നാട്യശാസ്ത്രം/അദ്ധ്യായം28

←നാട്യശാസ്ത്രം

നാട്യശാസ്ത്രം രചന:ഭരതമുനി അദ്ധ്യായം 28

നാട്യശാസ്ത്രം→

 
അഥ അഷ്ടാവിംശോഽധ്യായഃ |
ആതോദ്യവിധിമിദാനീം വക്ഷ്യാമഃ |
തതം ചൈവാവനദ്ധം ച ഘനം സുഷിരമേവ ച |
ചതുർവിധം തു വിജ്ഞേയമാതോദ്യം ലക്ഷണാന്വിതം || 1||
തതം തന്ത്രീകൃതം ജ്ഞേയമവനദ്ധം തു പൗഷ്കരം |
ഘനം താലസ്തു വിജ്ഞേയഃ സുഷിരോ വംശ ഉച്യതേ || 2||
പ്രയോഗസ്ത്രിവിധോ ഹ്യേഷാം വിജ്ഞേയോ നാടകാശ്രയഃ |
തതം ചൈവാവനദ്ധം ച തഥാ നാട്യകൃതോഽപരഃ || 3||
തതഃ കുതപവിന്യാസോ ഗായനഃ സപരിഗ്രഹഃ |
വൈപഞ്ചികോ വൈണികശ്ച വംശവാദസ്തഥൈവ ച || 4||
മാർദംഗികഃ പാണവികസ്തഥാ ദാർദുരികോ ബുധൈഃ |
അവനദ്ധവിധാവേഷ കുതപഃ സമുദാഹൃതഃ || 5 || 11/22
ഉത്തമാധമമധ്യാഭിസ്തഥാ പ്രകൃതിഭിര്യുതഃ |
കുതപോ നാട്യയോഗേ തു നാനാദേശസമാശ്രയഃ || 6||
ഏവം ഗാനം ച വാദ്യം ച നാട്യം ച വിവിധാശ്രയം |
അലാതചക്രപ്രതിമം കർതവ്യം നാട്യയോക്തൃഭിഃ || 7||
യത്തു തന്ത്രീകൃതം പ്രോക്തം നാനാതോദ്യസമാശ്രയം |
ഗാന്ധർവമിതി തജ്ജ്ഞേയം സൢഅരതാലപദാത്മകം || 8||
അത്യർഥമിഷ്ടം ദേവാനാം തഥാ പ്രീതികരം പുനഃ |
ഗന്ധർവാണാം ച യസ്മാദ്ധി തസ്മാദ്ഗന്ധർവമുച്യതേ || 9||
അസ്യ യോനിർഭവേദ്ഗാനം വീണാ വംശസ്തഥൈവ ച |
ഏതേഷാം ചൈവ വക്ഷ്യാമി വിധിം സൢഅരസമുത്ഥിതം || 10||
ഗാന്ധർവം ത്രിവിധം വിദ്യാത്സൢഅരതാലപദാത്മകം |
ത്രിവിധസ്യാപി വക്ഷ്യാമി ലക്ഷണം കർമ ചൈവ ഹി || 11||
ദ്വ്യധിഷ്ഠാനാഃ സൢഅരാ വൈണാഃ ശാരീരാശ്ച പ്രകീർതിതാഃ |
ഏതേഷാം സമ്പ്രവക്ഷ്യാമി വിധാനം ലക്ഷണാന്വിതം || 12||
സൢഅരാ ഗ്രാമൗ മൂർച്ഛനാശ്ച താനാഃ സ്ഥാനാനി വൃത്തയഃ |
ശുഷ്കം സാധാരണേ വർണാ ഹ്യലങ്കാരാശ്ച ധാതവഃ || 13||
ശ്രുതയോ യതയശ്ചൈവ നിത്യം സൢഅരഗതാത്മകാഃ |
ദാരവ്യാം സമവായസ്തു വീണായാം സമുദാഹൃതഃ || 14||
സൢഅരാ ഗ്രാമാവലങ്കാരാ വർണാഃ സ്ഥാനാനി ജാതയഃ |
സാധാരണേ ച ശരീര്യാം വീണായാമേഷ സംഗ്രഹഃ || 15||
