നാട്യശാസ്ത്രം/അദ്ധ്യായം36

←നാട്യശാസ്ത്രം

നാട്യശാസ്ത്രം രചന:ഭരതമുനി അദ്ധ്യായം 36

നാട്യശാസ്ത്രം→

 
അഥ ഷട്ത്രിംശോഽധ്യായഃ
അഥാത്രേയോ വസിഷ്ഠശ്ച പുലസ്ത്യഃ പുലഹഃ ക്രതുഃ |
അംഗിരാ ഗൗതമോഽഗസ്ത്യോ മനുരായുസ്തഥാത്മവാൻ || 1||
വിശ്വാമിത്രഃ സ്ഥൂലശിരാഃ സംവർതഃ പ്രമതിർദനുഃ |
ഉശനാ ബൃഹസ്പതിർവ്യാസശ്ച്യവനഃ കാശ്യപോ ധ്രുവഃ || 2||
ദുർവാസാ ജാമദഗ്ന്യശ്ച മാർകണ്ഡേയോഽഥ ഗാലവഃ |
ഭരദ്വാജശ്ച രൈഭ്യശ്ച യവക്രീതസ്തഥൈവ ച || 3||
സ്ഥൂലാക്ഷഃ ശകലാക്ഷശ്ച കാണ്വോ മേഘാതിഥിഃ ക്രതുഃ |
നാരദഃ പർവതശ്ചൈവ സുവർമാഥൈകജോ ദ്വിജഃ || 4||
നിതംബുർഭുവനഃ സൗമ്യഃ ശതാനന്ദഃ കൃതവ്രണഃ |
ജാമദഗ്ന്യസ്തഥാ രാമഃ കചശ്ചേത്യേവമാദയഃ || 5||
ഏവം തേ മുനയഃ ശ്രുത്വാ സർവജ്ഞം ഭരതം തതഃ |
പുനരൂചുരിദം വാക്യം കുതൂഹലപുരോഗമം || 6||
യസ്ത്വയാ ഗദിതോ ഹ്യേഷ നാട്യവേദഃ പുരാതനഃ |
ഏകചിത്തൈഃ സ ചാസ്മാഭിഃ സമ്യക് സമുപധാരിതഃ || 7||
ഏകശ്ച സംശയോഽസ്മാകം തം നോ വ്യാഖ്യാതുമർഹസി |
കോ വാന്യോ നാട്യവേദസ്യ നിശ്ചയം വക്തുമർഹതി || 8||
ന വയം പരിഹാസേന ന വിരോധേന ന ചേർഷ്യയാ |
പൃച്ഛാമോ ഭഗവൻ നാട്യമുപദേശാർഥമേവ തു || 9||
അസ്മാഭിശ്ച തദാ നോക്തം കഥാച്ഛേദോ ഭവേദിതി |
ഇദാനീം തൂപശിക്ഷാർഥം നാട്യഗുഹ്യം നിദർശയ || 10||
ലോകസ്യ ചരിതം നാട്യമിത്യവോചസ്ത്വമീദൃശം |
തേഷാം തു ലോകം ഗുഹ്യാനാം നിശ്ചയം വക്തുമർഹസി || 11||
ദേവസ്യ കസ്യ ചരിതം പൂർവരംഗേ ദ്വിജർഷഭ |
കിമർഥം ഭുജ്യതേ ഹ്യേഷ പ്രയുക്തഃ കിം കരോതി വാ || 12||
കസ്മാച്ചൈവ പുനഃ ശൗചം സമ്യക് ചരതി സൂത്രദൃക് |
കഥമുർവീതലേ നാട്യം സ്വർഗാന്നിപതിതം വിഭോ || 13||
കഥം തവായം വംശശ്ച നടസഞ്ജ്ഞഃ പ്രതിഷ്ഠിതഃ |
സർവമേവ യഥാതത്ത്വം കഥയസ്വ മഹാമുനേ || 14||
തേഷം തു വചനം ശ്രുത്വാ മുനീനാം ഭരതോ മുനിഃ |
പ്രത്യുവാച പുനർവാക്യം ഗുഹ്യാർഥാഭിനയം പ്രതി || 15||
ബ്രവീമി വഃ കഥാം ഗുഹ്യാം യന്മാം പൃച്ഛൻ സുവ്രതാഃ |
പൂർവരംഗവിധാനസ്യ താം ച മേ സന്നിബോധത || 16||
പ്രോക്തവാനസ്മി യത്പൂർവം ശുഭം വിഘ്നനിബർഹണം |
