
പരിവ്രാജകഃ: അഥ കിം? സത്യം മയൂരഃ.
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ജയി മോരോ തേനണ ഹി ഉഗ്ഘാഡേമി അക്ഖിണി. (യദി മയൂരസ്തേന ഹ്യുദ്ഘാടയാമ്യക്ഷിണീ.)
 
പരിവ്രാജകഃ: ഛന്ദതഃ
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ഹം ദാസീഏ പുത്തോ വഗ്ഘോ മബ്ഭയേണ മോരരൂവം ഗഹ്വിഅ പളാഅദി. (ഊദ്യാനം നിരൂപ്യ) ഹ്ï! ഹ്ï! ചമ്പകാർജുന കദംബ നീപനിചുലതിലകകുരബകകർണികാര കർപൂര കൂതപ്രിയംഗുസാല താലതമാല ! പുണ്ണാഅണാഅവഉളസരാസജ്ജസിംദുവാരതിണസുള്ളസത്തവണ്ണകണവീരകുഡചവ ണ്ണിചംദണാസോഅ വസംദോപസോഹിദം പവാളപത്തപള്ളവദള മാളദ്ïളദാമംഡവമംഡിദം, മോര കോഇള മത്തബ്ഭമര പിഅജണവിപ്പഓഅസമുപ്പണ്ണസോആഹിഹൂദ ജുവദ്ïജണാണം അണുദാവഅരം,
സമ്പവുത്താണം സുഹാവഹം. അഹോ രമണിജ്ജം ഖു ഇദം ഉയ്യാണം!
(ഹം ദാസ്യാഃ പുത്രോഃ വ്യാഘ്രഃ മദ്ഭയേന മയൂരരൂപം ഗൃഹീത്വാ പലായതെ. (ഉദ്യാനം നിരൂപ്യ) ഹി! ഹി! ചമ്പകാർജുനകദംബ നീപനിചുലതിലകകുരബകകർണികാര കർപൂര ചൂതപ്രിയംഗുസാലതാലതമാല പുന്നാഗനാഗബകുലസരല സർജസിന്ദൂവാര തൃണശൂല്യസപ്തപർണ കരവീര കുതജവഹ്നി ചന്ദനാശോകമല്ലികാനന്ദ്യാവർതതഗരഖദിര കദലീസമവകീർണം വസന്തോപശോഭിതം പ്രവാലപത്ര പല്ലവ ദല കുസുമ മഞ്ജരീ സമാകുലം അതിമുക്ത മാലതീ ലതാ മണ്ഡപ മണ്ഡിതം, മയൂര കോകില മത്ത ഭ്രമരമധുരാരാവസംഘുഷ്ടം പ്രിയജനവിപ്രയോഗസമുത്പന്ന ശോകാഭിഭൂതയുവതീജനാനാം അനുതാപകരം, സമ്പ്രയുക്താനാം സുഖാവഹം. അഹോ രമണീയം ഖല്വിദമുദ്യാനം!)
  
പരിവ്രാജകഃ: മൂർഖ! അഹന്യഹനി ഹീയമാനേഷ്വിന്ദ്രിയേഷു കിം തേന രമണീയം? പശ്യ കുതഃ:
  അഭ്യാഗത കിസലയാഭരണോ വസന്തഃ
പ്രാപ്താ ശരത്കുമുദഷണ്ഡവിഭൂഷണേതി
ബാലോ നവേഷ്വൃതുഷു രജ്യതി നാമ ലോകേ
യജ്ജീവിതം ഹരതി തത്കില രമ്യമസ്യ
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ജം ജദാ രമണിജ്ജം തം തദാ രമണിജ്ജം തി പുച്ചദി. (യദ്യദാ രമണീയം തത്തദാ രമനീയം ഇതി പൃച്ഛ്യതേ)
  
പരിവ്രാജകഃ: അപാണ്ഡിത്യമഭിഹിതം! പശ്യ:
അനാഗതം പ്രാർഥയതാമതിക്രാന്തം ച ശോചതാം
വർതമനൈരതുഷ്ടാനാം നിർവാണം നോപപദ്യതേ

 
ശാണ്ഡില്യഃ: ആദമാണോ പംതാ – ണം കഹിംദാണിം ഉപവിസാവോ? (ആയതമാനഃ പന്ഥാ – നനു കുത്രേദാനീം ഉപവിശാവഃ?)

പരിവ്രാജകഃ: ഇഹൈവ വസിഷ്യാവഹേ.

ശാണ്ഡില്യഃ: അകോക്ഖം! അകോക്ഖം! (അചോക്ഷം! അചോക്ഷം!)
 
പരിവ്രാജകഃ: മേധ്യമരണ്യമദൂഷ്യാ ഭൂഃ.
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ജ്ജഇ പരിസ്സംറ്റോ ഉവവിസദുകാമോ അകോക്ഖം കോക്ഖം വാ കരേസി. (യദി പരിശ്രാന്ത ഉപവിശതു കാമ അചൗക്ഷം ചൗക്ഷം വാ കരോഷി.)

പരിവ്രാജകഃ: ശ്രുതിഃ പ്രമാണം നാഹം. കുതഃ:
അതിമാനോന്മത്താനാം അഹിതേ ഹിതമിതി കൃതപ്രതിജ്ഞാനാം
നൈവാസ്തി പരം തേഷാം സ്വച്ചന്ദകൃതപ്രമാണാനാം

ശാണ്ഡില്യഃ: അപ്പമാണം തുഹ ഏദം ബഹു’അം മംത’അംതസ്സ. (അപ്രമാണം തവേദം ബഹുലം മന്ത്രയമാണസ്യ.)
 
പരിവ്രാജകഃ: മാ മൈവം!
പ്രമാണം കുരു യല്ലോകേ പ്രമാണീക്രിയതേന ബുധൈ
നാപ്രമാണം പ്രമാണസ്താ കരിഷ്യന്തീതി നിശ്ചയഃ

ശാണ്ഡില്യഃ: ണഅ ഹു ദേ പമാണം ജാണാമി. (ന ഖലു തേന പ്രമാണം ജാനാമി.)

പരിവ്രാജകഃ: ഏഹി വത്സ, അധ്യീഷ്വ താവത്.
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ണ ദാവ അജ്ജഇസ്സം. (ന താവദധ്യേഷ്യാമി.)
 
പരിവ്രാജകഃ: കിമർഥം?
 
ശാണ്ഡില്യഃ: അജ്ജഅണസ്സ ദാവ അത്തം സോദും ഇച്ചാമി. (അധ്യയനസ്യ താവദർത്ഥം ശ്രോതുമിച്ഛാമി.)
 
പരിവ്രാജകഃ: അധീതാധ്യയനൈരപി കാലാന്തരാദ്വിജ്ഞേയാ ഭവന്റ്യധ്യയനാർതാ. തസ്മാദധീഷ്വ താവത്.

ശാണ്ഡില്യഃ: അധ്ദേ കിം ഭവിസ്സദി? (അധീതേന കിം ഭവിഷ്യതി?)
 
പരിവ്രാജകഃ: ശൃണു:
ജ്ഞാനാദ്ഭവതി വിജ്ഞാനം, വിജ്ഞാനാത്സംയമഃ, സംയമാത്തപഃ, തപസോ യോഗ പ്രവൃത്തിഃ,
യോഗപ്രവൃത്തേനരതീതാനാഗതവർതമാനതത്വദർശണം ഭവതി. ഏതേനഭ്യോഷ്തഗുണമൈശ്വര്യം ലഭതേ.