വ്യഞ്ജനാനി സൢഅരാ വർണാഃ സന്ധയോഽഥ വിഭക്തയഃ |
നാമാഖ്യാതോപസർഗാശ്ച നിപാതാസ്തദ്ധിതാഃ കൃതഃ || 16||
ഛന്ദോവിധിരലങ്കാരാ ജ്ഞേയഃ പദഗതോ വിധിഃ |
നിബദ്ധം ചാനിബദ്ധം ച ദ്വിവിധം തത്പദം സ്മൃതം || 17||
ധ്രുവസ്തൢആഌആപനിഷ്കാമൗ വിക്ഷേപോഽഥ പ്രവേശനം |
ശമ്യാ താലഃ സന്നിപാതഃ പരിവർതഃ സവസ്തുകഃ || 18||
മാത്രാ പ്രകരണാങ്ഗാനി വിവാരീ യതയോ ലയാഃ |
ഗീതയോഽവയവാ മാർഗാഃ പാദമാർഗാഃ സപാണയഃ || 19||
ഇത്യേകവിംശതിവിധം ജ്ഞേയം താലഗതം ബുധൈഃ |
ഗാന്ധർവസംഗ്രഹോ ഹ്യേഷ വിസ്തരം തു നിബോധത || 20||
തത്ര സൢഅരാഃ \-
ഷഡ്ജശ്ച ഋഷഭശ്ചൈവ ഗാന്ധാരോ മധ്യമസ്തഥാ |
പഞ്ചമോ ധൈവതശ്ചൈവ സപ്തമോഽഥ നിഷാദവാൻ || 21||
ചതുർവിധത്വമേതേഷാം വിജ്ഞേയം ഗാനയോക്തൃഭിഃ |
വാദീ ചൈവാഥ സംവാദീ വിവാദീ ചാനുവാദ്യപി || 22||
സംവാദോ മധ്യമഗ്രാമേ പഞ്ചമസ്യർഷഭസ്യ ച |
ഷഡ്ജഗ്രാമേ തു ഷഡ്ജസ്യ സംവാദഃ പഞ്ചമസ്യ ച || 23||
തിസ്രോ ദൢഏ ച ചതസ്രശ്ച ചതസ്രസ്തിസ്ര ഏവ ച |
ദൢഏ ചൈവാദ്യ ചതസ്രശ്ച ഷഡ്ജഗ്രാമേ ഭവേദ്വിധിഃ || 24||
ചതുഃശ്രുതിർഭവേത് ഷഡ്ജ ഋഷഭസ്ത്രിശ്രുതിഃ സ്മൃതഃ |
ദൢഇശ്രുതിശ്ചൈവ ഗാന്ധാരോ മധ്യമശ്ച ചതുഃശ്രുതിഃ || 25||
പഞ്ചമസ്തദ്വദേവ സ്യാത് ത്രിശ്രുതിർധൈവതോ മതഃ |
ദൢഇശ്രുതിശ്ച നിഷാദഃ സ്യാത് ഷഡ്ജഗ്രാമേ വിധിർഭവേത് || 26||
അഥ മൂർച്ഛനാഃ ദൢഐഗ്രാമിക്യശ്ചതുർദശ \-
ആദാവുത്തരമന്ദ്രാ സ്യാദ്രജനീ ചോത്തരായതാ |
ചതുർഥീ ശുദ്ധഷഡ്ജാ തു പഞ്ചമീ മത്സരീകൃതാ || 27||
അശൢഅക്രാന്താ തഥാ ഷഷ്ഠീ സപ്തമീ ചാഭിരുദ്ഗതാ |
ഷഡ്ജഗ്രാമാശ്രിതാ ഹ്യേതാ വിജ്ഞേയാഃ സപ്തമൂർച്ഛനാഃ || 28||
ഷഡ്ജേ ചോത്തരമന്ദ്രാ സ്യാദൃഷഭേ ചാഭിരുദ്ഗതാ |
അശൢഅക്രാന്താ തു ഗാന്ധാരേ മധ്യമേ മത്സരീകൃതാ || 29||
പഞ്ചമേ ശുദ്ധഷഡ്ജാ സ്യാദ്ധൈവതേ ചോത്തരായതാ |
നിഷാദേ രജനീ ച സ്യാദിത്യേതാഃ ഷഡ്ജമൂർച്ഛനാഃ || 30||
അഥ മധ്യമഗ്രാമേ \-
സൗവീരീ ഹരിണാശ്ഌആ ച സ്യാത്കലോപനതാ തഥാ |
ശുദ്ധമധ്യാ തഥാ മാർഗീ പൗരവീ ഹൃഷ്യകാ തഥാ |