തസ്യാനുബന്ധേന മയാ പൂർവരംഗഃ പ്രകീർതിതഃ || 17||
ശസ്ത്രാണാം പ്രതികാരാർഥം ശരീരാവരണം യഥാ |
ക്രിയതേ ഹി തഥാ പാപം ഹുതേനൈവ പ്രശാമ്യതി || 18||
ഏവം ജപ്യൈശ്ച ഹോമൈശ്ച ദേവതാഭ്യർചനേന ച |
സർവാതോദ്യവിധാനൈശ്ച തഥാ ഗീതസ്വനേന ച || 19||
സ്തുത്യാശീർവചനൈഃ ശാന്തൈഃ കർമഭാവാനുകീർതനൈഃ |
മയാ പാപാപഹരണൈഃ കൃതേ വിഘ്നനിബർഹണേ || 20||
സ്തുതിഗീതാദിസംസൃഷ്ടൈർദേവൈരഭിഹിതോഽസ്മ്യഹം |
നിതരാം പരിതുഷ്ടാഃ സ്മഃ പ്രയോഗേണാമുനാ ച തേ || 21||
ദേവതാസുരമാനന്ദ്യ യസ്മാംല്ലോകശ്ച നന്ദതി |
തസ്മാദയം പ്രയോഗസ്തു നാന്ദീനാമാ ഭവിഷ്യതി || 22||
ഗീതവാദ്യാനുനാദോ ഹി യത്ര കാകുസ്വനഃ ശുഭഃ |
തസ്മിൻ ദേശേ വിപാപ്മാനോ മാംഗല്യം ച ഭവിഷ്യതി || 23||
യാവത്തം പൂരയേദ്ദേശം ധ്വനിർനാട്യസമാശ്രയഃ |
ന സ്ഥാസ്യന്തി ഹി രക്ഷാംസി തം ദേശം ന വിനായകാഃ || 24||
ആവാഹേ ച വിവാഹേ ച യജ്ഞേ നൃപതിമംഗലേ |
നാന്ദീശബ്ദമുപശ്രുത്യ ഹിംസ്രാ നശ്യന്തി ചൈവ ഹി || 25||
പാഠ്യം നാട്യം തഥാ ഗേയം ചിത്രവാദിത്രമേവ ച |
വേദമന്ത്രാർഥവചനൈഃ സമം ഹ്യേതദ് ഭവിഷ്യതി || 26||
ശ്രുതം മയാ ദേവദേവാത് തത്ത്വതഃ ശങ്കരാദ്ധിതം |
സ്നാനജപ്യസഹസ്രേഭ്യഃ പവിത്രം ഗീതവാദിതം || 27||
യസ്മിന്നാതോദ്യനാട്യസ്യ ഗീതപാഠ്യധ്വനിഃ ശുഭഃ |
ഭവിഷ്യത്യശുഭം ദേശേ നൈവ തസ്മിൻ കദാചന || 28||
ഏവം പൂജാധികാരാർഥം പൂർവരംഗഃ കൃതോ മയാ |
നാനാസ്തുതികൃതൈർവാക്യൈർദേവതാഭ്യർചനേന ച || 29||
യതോഽഭിവാദനം ക്ലിഷ്ടം ശിഷ്ടം തദ്രംഗമണ്ഡലേ |
തതസ്തസ്യ ഹി തച്ഛൗചം വിഹിതം തു ദ്വിജോത്തമാഃ || 30||
ശൗചം കൃത്വാ യതോ മന്ത്രം പൂജനം ജർജരസ്യ തു |
ഉച്യതേ പൂർവരംഗേഽസ്മിൻ തസ്മാച്ഛൗചം പ്രകീർതിതം || 31||
യഥാവതാരിതം ചൈവ നാട്യമേതന്മഹീതലേ |
വക്തവ്യം സർവമേതദ്ധി ന ശക്യം ഹി നിഗൂഹിതും || 32||
മമൈതേ തനയാഃ സർവേ നാട്യവേദസമന്വിതാഃ |
സർവലോകം പ്രഹസനൈഃ ബാധന്തേ നാട്യസംശ്രയൈഃ || 33||
കസ്യചിത്ത്വഥ കാലസ്യ ശിൽപകം ഗ്രാമ്യധർമകം |
ഋഷീണാം വ്യംഗ്യകരണം കുർവദ്ഭിർഗുണസംശ്രയം || 34||
അശ്രാവ്യം തദ്ദുരാചാരം ഗ്രാമ്യധർമപ്രവർതിതം |