ശാണ്ഡിൽ.: ഭോ ഭഅവം! ആപ്പച്ചക്ഖേ ജഹാകാമം മമ ബുദ്ധിം പരിഭവിഅ ഭണാസി. ശക്കം പുണ അദിട്ഠോ ഭ’അവദോ പരഗേഹാണി പവിസിദും? പര ഗേഹാനി പ്രവേഷ്തും? ഭഅവദോ പരഗേഹാണി പവിസിദും?
(ഭോ ഭഗവൻ! ആപ്രത്യക്ഷേ യഥാകാമം മമ ബുദ്ധിം പരിഭാവ്യ ഭണസി. ശക്യം പുനരദൃഷ്തസ്യ ഭഗവതഃ പരഗേഹാനി പ്രവേഷ്ടും)

പരിവ്രാജകഃ: കിമഭിപ്രേതം ഭവതഃ?)
 
ശാണ്ഡില്യഃ: മാമ അഭിപ്പേദം സക്കി’അസമണ’ആണം കാരണാദോ സുസാധിദാണി സംഘപ്’ഉത്താണി ഭ’അണാണി അഹിദും. (മമാഭിപ്രേതം ശാക്യ ശ്രമണകാണാം കാരണാത്സുസാധിതാനി സംഘപ്രയുക്താനി ഭോജനാന്യശിതും.)
 
പരിവ്രാജകഃ: അകാല്യം വർതതേ ലോഭോ ഭവതഃ.
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ഏദസ്സ കാരണാദോ ഏവ്വ തുമം മുംഡിദോസി. ıഅ ഹു ദേ അണ്ണം പ’ഓ’അണം പേക്ഖാമി. (ഏതസ്യ കാരണാദേവ ത്വം മുണ്ഡിതോസി. ന ഖലു തേന അന്യത്പ്രയോജനം പശ്യാമി.)
 
പരിവ്രാജകഃ: മാ മൈവം:
  മഹാത്മഭിസ്സേവിത പൂജിതം ദ്വിജൈഃ
സുരാസുരാണാമപി ബുദ്ധി സമ്മതം
അവാര്യമക്ഷോഭ്യമചിന്റ്യമവ്യയം
മഹന്മയായോഗ ഫലം നിഷേവ്യതേ
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ബ്ഭോ ഭഅവം! ജ്ജോ’ഓ ജോ’ഓ ’ത്തി തുമ്മാരിസാ പവ്വാജആ ബഹുഅം മംതഅംതി. ക്കോ ഏസോ ജോഓ ണാമ? (ഭോ ഭഗവൻ! യോഗോ യോഗ ഇതി യുഷ്മാദൃശാ പ്രവ്രാജകാഃ ബഹുളം മന്ത്രയന്തേ. ക ഏഷ യോഗോ നാമ? )

പരിവ്രാജകഃ: ശൃണു:
  ജ്ഞാനമൂലം തപസ്സാരം സത്വസ്ഥം ദ്വന്ദ്വനാശനം
മുക്തം ദ്വേഷാച രാഗാച്ച യോഗ ഇത്യഭിധ്ïയതേ

ശാണ്ഡില്യഃ: ആഹാരപ്പമാദോ സവ്വ പമാദോ’ത്തി മംത’അംതസ്സ ണമോ ഭ’അവദോ ബുദ്ധസ്സ. (ആഹാര പ്രമാദഃ സർവപ്രമാദ ഇതി മന്ത്രയമാണായ നമോ ഭഗവതേ ബുദ്ധായ.)
 
പരിവ്രാജകഃ: ശാണ്ഡില്യഃ! കിം ഏതത്?
 
ശാണ്ഡില്യഃ.: ബ്ഭഅവം! ക്കിം ണ ജാണാസി പുധമം അഹം പാദരസണ ¬ഓഹേണ സക്കി അ സമണഅം പവ്വജിദോഹ്മി? (ഭഗവൻ കിം ന ജാനാസി പ്രഥമമഹം പ്രാതരശനലോഭേന ശാക്യ ശ്രമണകം പ്രവ്രജിതോസ്മി)
 
പരിവ്രാജകഃ: അസ്തി കിംചിദപി ജ്ഞാതും?
 
ശാണ്ഡില്യഃ: അത്തി അത്തി! പഹൂദം വി അത്തി! (അസ്തി അസ്തി! പ്രഭൂതമപ്യസ്തി!)
 
പരിവ്രാജകഃ: ഭവതു, ശ്രോഷ്യാമസ്താവത്.
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ശുണാദു ഭ’അവോ! അഷ്ടൗ പ്രകൃതയ, ഷോഡശ വികാരാ, ആത്മാ, പഞ്ചവായവ, ത്രൈഗുണ്യം, മന, സഞ്ചര പ്രതിസഞ്ചരശ്കേതി. ഏവ്വം ഹി ഭ’അവദാ ജിണേണ പിഡ’അ പുത്ത’ഏസു ഉത്തം.
(ശൃണോതു ഭഗവൻ! അഷ്ടൗ പ്രകൃതയഃ, ഷോഡശ വികാരാഃ, ആത്മാ പഞ്ചവായവഃ, ത്രൈഗുണ്യം, മനഃ, സഞ്ചരഃ പ്രതിസഞ്ചരശ്ചേതി. ഏവം ഹി ഭഗവതാ ജിനേന പിടക പുസ്തകേഷൂക്തം. )
 
പരിവ്രാജകഃ: ശാണ്ഡില്യ! സാംഖ്യസമയ ഏഷഃ ന ശാക്യ സമയഃ.
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ബുഭുക്ഖാ’ഏ ഓദണഗദാഏ കിംദാഏ അണ്ണം മഏ കിംദിദം അണ്ണം മംതിദം. ഡാണിം സുണാദു ഭഅവോ:
അദിണ്ണദാണാദോ വേരമണം സിക്ഖാപദം.
മുധാവാദാദോ വേരമണം സിക്ഖാപദം.
അബ്ബംഹചയ്യാദോ വേരമണം സിക്ഖാപദം.
പാണാദിപാദാദോ വേരമണം സിക്ഖാപദം.
അകാള ഭോ’അണാദോ വേരമണം സിക്ഖാപദം.
അഹ്മാ’അം ബുദ്ധം ധമ്മം സംഘം സരണം ഗച്ചാമി!

(ബുഭുക്ഷയാ ഓദനഗതയാ ചിന്തയാ അന്യന്മയാ ചിന്തിതമന്യന്മന്ത്രിതം. ഇദാനീം ശൃണോതു ഭഗവൻ :-
അദത്തദാനാദ്വിരമണം ശിക്ഷാപദം.
മുധാവാദാദ്വിരമണം ശിക്ഷാപദം.
അബ്രഹ്മചര്യാദ്വിരമണം ശിക്ഷാപദം.
പ്രാണാതിപാതാദ്വിരമണം ശിക്ഷാപദം.
അകാല ഭോജനാദ്വിരമണം ശിക്ഷാപദം.
അസ്മാകം ബുദ്ധം ധർമം സംഘം ശരണം ഗച്ഛാമി!
 

പരിവ്രാജകഃ: ശാണ്ഡില്യ! സ്വസമയമതിക്രമ്യ പരസമയം വക്തും നാർഹതി ഭവാൻ.
തമസ്ത്യക്ത്വാ രജോ ഭിത്വാ സത്വസ്തസ്സുസമാഹിതഃ
ധ്യാതു ശീഘ്രം ഭവാന്ധ്യാനമേതജ്ജ്ഞാനപ്രയോജനം

ശാണ്ഡില്യഃ: ഭഅവോ സുസമാഹിദോ യോഅം കിംതേനദു. ആഹം സുസമാഹിദോ ഓദണം ഏവ്വ കിംതേനമി.
                 ( ഭഗവാൻ സുസമാഹിതോ യോഗം ചിന്തയതു. അഹം സുസമാഹിത ഓദനം ഏവ ചിന്തയാമി. )

പരിവ്രാജകഃ: ഛിദ്യതാമേഷാ കഥാ:
  സർവം ജഗത്സംക്ഷിപ ദേഹബന്ധേ
സർവേന്ദ്രിയാണ്യാത്മനി യോജയിത്വാ
ജ്ഞാനേന സത്വം സമുപാശ്രയ ത്വം
ദേഹാത്മനാത്മാനമവേക്ഷ്യ കൃത്സ്നം
 
(തതഃ പ്രവിശതി ഗണികാ ചേട്യൗ ച)
 
ഗണികാ: ഹഞ്ജേ മഹുഅരിഏ! ക്കഹിം കഹിം രാമി¬അ’ഓ? (ഹഞ്ജേ മധുകരികേ! കുത്ര കുത്ര രാമിലകഃ?)
  