മധ്യമഗ്രാമജാ ഹ്യേതാ വിജ്ഞേയാഃ സപ്തമൂർച്ഛനാഃ || 31||
അപി ച \-
ക്രമയുക്താഃ സൢഅരാഃ സപ്ത മൂർച്ഛനേത്യഭിസഞ്ജ്ഞിതാഃ |
ഷട്പഞ്ചസൢഅരകാസ്താനാഃ ഷാഡവൗഡുവിതാശ്രയാഃ || 32||
സാധാരണകൃതാശ്ചൈവ കാകലീസമലങ്കൃതാഃ |
അന്തരസൢഅരസംയുക്താ മൂർച്ഛനാ ഗ്രാമയോർദൢഅയോഃ || 33||
യഥാ \-
ഛായാസു ഭവതി ശീതം പ്രസൢഏദോ ഭവതി ചാതപസ്ഥസ്യ |
ന ച നാഗതോ വസന്തോ ന ച നിഃശേഷഃ ശിശിരകാലഃ || 34||
ഭവതശ്ചാത്ര \-
അന്തരസൢഅരസംയോഗോ നിത്യമാരോഹിസംശ്രയഃ |
കാര്യോ ഹ്യൽപോ വിശേഷേണ നാവരോഹീ കദാചന || 35||
ക്രിയമാണോഽവരോഹീ സ്യാദൽപോ വാ യദി വാ ബഹുഃ |
ജാതിരാഗം ശ്രുതിം ചൈവ നയന്തേ തൢഅന്തരസൢഅരാഃ || 36 || ഇതി||
ജാതീരിദാനീം വക്ഷ്യാമഃ |
സൢഅരസാധാരണഗതാസ്തിസ്രോ ജ്ഞേയാസ്തു ജാതയഃ |
മധ്യമാ പഞ്ചമീ ചൈവ ഷഡ്ജമധ്യാ തഥൈവ ച || 37||
ആസാമംശാസ്തു വിജ്ഞേയാഃ ഷഡ്ജമധ്യമപഞ്ചമാഃ |
യഥാ സൢഅം ദുർബലതരാ വ്യക്താ സാ പഞ്ചമീ തഥാ || 38||
ജാതയോഽഷ്ടാദശേത്യേവം ബ്രഹ്മണാഭിഹിതം പുരാ |
താസ്തൢഅഹം വർതയിഷ്യാമി ഗ്രഹാംശാദിവിഭാഗതഃ || 39||
ഷാഡ്ജീ ചൈവാർഷഭീ ചൈവ ധൈവത്യഥ നിഷാദിനീ |
ഷഡ്ജോദീച്യവതീ ചൈവ തഥാ വൈ ഷഡ്ജകൈശികീ || 40||
ഷഡ്ജമധ്യാ തഥാ ചൈവ ഷഡ്ജഗ്രാമസമാശ്രയാഃ |
അത ഊർധ്വം പ്രവക്ഷ്യാമി മധ്യമഗ്രാമസംശ്രിതാഃ || 41||
ഗാന്ധാരീ മധ്യമാ ചൈവ ഗാന്ധാരോദീച്യവാ തഥാ |
പഞ്ചമീ രക്തഗാന്ധാരീ തഥാ ഗാന്ധാരപഞ്ചമീ || 42||
മധ്യമോദീച്യവാ ചൈവ നന്ദയന്തി തഥൈവ ച |
കർമാരവീ ച വിജ്ഞേയാ തഥാന്ധ്രീ കൈശികീ മതാ || 43||
സൢഅരസാധാരണഗതാസ്തിസ്രോ ജ്ഞേയാസ്തു ജാതയഃ |
മധ്യമാ ഷഡ്ജമധ്യാ ച പഞ്ചമീ ചൈവ സൂരിഭിഃ || 44||
ആസാമംശാസ്തു വിജ്ഞേയാഃ ഷഡ്ജമധ്യമപഞ്ചമാഃ |
യഥാസൢഅം ദുർബലതരം വ്യത്യാസാത്ത്വത്ര പഞ്ചമീ || 45||
ശുദ്ധാ വികൃതാശ്ചൈവ ഹി സമവായാജ്ജാതയസ്തു ജായന്തേ |
പുനരേവാശുദ്ധകൃതാ ഭവന്ത്യഥൈകാദശാന്യാസ്തു || 46||
താസാം യന്നിർവൃത്താഃ സൢഅരേഷ്വഥാംശേഷു ജാതിഷു ച ജാതിഃ |