നിഷ്ഠുരം ചാപ്രസ്തുതം ച കാവ്യം സംസദി യോജിതം || 35||
തച്ഛ്രുത്വാ മുനയഃ സർവേ ഭീമരോഷപ്രകമ്പിതാഃ |
ഊചുസ്താൻ ഭരതാൻ ക്രുദ്ധാ നിർദഹന്ത ഇവാഗ്നയഃ || 36||
മാ താവദ്ഭോ ദ്വിജാ യുക്തമിദമസ്മദ്വിഡംബനം |
കോ നാമായം പരിഭവഃ കിഞ്ച നാസ്മാസു സമ്മതം || 37||
യസ്മാജ്ജ്ഞാനമദോന്മത്താ ന വേത്ഥാവിനയാശ്രിതാഃ |
തസ്മാദേതദ്ധി ഭവതാം കുജ്ഞാനം നാശമേഷ്യതി || 38||
ഋഷീണാം ബ്രാഹ്മണാനാം ച സമവായസമാഗതാഃ |
നിരാഹുതാ വിനാ ഹോമൈഃ ശൂദ്രാചാരാ ഭവിഷ്യഥ || 39||
അപാങ്ക്തേയാഃ കുത്സിതാശ്ചാവമാ ഏവ ഭവിഷ്യഥ |
യശ്ച വോ ഭവിതാ വംശഃ സർവാശൗചോ ഭവിഷ്യതി || 40||
യേ ച വോ വംശജാസ്തേഽപി ഭവിഷ്യന്ത്യഥ നർതകാഃ |
പരോപസ്ഥാനവന്തശ്ച ശസ്ത്രപണ്യോപജീവിനഃ || 41||
ശാപം ദത്തം തഥാ ജ്ഞാത്വാ സുതേഭ്യോ മേ തദാ സുരാഃ |
സർവേ വിമനസോ ഭൂത്വാ താനൃഷീൻ സമുപസ്ഥിതാഃ || 42||
യാചമാനൈസ്തതഃ പ്രോക്തം ദേവൈഃ ശക്രപുരോഗമൈഃ |
ഇദാനീം ദുഃഖമുത്പന്നം നാട്യമേതദ് വിനങ്ക്ഷതി || 43||
ഋഷിഭിശ്ച തതഃ പ്രോക്തം ന ചൈതദ്ധി വിനക്ഷ്യതി |
ശേഷമന്യത്ര യദ് പ്രോക്തം സർവമേതദ് ഭവിഷ്യതി || 44||
ഏതച്ഛ്രുത്വാ തു വചനം മുനീനാമുഗ്രതേജസാം |
വിഷ്ണ്ണാസ്തേ തതഃ സർവേ ശ്രുത്വാ മാം സമുപസ്ഥിതാഃ || 45||
പ്രോക്തവന്തശ്ച മാം പുത്രാസ്ത്വയാഹോ നാശിതാ വയം |
അനേന നാട്യദോഷേണ ശൂദ്രാചാരാ ഹി യത് കൃതാഃ || 46||
മയാപി സാന്ത്വയിത്വോക്താ മാ ക്രോധം വ്രജതാനഘാഃ |
കൃതാന്തവിഹിതോഽസ്മാകം നൂനമേഷ വിധിഃ സുതാഃ || 47||
മുനീനാം ഹി മൃഷാ വാക്യം ഭവിഷ്യതി കദാചന |
നിധനേ ച മനോ മാ ഭൂദ് യുഷ്മാകമിതി സാന്ത്വിതാഃ || 48||
ജാനീധ്വം തത്തഥാ നാട്യം ബ്രഹ്മണാ സമ്പ്രവർതിതം |
ശിഷ്യേഭ്യശ്ച തദന്യേഭ്യഃ പ്രയച്ഛാമഃ പ്രയോഗതഃ || 49||
മാ വൈ പ്രണശ്യതാമേതന്നാട്യം ദുഃഖപ്രവർതിതം |
മഹാശ്രയം മഹാപുണ്യം വേദാംഗോപാംഗസംഭവം || 50||
അപ്സരോഭ്യ ഇദം ചൈവ യഥാതത്ത്വം യഥാശ്രുതം |
നാട്യം ദത്ത്വാ തതഃ സർവേ പ്രായശ്ചിത്തം ചരിഷ്യഥ || 51||
| ഇതി ഭരതീയേ നാട്യശാസ്ത്രേ നാട്യശാപോ നാമ ഷട്ത്രിംശോഽധ്യായഃ |