ചേടീ: അജ്ജുഏ! ആഅം ആഅച്ചാമി’ത്തി ഭണിഅ ണഅരം ഏവ്വ പവിട്ഠോ ആവുട്ടോ. (അജ്ജുകേ! അഹം ആഗച്ഛാമി ഇതി ഭണിത്വാ നഗരം ഏവ പ്രവിഷ്ട ആവുത്തഃ. )
  
ഗണികാ: ഹഞ്ജേ! കിം ണു ഖു ഏദം ഭവേ? (ഹഞ്ജേ! കിം നു ഖലു ഇദം ഭവേത്?)

ചേടീ: കിം അണ്ണം ഗോട്ഠീം തുവാരേദും. (കിം അന്യത് ഗോഷ്ഠീം ത്വരയിതും.)
  
ഗണികാ: ഡാണിം പി ണ പയ്യത്താ ഗോട്ഠീ? (ഇദാനീം അപി ന പര്യാപ്താ ഗോഷ്ഠീ?)
 
ചേടീ: ശുട്ഠു അജ്ജുആ ഭണദി. ആസവോ ഏവ്വ ഗോട്ഠീ, ജോ മത്താവേദി ഹാസാവേദി ¬അജ്ജാധീരം പി ഇദ്ധിആജണം.
(സുഷ്ഠു അജ്ജുകാ ഭണതി. ആസവ ഏവ ഗോഷ്ഠീ, യോ മദയതി ഹാസയതി ലജ്ജാധീരം അപി സ്ത്രീജനം.)

ഗണികാ: ഗഛ തുവാരേഹിണം. (ഗഛ ത്വര്യൈനം. )

ചേടീ: അജ്ജുഏ തഹ. (അജ്ജുകേ തഥാ. )
  
(ഇതി നിഷ്ക്രാന്താ)

ഗണികാ: ഹഞ്ജേ പരഹുദിഏ! ക്കഹിം ഉവവിസാവോ. (ഹഞ്ജേ പരഭൃതികേ! കുത്ര ഉപവിശാവഃ.)
  
ചേടീ: ആജ്ജുഏ! ഏദസ്സിം കുസുമിദസഹആരതി¬അഅ മംഡിദേ സി¬ആപട്തഈ മുഹുത്തം വിഅ ഉവവിസിഅ ഏക്കം വത്തുഅം ഗാഅദു അജ്ജുആ.
              (അജ്ജുകേ! ഏതസ്മിൻ കുസുമിതസഹകാരതിലക് മണ്ഡിതേ ശിലാപട്ടകേ മുഹൂർതമിവ ഉപവിശ്യ ഏകം വസ്തുകം ഗായതു അജ്ജുകാ.)
 

ഗണികാ: ഹഞ്ജേ പരഹുദി’ഏ! ഏവ്വം ഹോദു. (ഹഞ്ജേ പരഭൃതികേ! ഏവം ഭവതു.)

(ഊഭൗ ഉപവിശ്യ ഗായതഃ)

പരഭൃതമധുകരനാദജ്യാഘോഷ കാമ ഏഷ ഉദ്യാനേ
തിഷ്ഠതി സഹകാരശരോ മുഹ്യതി നൂനം മനോപി മുനേ
 

ശാണ്ഡില്യഃ: (ശ്രുത്വാ) ആഏ, കീളരഓ ണ ഖാം കോളര ഓ കോ ഏസോ? (വിഭാവ്യ) ആഅസേ ഘിദം പച്ചിത്തം വി’അ മഹുരോ കോവി ഗീ’അ ര’ഓ. ഃഓദു പേക്ഖാമി. (കിഞ്ഞ്കിദ്ഗത്വാ വിലോക്യ) അവിഹാ! ക്കാ’ദാണിം ഇ’അം തരുണീ ദസ്സണീ’ആ അണവരോഹേണ അളംകാരേണ അളംകിദാ’ഇമസ്സ ഉയ്യാണസ്സ അ¬അംകാരോ വി’അ ഉവട്ഠിദാ?
(അയേ, കോകിലരവഃ. ന ഖല്വയം കോകിലരവ. ക ഏഷഃ? (വിഭാവ്യ) പായസേ ഘൃതം പ്രക്ഷിപ്തം ഇവ മധുരഃ കോപി ഗീതരവഃ. ഭവതു പശ്യാമി. (കിംചിത്ഗത്വാ വിലൊക്യ) അവിഹാ കേദാനീമിയം തരുണീ ദർശനീയാ അനവരൊഹെനാലങ്കാരേണാ അലംകൃതാസ്യ ഉദ്യാനസ്യാനലങ്കാര ഇവൊപസ്ഥിതാ)
  
ചേടീ: അജ്ജു’ഏ! (അജ്ജുകേ! )
  
ശാണ്ഡില്യഃ: അയി! ഗണിആ ഖു ഇയം! ഢണ്ണാ ഖു സധണാ! (അയി! ഗണികാ ഖല്വിയം! ധന്യാഃ ഖലു സധനാഃ!)
  
ചേടീ: ദുദീഅം വി ഏക്കം വത്തുഅം ഗാഅദു അജ്ജു’ആ. (ദ്വിതീയമപ്യേകം വസ്തുകം ഗായത്വജ്ജുകാ.)


ഗണികാ: തഹ. (തഥാ.)
  മധുമാസജാതദർപഃ
കന്ദർപഃ കാമിനീകതാക്ഷസഖഃ
അപി യോഗിനാമിഹ മനോ
വിധ്യതി ഫുല്ലൈരശോകശരൈഃ
 
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ആഇ മഹുരം പസ്സവദി കംഠാദോ! ശുണാദു ഭ’അവോ. (അതിമധുരം പ്രസ്രവതി കണ്ഠാത്! ശൃണോതു ഭഗവാൻ.)

പരിവ്രാജകഃ: ശബ്ദപ്രയോജനം ശ്രോത്രം. പ്രസംഗമത്ര ന ഗച്ഛാമി.

ശാണ്ഡില്യഃ: പസംഗം വി സമ്പദം കരേസി ജ’ഇ ദേ കാരിസാപണാ ഭവേ! (പ്രസംഗമപി സാമ്പ്രതം കരോഷി - യദി തേന കാർഷാപണാ ഭവേയുഃ!)
  
പരിവ്രാജകഃ: ആ! ആപേഹി! യുക്തവ്യവഹാരീ ഭവ.
  
ശാണ്ഡില്യഃ: മ്മാ കുപ്പ. ആജുത്തം പവ്വാജ’ആണം കുപ്പിദും. ( മാ കുപ്യ. അയുക്തം പ്രവ്രാജകാനാം കോപിതും. )
 
പരിവ്രാജകഃ: ഏഷ ന വ്യവഹരാമി.
  
ശാണ്ഡില്യഃ: ’ഡാണിം പംഡിദോസി. (ഇദാനീം പണ്ഡിതോ അസി.)

(തത പ്രവിശതി യമപുരുഷഃ)
  
യമപുരുഷ: ഏഷ ഭോ:
ഭൂതാനി യോ ഹരതി കർമഹതാനി ലോകേ
യഃ പ്രാണിനാം സുകൃതദുഷ്കൃതകർമസാക്ഷീ
ഉക്തോസ്മി തേന ശമനേന യമേന ദേഹേ
പ്രാണാൻപ്രജാവധിവിധൗ വിനിയോജയേതി

തസ്മാത് -
  
നാനാരാഷ്ട്രനദീവനാചലവതീം ഭൂമിം സമാലോകയ-
ന്മേഘൈസ്തോയഭരാവനമ്രനിചയൈഃ പ്രച്ചാദ്യമാനോ ഭൃശം
തീർത്വാ ചാരണസിദ്ധകിന്നരയുതം വാതോദ്ധതാഭ്രം നഭഃ
സമ്പ്രാപ്തോസ്മി യമേന യത്ര വിഹിതസ്തർകാദ് ഇവാഹം പുരം

തത്ക്വനു ഖലു സാ? (വിലോക്യ) അയേ! ഇയം സാ!
സപല്ലവൈസ്തപ്തസുവർണവർണൈരശോകപുഷ്പസ്തബകൈർമനോജ്ഞൈഃ
അന്തർഹിതാ ഭാതി വരാംഗനൈഷാ സന്ധ്യാഭ്രജാലൈർ ഇവ ചന്ദ്രലേഖാ

ഭവതു. അസ്ത്യസ്യാഃ കർമാവശേഷഃ. മുഹൂർതം സ്തിത്വാ പ്രാണാൻഹരാമി.
  
ചേടീ: ആജ്ജുഏ! ഡസ്സണീഓ ഖു ഏസോ അസോ’അ കിസ¬അഓ. അം ഗഹ്ണാമി. ( അജ്ജുകേ! ദർശനീയഃ ഖല്വ ഏഷോശോകകിസലയഃ. ഏനം ഗൃഹ്ണാമി. )
  
ഗണികാ: മാ മാ! ആഹം ഏവ്വ ഗഹ്ണാമി! ( മാ മാ! അഹം ഏവ ഗൃഹ്ണാമി!)
  
യമപുരുഷഃ: അയം സ ദേശകാലഃ. യാവത്സർപത്വമുപഗമ്യാശോകശാഖായം സ്തിത്വാ അസ്യാഃ പ്രാണാൻഹരാമി. അയമിദാനീം -
ശ്യാമാം പ്രസന്നവദനാം മധുരപ്രലാപാം
മത്താം വിശാലജഘനാം വരചന്ദനാർദ്രാം
രക്തോത്പലാഭനയനാം നയനാഭിരാമാം
ക്ഷിപ്രം നയാമി യമ സാദനമേവ ബാലാം

(ഗണികാ പല്ലവാപചയം കരോതി)

യമപുരുഷഃ: ആയം സന്ദംശകാല!

(തഥാ കരോതി)

ഗണികാ: അം! ക്കേണ’വി ദട്ഠാഹ്മി! ( ഹം! എനാപി ദഷ്ടാസ്മി! )
  
ചേടീ: (തരുശാഖാം വിലോക്യ) അജ്ജുഏ! ഏസോ അസോപല്ലവംതരിദോ വാളോ! (അജ്ജുകേ! ഏഷോശോകപല്ലവാന്തരിതോ വ്യാലഃ! )
  
ഗണികാ: ഹം! വാളോ! (ഹം! വ്യാള!)

(ഇതി പതിതാ)
  
ശാണ്ഡില്യഃ: (ഉപഗമ്യ) ബ്ഭോദി! കിം ഏദം? ( ഭവതി! കിമിദം? )
  
ചേടീ: അയ്യ! ഏസാ അജ്ജു’ആ വാ¬ഏണ ദട്ഠാ! (ആര്യ ഏഷാ അജ്ജുകാ വ്യാളേന ദഷ്ടാ)
  
ശാണ്ഡില്യഃ: അവിഹാ! ഭോ ഭഅവം! ഏസാ ഗണീആ ദാരീആ വാളേണ ദട്ഠാ! (അവിഹാ! ഭോ ഭഗവൻ! ഏഷാ ഗണികാദാരികാ വ്യാലേന ദഷ്ടാ! )
  
പരിവ്രാജകഃ: ക്ഷീണേനാസ്യാ കർമണാ ഭവിതവ്യം. കുതഃ -
സ്വകർമഭോക്തും ജായന്തേന പ്രായേണൈവ ഹി ജന്തവഃ
ക്ഷീണേ കർമണി ചാന്യത്ര പുനർഗച്ചന്തി ദേഹിനഃ
  
 
ചേടീ: അജ്ജു കിം ബാധേ? (അജ്ജുകേ, കിം ബാധതേ?)
 
ഗണികാ: ശീദദി വി’അ മേ സരീരം. ഊബ്ഭമംതിവി’അ മേപ്പാണാ. ശ’ഇദും ഇച്ചാമി. (സീദതീവ മേ ശരീരം. ഉദ്ഭ്രമന്തീവ മേ പ്രാണാഃ. ശയിതും ഇച്ചാമി.)
  
ചേടീ: ശുഹം സ’അദു അജ്ജു’ആ. (സുഖം ശേതാമജ്ജുകാ)
 
ഗണികാ: ഃഅഞ്ജേ! ’ആത്തം അഭിവാദേഹി. (ഹഞ്ജേ! മാതരമഭിവാദയ. )
   
ചേടീ: ശ’അം ഏവ്വ ഗദു’അ ’അത്തം അഭിവാദേഹി ണം. (സ്വയമേവ ഗത്വാ മാതരം അഭിവാദയ നനു)
  
ഗണികാ: രാമിളഅം ആളിംഗേഹി. (രാമിലകം ആലിംഗ.)

(ഇതി മൂർഛിതാ പതതി)
   
ചേടീ: ഃആ! ഃഅദാ ഖു അജ്ജു’ആ! (ഹാ! ഹതാ ഖല്വജ്ജുകാ!)
  
യമപുരുഷ: ഹന്ത! ഹൃതാഃ പ്രാണാഃ. ഏഷ ഭോ -
ഗംഗാമുത്തീര്യ വിന്ധ്യാം ശുഭസലിലവഹാം നർമദാമേഷ സഹ്യം
ഗോലേയീം കൃഷ്ണവേണ്ണാം പശുപതിഭവനം സുപ്രയോഗാം ച കാഞ്ചീം
കാവേരീം താമ്രപർണീമഥ മലയഗിരീം സാഗരം ലംഘയിത്വ
വേഗാദുത്തീര്യ ലങ്കം പവനസമഗതി പ്രാപ്തവാന്ധർമദേശം

അയം വിശാലശാഖോ വടവൃക്ഷഃ. അത്രാസീനം കിത്രഗുപ്തം നയാമി.

(നിഷ്ക്രാന്തഃ)

ചേടീ: ഃആ! ആജ്ജു’ഏ! (ഹാ! അജ്ജുകേ!)
  
ശാണ്ഡില്യഃ: ഭഅവം! പരിത്തജദി ഏസാ ഗണി’ആദാരി’ആ അത്തണോ പാണാണി. (ഭഗവൻ! പരിത്യജത്യേഷാ ഗണികാ ദാരികാത്മനഃ പ്രാണാൻ.)
  
പരിവ്രാജകഃ: മൂർഖ! പരമപ്രിയാ ഹി പ്രാണിനാം പ്രാണാഃ. പ്രാണൈരേവ പരിത്യജ്യതേ ശരീരമിതി വക്തവ്യം.

ശാണ്ഡില്യഃ: അവേഹി! ആ’അരുണ ണിസ്സിണേഹ കക്കസഹി’അ’അ ദുട്ഠബുദ്ധ ഭിണ്ണചാരിത്ത കൂരസ’അഡ മുധാമുണ്ഡ . . (ആ അപേഹി! അകരുണ നിസ്നേഹ കർകശഹൃദയ ദുഷ്ടബുദ്ധേ ഭിന്നചാരിത്ര കൂരശകട മുധാമുണ്ഡ . . .
  
പരിവ്രാജകഃ: കിമഭിപ്രേതം ഭവതാ?
   
ശാണ്ഡില്യഃ: ണാമട്തസദം ദേ പൂര’ഇസ്സം. (നാമാഷ്ടശതം തേ പൂരയിഷ്യാമി.)
  
പരിവ്രാജകഃ: ഛന്ദത.

ശാണ്ഡില്യഃ: ബ്ഭോ ഭ’അവം! ഡുക്ഖിദോഹ്മി! ( ഭോ ഭഗവൻ! ദുഃഖിതോസ്മി! )
  
പരിവ്രാജകഃ: കിമർഥം?
  
ശാണ്ഡില്യഃ: ആഹ്മാണം സ’അണോ ഏസാ. ( അസ്മാകം സ്വജന ഏഷാ.)
  
പരിവ്രാജകഃ: കഥം സ്വജനോ നാമ?
  
ശാണ്ഡില്യഃ: ഏസാ ’വി പവ്വാജ’ആ വി’അ ണ കിംകി സിണേഹം കരേദി. (ഏഷാപി പ്രവ്രാജകാ ഇവ ന കിംചിത്സ്നേഹം കരോതി.)
  
പരിവ്രാജകഃ: ദുർലഭസ്നേഹോപി ഭൂയോർതയോഗാത് സ്നിഹ്യത ഇതി യുക്തം. കുതഃ:
  യേ നിർമമാ മോക്ഷമനുപ്രപന്നാഃ
ശാസ്ത്രോപദിഷ്ടേന പഥാ പ്രയാന്തി
തേഷാമപി പ്രീതിപരാങ്ങ്മുഖാനാം
ഗുണേഷ്വപേക്ഷാം ഹൃദയം കരോതി
  
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ബ്ഭോ ഭ’അവം! ıഅ സക്കുണോമി അത്താണം ധാരേദും. ഊവസപ്പി’അ രോദാമി. (ഭോ ഭഗവൻ! ന ശക്നോമ്യാത്മാനം ധാരയിതും. ഉപസർപ്യ രോദിമി.)
  
പരിവ്രാജകഃ: ന ഖലു ന ഖലു ഗന്തവ്യം!
  
ശാണ്ഡില്യഃ: മാ കുപ്പ! ആജുത്തം പവ്വാജ’ആണം കുപ്പിദും. (ഉപസൃത്യ) ഹാ അജ്ജു! ഹാ പിയസമ്പണ്ണേ! ഹാ മഹുരഗാണി!
                    മാ കുപ്യ! അയുക്തം പരിവ്രാജകാണാം കോപിതും.(ഉപസൃത്യ) ഹാ അജ്ജുകേ! ഹാ പ്രിയസമ്പന്നേ! ഹാ മധുര ഗായനി!


ചേടീ: അയ്യ! കിം ഏദം? ( ആര്യ! കിം ഇദം?)
  
ശാണ്ഡില്യഃ: ബ്ഭോദി! ശിണേഹോ. ഭവതി! സ്നേഹഃ.)
    
ചേടീ: (ആത്മഗതം) ജ്ജുജ്ജ’ഇ സവ്വാണുകമ്പീ സാഹുജണോ ണാമ. (യുജ്യതേ സർവാനുകമ്പീ സാധു ജനോ നാമ. )
     
ശാണ്ഡില്യഃ: ബ്ഭോദി! ആമിസ്സാമി ദാവ ’ണം. (ഭവതി! ആമൃശാമി താവദേനാം. )
  
ചേടീ: പ്പഭവദി ഖു അയ്യോ. ( പ്രഭവതി ഖല്വാര്യഃ.)
  
ശാണ്ഡില്യഃ: ഹാ! ഭോദി! (പാദൗ സ്പൃശതി) ( ഹാ! ഭവതി!)
  
ചേടീ: നാ ണു പാദാണി ആമിസ്സിദും! (മാനു പാദാവാമ്രഷ്ടും! )

ശാണ്ഡില്യഃ: ആ! ആ’ഉളാ’ഉളാഹ്മി. സീസം പാദം ണ ജാണാമി. ഏദാണി താളഫളപീണാണി കാളേയചംദണാ ആളിത്താണി തണാണി അണധോ മുഹാണി തത്ത ഹോദി’ഏ അധണ്ണസ്സ മമ ജീവംതീ’ഏ ണ ആസാദിദാണി.
(ആ! ആകുലാകുലിതോസ്മി. ശീർഷം പാദം ന ജാനാമി. ഏതൗ താലഫലപീനൗ കാലേയചന്ദനാലിപ്തൗ സ്തനാവനധോമുഖൗ തത്രഭവത്യാ അധന്യസ്യ മമ ജീവന്ത്യാ നാസാദിതൗ.)
 
ചേടീ: (ആത്മഗതം) ഏവ്വ ദാവ കരിസ്സം. (പ്രകാശം) അയ്യ! മുഹുത്ത’അം അജ്ജും പഡിവാളേദു മാതരമാനയാമി. ജാവ അത്തം ആണേമി.
            (ഏവം താവത്കരിഷ്യാമി. ആര്യ! മുഹൂർത്തമജ്ജുകാം പ്രതിപാലയതു യാവന്മാതരമാനയാമി)

ശാണ്ഡില്യഃ: ഗ്ഗച്ച സിഗ്ഘം! ആഹം ഖു ’അത്താ അണത്താണം. (ഗഛ ശീഘ്രം! അഹം ഖലു മാതാ അമാതൃകാണാം.)

ചേടീ: (ആത്മഗതം) ശാണുക്കോസോ ഏസോ ബഹ്മണോ അജ്ജു’അം ണ പരിത്തജദി. ജ്ജാവ ഗച്ചാമി. (ഇതി നിഷ്ര്കാന്താ)
                 (സാനുക്രോശ ഏഷ ബ്രാഹ്മണ അജ്ജുകാം ന പരിത്യജതി. യാവദ്ഗച്ഛാമി.)
 (ഇതി നിഷ്ര്കാന്താ)
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ഗദാ ഏസാ! ശേരം രോദാമി. ഃആ അജ്ജു’ഏ! ഃആ മഹുരഗാ’അണി! (ഇതി രോദിതി)
                      (ഗതൈഷാ! സ്വൈരം രോദാമി. ഹാ അജ്ജുകേ! ഹാ മധുരഗായനി! )

പരിവ്രാജകഃ: ശാണ്ഡില്യഃ! ന കർതവ്യമേതത്.
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ആ! ആവേഹി ണിസ്സിണേഹ! മ്മം ’പി തുവം വി’അ തക്കേസി? (ആ! അപേഹി നിസ്നേഹ! മാമപി ത്വാം ഇവ തർകയസി?)
 
പരിവ്രാജകഃ: ആഗച്ഛ വത്സ! അധീഷ്വ താവത്!

ശാണ്ഡില്യഃ: ഭ’അവം! ക്കിം കികിച്ചീ’അദു ദാവ ഏസാ അണാഹാ തവസ്സിണീ? ( ഭഗവൻ! കിം ചികിത്സ്യതാം താവദേഷാ അനാഥാ തപസ്വിനീ?)
  
പരിവ്രാജകഃ: കിമൗഷധശാസ്ത്രം ഭവതഃ?
  
ശാണ്ഡില്യഃ: അഘം ദേ ജോ’അസ്സ ഫളം! (അഘം തേന യോഗസ്യ ഫലം!)
  
പരിവ്രാജകഃ: (ആത്മഗതം) ഏഷ ഖലു തപസ്വീ കർതവ്യാബോധ്യതയാ ആശ്രമപദമാശ്രമാപവാദം ച ന ജാനാതി. കിംചിച്ഛ്രുതം മഹേശ്വരാദിഭിര്യോഗാചാര്യൈർമഹദ്ഭിഃ ശിഷ്യാനുക്രോശഃ സംഗം ന ബാധത ഇതി. അസ്യ പ്രത്യയോത്പാദനം കരിഷ്യേ. ഈദൃശോ യോഗ ഇതി. അസ്യാ ഗണികായാശ്ശരീരേ ആത്മാനം നിയോജയാമി.
  
(യോഗേനാവിഷ്ടഃ)
  
ഗണികാ: (ഉത്ഥായ) ശാണ്ഡില്യ! ശാണ്ഡില്യ!
  
ശാണ്ഡില്യഃ: (സഹർഷം) അവിഹാ! ജീവദി! പച്ചാദപ് പാണാ ഖു എസാ. ഭോദി! ആഹ്മി. (അവിഹാ! ജീവതി! പ്രത്യാഗതപ്രാണാ ഖല്വേഷാ. ഭവതി! അയമസ്മി.)
   
ഗണികാ: അപ്രക്ഷാളിതപാണിഭ്യാം മാ സ്പ്രാക്ഷീഃ.
  
ശാണ്ഡില്യഃ: അദികോക്ഖിണീ ഖു ഇ’അം! ( അതിചൗക്ഷിണീ ഖല്വിയം! )
  
ഗണികാ: ഏഹി വത്സ. അധീഷ്വ താവത്.
  
ശാണ്ഡില്യഃ: ഈഹ’വി അജ്ഝ’അണം! ബ്ഭ’അവംതം ഏവ്വ ഉവസപ്പാമി. (ഉപഗമ്യ) ബ്ഭോ ഭ’അവം ! ആ’ഇ മുദോ ഖു ഭ’അവോ! ഃആ വാചാളാ! ഹാ അദി ജോവിത്ത! ഹാ ഉവജ്ഝാ’അ! ഏവ്വം ബഹുജാണംറ്റോ’വി മരംതി!
(ഇഹാപ്യധ്യയനം! ഭഗവന്തമേവോപസർപാമി. ഭോ ഭഗവൻ! അയി മൃതഃ ഖലു ഭഗവാൻ! ഹാ വാചാലക! ഹാ അതിയോഗവിത്ത! ഹാ ഉപാധ്യായ! ഏവം ബഹു ജാനന്തോപി മ്രിയന്തേ! )

(തതഃ പ്രവിശതി മാതാ ചേടീ ച)
 
ചേടീ: ഏദു ഏദു അത്താ. ( ഏത്വേതു മാതാ.)
  
മാതാ: കഹിം കഹിം മേ ദാരിയാ? ( കുത്ര കുത്ര മേ ദാരികാ? )
 
ചേടീ: ഏസാ അജ്ജു’ആ ഉയ്യാണേ വാ¬ഏണ ദട്ഠാ. (ഏഷാ അജ്ജുകാ ഉദ്യാനേ വ്യാളേന ദഷ്ടാ)
  
മാതാ: ഹാ! ഹദഹ്മി മംദഭാ’ആ! ( ഹാ! ഹതാസ്മി മന്ദഭാഗ്യാ!)
  
ചേടീ: സമസ്സസദു സമസ്സസദു ’അത്താ! ഏസാ അജ്ജു’ആ സത്തട്ഠിദാ! (സമാശ്വസിതു സമാശ്വസിതു മാതാ! ഏഷാ അജ്ജുകാ സത്വ സ്ഥിതാ!)

മാതാ: ണം പ’ഇദിത്താ ജഹ! (ഊപസൃറ്റ്യ) ജ്ജാദേ വസംദസേണേ! ഹിം ഏദം?
            (നനു പ്രകൃതിസ്ഥാ. ജാതേ വസന്തസേനേ! കിമിദം? )
  
ഗണികാ: വൃഷളവൃദ്ധേ! മാ സ്പ്രാക്ഷീഃ!
  
മാതാ: ഹാദ്ധി! കിം ഇദം? ( ഹാ ധിക്! കിമിദം? )
  
ചേടീ: അച്ചാരൂഢോ സോ വിസ വേ’ഓ. (അത്യാരൂഢ സ വിഷവേഗഃ)
 
മാതാ: ഗച്ച സിഗ്ഘം വേജ്ജം ആണേഹി. ( ഗച്ഛ ശീഘ്രം വൈദ്യമാനയ. )
  
ചേടീ: അത്തേന തഹ. (നിഷ്ക്രാന്താ)

(മാതസ്തഥാ.)
  
(തതഃ പ്രവിശതഃ രാമിലകശ്ചേടീ ച)

ചേടീ: ജേദു ജേദു ആവുട്ടോ. ആവുത്തം അപേക്ഖംതീ സംതവദി അജ്ജു’ആ. (ജയതു ജയതു ആവുത്തഃ. ആവുത്തമപ്രേക്ഷമാണാ സംതപതി അജ്ജുകാ.)
  
രാമിലകഃ: ഇച്ഛാമി താവദസ്യാഃ
       കല മധുരവചോ മുഖം വിശാലാക്ഷ്യാഃ
         മധുപവ്രതോഭിപാതും
         വികസിതമിവ കോമളം കമലം

(ഉപേത്യ)

കതം മാം ദൃഷ്ട്വാ പരാവൃത്തമുഖീ സ്ഥിതാ? (വസ്ത്രാന്തം ഗൃഹ്ണൻ)

ഏതന്നിവർതയ സുഗാത്രി മുകാരവിന്ദം
ഈഷത് തരംഗപരിവൃത്തമിവാരവിന്ദം
പ്രീണാതി നാമ തവ വക്ത്രമസർവദൃഷ്തം
അല്പാല്പപീതമിവ പാണിപുതേനന തോയം
  
ഗണികാ: ഭോസ്താമിസ്ര! മുച്യതാം മമ വസ്ത്രാന്തഃ.
  
രാമിലകഃ: ഭവതി! കിം ഇദം?
 
മാതാ: ജദപ്പഹുദി വാളേണ ദട്ഠാ തദപ്പഹുദി അസംബദ്ധം മംതേനദി. (യദാ പ്രഭൃതി വ്യാളേന ദഷ്ടാ തദാ പ്രഭൃത്യസംബദ്ധം മന്ത്രയതേ.)
 
രാമിലകഃ: ഏവം : -
വ്യക്തമസ്യാ ഗതം ചേതസ്തതഃ ശൂന്യേ തപസ്വിനീ
ശരീരേന്യേന കേനാപി സത്വയുക്തേന ധർഷിതാ
  
(പ്രവിശ്യ വൈദ്യശ്ചേടീ ച)
 
ചേടീ: ഏദു ഏദു അയ്യോ. (ഏത്വേത്വാര്യഃ. )
  
വൈദ്യ: കഹിം സാ? ( കുത്ര സാ?)
  
ചേടീ: ഏസാ ഖു അജ്ജു’ആ സത്തട്ഠിദാ! (ഏഷാ ഖലു അജ്ജുകാ സത്വസ്ഥിതാ!)
  
വൈദ്യ: ധസ്സിദാ മഹാസപ്പേണ ഖാദിദാ ഭവേ. (ധർഷിതാ മഹാസർപേണ ഖാദിതാ ഭവേത്. )
  
ചേടീ: ക്കഹം അയ്യോ ജാണാദി? ( കഥം ആര്യോ ജാനാതി?)
  
വൈദ്യ: മഹംതം വിയാരം കരേദിത്തി. ആണേഹി മമ സവ്വാരംഭാണി ദാവ ആരംഭാമി വിസതംതേന. (ഊപവിശ്യ മണ്ഡലം രചയിത്വാ) കുണ്ഡല കുതില ഗാമിനി മണ്ഡലം പ്രവിശ! പ്പ്രവിശ! വ്വാസുകി പുത്രക്കുംഡള കുഡിളഗാമിണി മംഡളം പവിസ! പ്പവിസ! വ്വാസ്യൂ പുത്ത കിട്ഠ! ചിട്ഠ! ശൂ! ശൂ! ജ്ജാവ സിരാവേഹം കരിസ്സം. ക്കഹിം കുഠാരി’ആ?
(മഹാന്തം വികാരം കരോതീതി. ആനയ മമ സർവാരംഭാംസ്താവദാരഭേ വിഷതന്റ്രേ. (ഉപവിശ്യ മണ്ഡലം രചയത്വാ) കുണ്ഡല കുടില ഗാമിനി മണ്ഡലം പ്രവിശ! പ്പ്രവിശ! വ്വാസുകി പുത്ര തിഷ്ഠ! തിഷ്ഠ! ശ്രൂ! ശ്രൂ! യാവശ്ശിരാവേധം കരിഷ്യാമി. കുത്ര കുഠാരികാ )

ഗണികാ: മൂർഖവൈദ്യ! അലം പരിശ്രമേണ.
  
വൈദ്യ: പിത്തം ’പി അത്തി. ആ’അം ദേ പിത്തം വാദം സേഹ്മം ച ണാസേമി. (പിത്തമപ്യസ്തി. അഹം തേ പിത്തം വാതം ശ്ലേഷ്മ ച നാശയാമി.)
 
രാമിലകഃ: ഭോഃ ക്രിയതാം യത്നഃ. ന ഖല്വകൃതജ്ഞാ വയം.
 
വൈദ്യ: സുംദരഗു¬ഇ’അം വാ¬അ വേജ്ജം ആണേമി. (സുന്ദര ഗുളികാം വ്യാളവൈദ്യമാനയാമി. )

(നിഷ്ക്രാന്തഃ)

(തതഃ പ്രവിശതി യമപുരുഷഃ)
  
യമപുരുഷ: ഭൊഃ! ഭർസിതോസ്മി യമേന.
     ന സാ വസന്തസേനേയം ക്ഷിപ്രം തത്രൈവ നീയതാം
    അന്യാ വസന്തസേനാ സാ ക്ഷീണായുസ്താമിഹാനയ
  
യാവദസ്യാശ്ശരീരമഗ്നിസംയോഗം ന സ്വീകരോതി താവത്സപ്രാണാമേനാം കരോമി. (വ്വിലോക്യ) അയേ ഉത്ഥിതാ ഖല്വിയം! ഭോഃ! കിന്നു ഖല്വിദം?
  
     അസ്യാ ജീവോ മമകരേ ഉഥിതൈഷാ വരാംഗനാ
     ആശ്ചര്യം പരമം ലോകേ ഭുവി പൂർവം ന ദൃശ്യതേ
  
(സർവതോവലോക്യ)

അയേ! അത്രഭവാൻ യോഗീ പരിവ്രാജകഃ ക്രീഡതി. കിം ഇദാനീം കരിഷ്യേ? ഭവതു ദൃഷ്തം. അസ്യാ ഗണികായാ ആത്മാനം പരിവ്രാജകശരീരേ ന്യസ്യ അവസിതേന കർമണി യതാസ്ഥാനം വിനിയോജയാമി.
  
(തഥാ കൃത്വാ)

ഏതേന വിപ്ര സരീരേസ്മിൻ സ്ത്രീ പ്രാണാ വിനിയോജിതാ
യതാ സത്വം യതാ ശീലം പ്രായോ യാസ്യന്തി വിക്രിയാം
  
(നിഷ്ക്രാന്തഃ)
  
   
പരിവ്രാജകഃ: (ഉത്ഥായ) പരഹുദി’ഏ! പരഹുദി’ഏ! (പരഭൃതികേ! പരഭൃതികേ! )
  
  
ശാണ്ഡില്യഃ: ആവിഹാ! പ്പച്ചാഗദപ്പാണോ ഖു ഭ’അവോ. ആ! തക്കേമി ദുക്ഖഭാഗിണോ ണം മി’അംതി’ത്തി.
                      (അപിഹാ! പ്രത്യാഗതപ്രാണഃ ഖലു ഭഗവാൻ. ആ! തർകയാമി ദുഖഭാഗിനോ ന മ്രിയന്ത ഇതി.)

പരിവ്രാജകഃ: കഹിം കഹിം രാമ്ളിയ​‍ാ? (കുത്ര കുത്ര രാമിലകഃ? )
  
രാമിലകഃ: ഭഗവന്നയമസ്മി.
  
ശാണ്ഡില്യഃ: ഭാവം! കിം ഏദം? കുംഡിയഗ്ഗഹണോ​‍ീദം വാമഹത്തം സംകവളാപൂരിദം വിയ മേ പഡിഭാദി.
(ഭഗവൻ! കിം ഇദം? കുണ്ഡികാ ഗ്രഹണോചിതഃ വാമഹസ്ത ശംഖവളയപൂരിത ഇവ മേ പ്രതിഭാതി.)
  
പരിവ്രാജകഃ: രാമിള’അ ആളിംഗേഹി മം. (രാമിലക ആലിംഗ മാം.)
  
ശാണ്ഡില്യഃ: ക്കിംസു’അം ആളിംഗേഹി! (കിംശുകം ആലിംഗ!)
  
പരിവ്രാജകഃ: രാമിളാ മത്താ ഖു ’അം. (രാമിലക മത്താ ഖല്വഹം. )
  
ശാണ്ഡില്യഃ: ıഅഹി ണഹി! ഉന്മട്ടോ ഖു തുവം! (നഹി നഹി! ഉന്മത്ത ഖലു ത്വം!)
  
രാമിലകഃ: ഭഗവന്നാമവിരുദ്ധഃ ഖല്വയമാലാപഃ!

പരിവ്രാജകഃ: സുരം പിബാമി. (സുരാം പിബാമി.)

ശാണ്ഡില്യഃ: വിസം പിബ! ബ്ഭോദു പരിഹാസപ്പമാണം ജാണിസ്സം. ıഏവ ഭ’അവോ ണേവ അജ്ജു’ആ! അഹവാ ഭാവദജ്ജും ണാമ ഏദം സമുത്തം.
                      (വിഷം പിബ! ഭവതു പരിഹാസ പ്രമാണം ജ്ഞാസ്യാമി. ണൈവ ഭഗവാൻ നൈവ അജ്ജുകാ! അതവാ ഭഗവദജ്ജുകം നാമേദം സംവൃത്തം.)

 
പരിവ്രാജകഃ: പരഹുദി! പരഹുദി! ആലിംഗേ മം! (പരഭൃതികേ! പരഭൃതികേ! ആലിംഗ മാം!)
   
ചേടീ: അവേഹി! ( അപേഹി!)
   
മാതാ: ജാദേ വസംദസേണേ! (ജാതേ വസന്തസേനേ!)
  
പരിവ്രാജകഃ: അത്തേന ഇയഹ്മി. അത്തേന വംദാമി. (മാതഃ ഇയമസ്മി. മാതർവന്ദേ)
  
മാതാ: ഭാവം! കിം എദം? (ഭഗവൻ! കിമിദം?)
  
പരിവ്രാജകഃ: അത്തേന! പച്ചവജാണാസി മം! രാമില’അ! ആജ്ജ ചിരാ​‍ീദം ഖു തു? (മാതഃ! പ്രത്യവജാനാസി മാം! രാമിലക! അദ്യ ചിരായിതം ഖലു ത്വയാ?)
  
രാമിലകഃ: ഭഗവൻ! ന വശ്യോസ്മി!
  
(പ്രവിശ്യ വൈദ്യഃ)
  
വൈദ്യ: ഗുളിയാ അട്ഠമയാ ഗഹീദാ ഓസധം ച. ണ ജാണേ ഖണേ ജീവിസ്സദി മരിസ്സദി വാ ത്തി. ഉദാം! ഉദാം!
                  (ഗുലികാ അഷ്ടമയാ ഗൃഹീതാ ഔഷധം ച. ന ജാനേ ക്ഷണേ ജീവിഷ്യതി മരിഷ്യതി വാ ഇതി. ഉദകമുദകം!)

(ഉപഗമ്യ)
 
ചേടീ: ഇദം ഉദാം. (ഇദം ഉദകം)
  
 
വൈദ്യ: ഗ്ഗുളിയാം ഓഘട്ഠാമി. ആവിഹാ! ണ ഖു അം ദട്ഠാ! ആവിത്താ ഖു ഭവേ. (ഗുളികാമാഘട്ടയാമി. അപിഹാ! ന ഖല്വിയം ദഷ്ടാ! ആവിഷ്ട ഖലു ഭവേത്.)
  
ഗണികാ: മൂർഖ വൈദ്യ! വൃഥാവൃദ്ധ! പ്രാണിനാമന്തകമപി ന ജാനീഷേ. കതമേനേയം സർപേണ വ്യാപാദിതേനതി വദ.
 
വൈദ്യ: കിം ഏത്ത അച്ചരിയം? (കിമത്രാശ്ചര്യം?)
   
ഗണികാ: ശാസ്ത്രമസ്തി?
  
വൈദ്യ: അത്തി പഭൂദം വിള സത്ത സഹസ്സം അത്തി! (അസ്തി പ്രഭൂതമപി. സാർധസഹസ്രമപി)
  
ഗണികാ: ബ്രൂഹി ബ്രൂഹി വൈദ്യശാസ്ത്രം!
   
വൈദ്യ: ശുണാദു ഹോദീ (ശൃണോതു ഭവതീ)
                വാതികാഃ പൈത്തികാശ്ചൈവ ശ്ലൈ ശ്ലൈ . . . അവിഹാ! പ്പുത്ത’അം പുത്ത’അം! (അപിഹാ! പുസ്തകം പുസ്തകം!)
   
ശാണ്ഡില്യഃ: അഹോ! വേജ്ജസ്സ അഹിരുവദാ! ഏക്കപദേ വിസുമരിദോ! ഃഓദു മമ വാസ്സോ ഏവ്വ. ഇദം പുത്ത’അം.
                    (അഹോ! വൈദ്യസ്യ അഭിരൂപതാ! ഏക പദേ വിസ്മൃത! ഭവതു മമ വയസ്യ ഏവ. ഇദം പുസ്തകം.)
  
വൈദ്യ: ശുണാദു ഹോദീ ( ശൃണോതു ഭവതീ:)
       വാതികാഃ പൈത്തികാശ്ചൈവ ശ്ലൈഷ്മികാശ്ച മഹാവിഷാഃ
       ത്രീണി സർപാ ഭവന്ത്യേതേ ചതുർഥോ നാധിഗമ്യതേ |
 
ഗണികാ: അയമപശബ്ദഃ! “ത്രയഃ സർപാ” ഇതി വക്തവ്യം. ത്രീണി നപുംസകം ഭവതി.
  
വൈദ്യ: ആവിഹാ! വൈയ്യാരണസപ്പേണ ഖാ​‍ീദാ ഭവേ! (അപിഹാ! വൈയാകരണ സർപേണ ഖാദിതാ ഭവേത്!)
  
ഗണികാ: കിയന്തോ വിഷവേഗാഃ?
  
വൈദ്യ: വിസവേഗാ സദം. (വിഷ വേഗാഃ ശതം)
  
ഗണികാ: ന! ന! സപ്ത തേ വിഷവേഗാഃ. തദ്യഥാ -
രോമാഞ്ചോ മുഖശോഷശ്ച വൈവർണ്യം ചൈവ വേപഥുഃ
ഹിക്കാ ശ്വാസശ്ച സമ്മോഹഃ സപ്തൈതാ വിഷ വിക്രിയാഃ

ശപ്തവിഷവേഗാനതിക്രാന്റോശ്വിഭ്യാമപി ന ശക്യതേ ചികിത്സിതും. അഥവാ വക്തവ്യമസ്തി ചേദ് ബ്രൂഹി.

 
വൈദ്യ: ണ ഹു അഹ്മാണം വിസ​‍ാ. ണമോ ഭാവദീ.ഗച്ചാമി ദാവ അഹം.
            (ന ഖല്വ അസ്മാകം വിഷയഃ. നമോ ഭഗവത്യൈ. ഗച്ഛാമി താവദഹം.)

(നിഷ്ക്രാന്തഃ)
  
(പ്രവിശ്യ യമപുരുഷഃ)
 
യമപുരുഷഃ: ഏഷ ഭോഃ !
   ഗർഭസ്രവൈശ്ച പിടകജ്വരകർണരോഗൈർ
ഗുല്മാധിശൂലഹൃദയാക്ഷിശിരോരുഗാദ്യൈഃ
അസ്മിൻ ക്ഷണേ ബഹുവിധൈഃ ഖലു വിദ്രവൈശ്ച
ക്ഷിപ്രം കൃതാ യമപുരാഭിമുഖാശ്ച ജീവാഃ

യാവദഹമപി ഭഗവത്സന്ദേശമനുതിഷ്താമി.

(ഗണികാമുപഗമ്യ) ഭഗവൻ! മുച്യതാം വൃഷല്യാശരീരം.
 
ഗണികാ: ഛന്ദതഃ.

യമപുരുഷഃ: യഥാസ്യാ ജീവവിനിമയം കൃത്വാ യാവദഹമപി സ്വകാര്യമനുതിഷ്ടാമി.
  
(തഥാ കൃത്വാ നിഷ്ക്രാന്തഃ)
  
പരിവ്രാജകഃ: ശാണ്ഡില്യഃ! ശാണ്ഡില്യഃ!
 
ശാണ്ഡില്യഃ: ഏസോ ഖു ഭാവോ പയ്യവത്തിദോ. (ഏഷ ഖലു ഭഗവാൻ പര്യവസ്ഥിതഃ.)
  
ഗണികാ: പരഹുദി! പരഹുദി! (പരഭൃതികേ! പരഭൃതികേ!)

ചേടീ: ഏസാ അജ്ജു​‍ാ സഹാവേണ മംതേനദി! (ഏഷാ അജ്ജുകാ സ്വഭാവേന മന്ത്രയതേ!)
  
മാതാ: ജാദേ വസംദസേണേ! (ജാതേ വസന്തസേനേ! )
  
രാമിലകഃ: ഹന്ത പ്രസന്നാ! പ്രിയേ വസന്തസേനേ! ഇതഃ!
  
(ഗണികാ നിഷ്ക്രാന്താ, രാമിലകശ്ചേടീ സപരിവാരാ മാതാ ച)
  
ശാണ്ഡില്യഃ: ഭാവം! കിം ഏദം? (ഭഗവൻ! കിമിദം?)
  
പരിവ്രാജകഃ: മഹതീ ഖലു കഥാ. ആവാസേ കഥയിഷ്യാമി.

(ദിശോവലോക്യ)

ഗതോ ദിവസഃ. സമ്പ്രതി ഹി -
  
അസ്തം ഗതോ ഹി ദിനകൃദ്ഗഗനാന്തലംബീ
മൂഷാ മുഖസ്ത ഇവ തപ്ത സുവർണരാശിഃ
യസ്യ പ്രഭാഭിരനുരഞ്ജിത മേഘവൃന്ദം
ആലക്ഷ്യതേ ദഹനഗർഭമിവാന്തരിക്ഷം

(നിഷ്ക്രാന്തൗ)
  
ഭഗവദജ്ജുകം സമാപ്തം