തദ്വക്ഷ്യാമി യഥാവത്സങ്ക്ഷേപേണ ക്രമേണേഹ || 47||
പരസ്പരവിനിഷ്പന്നാ ജ്ഞേയാ ഹ്യേവം തു ജാതയഃ |
പൃഥഗ്ലക്ഷണസംയുക്താ ദ്വൈഗ്രാമികാഃ സൢഅരാശ്രയാഃ || 48||
ചതസ്രോ ജാതയോ നിത്യം ജ്ഞേയാഃ സപ്തസൢഅരാ ബുധൈഃ |
ചതസ്രഃ ഷട്സൢഅരാ ജ്ഞേയാഃ സ്മൃതാഃ പഞ്ചസൢഅരാ ദശ || 49||
മധ്യമോദീച്യവാ ചൈവ തഥാ വൈ ഷഡ്ജകൈശികീ |
കാർമാരവീ ച സമ്പൂർണാ തഥാ ഗാന്ധാരപഞ്ചമീ || 50||
ഷാഡ്ജ്യാന്ധ്രീ നന്ദയന്തീ ച ഗാന്ധാരോദീച്യവാ തഥാ |
ചതസ്രഃ ഷട്സൢഅരാ ഹ്യേതാഃ ജ്ഞേയാഃ പഞ്ച സൢഅരാ ദശ || 51||
നൈഷാദീ ചാർഷഭീ ചൈവ ധൈവതീ ഷഡ്ജമധ്യമാ |
ഷഡ്ജോദീച്യവതീ ചൈവ പഞ്ച ഷഡ്ജാശ്രിതാഃ സ്മൃതാഃ || 52||
ഗാന്ധാരീ രക്തഗാന്ധാരീ മധ്യമാ പഞ്ചമീ തഥാ |
കൈശികീ ചൈവ പഞ്ചൈതാ മധ്യമഗ്രാമസംശ്രയാഃ || 53||
യാസ്താഃ സപ്തസൢഅരാ ജ്ഞേയാ യാശ്ചൈതാഃ ഷട്സൢഅരാഃ സ്മൃതാഃ |
കദാചിത് ഷാഡവീഭൂതാഃ കദാചിച്ചൗഡുവേ മതാഃ | 54||
ഷഡ്ജഗ്രാമേ തു സമ്പൂർണാ വിജ്ഞേയാ ഷഡ്ജകൈശികീ |
ഷട്സൢഅരാ ചൈവ വിജ്ഞേയാ ഷാഡ്ജീ ഗാന്ധാരയോഗതഃ | 55||
ഗാന്ധാരപഞ്ചമീ ചൈവ മധ്യമോദീച്യവാ തഥാ |
പുനശ്ച ഷട്സൢഅരാ ജ്ഞേയാ ഗാന്ധാരോദീച്യവാ ബുധൈഃ | 56||
ആന്ധ്രീ ച നന്ദയന്തീ ച മധ്യമഗ്രാമസംശ്രയാഃ |
ഏവമേതാ ബുധൈർജ്ഞേയാ ദൢഐഗ്രാമിക്യോഽപി ജാതയഃ || 57||
അത ഊർധ്വം പ്രവക്ഷ്യാമി താസാമംശവികൽപനം |
ഷട്സൢഅരാഃ സപ്തമേ ഹ്യംശേ നേഷ്യന്തേ ഷഡ്ജമധ്യമാഃ || 58||
സംവാദ്യലോപാദ്ഗാന്ധാരേ തദ്വദേവ ഹി നേഷ്യതേ |
ഗാന്ധാരീരക്തഗാന്ധാരീകൈശികീനാം തു പഞ്ചമഃ || 59||
ഷഡ്ജായാം ചൈവ ഗാന്ധാരമംശകം വിദ്ധി ഷാഡവം |
ഷാഡവം ധൈവതേ നാസ്തി ഷഡ്ജോദീച്യാമഥാംശകേ || 60||
സംവാദ്യലോപാത്സപ്തൈതാഃ ഷാട്സൢഅര്യേണ വിവർജിതാഃ |
ഗാന്ധാരീരക്തഗാന്ധാര്യോഃ ഷഡ്ജമധ്യമപഞ്ചമാഃ || 61||
സപ്തമശ്ചൈവ വിജ്ഞേയോ യേഷു നൗഡുവിതം ഭവേത് |
ദൢഔ ഷഡ്ജമധ്യമാംശോ തു ഗാന്ധാരോഽഥ നിഷാദവാൻ || 62||
ഋഷഭശ്ചൈവ പഞ്ചമ്യാം കൈശിക്യാം ചൈവ ധൈവതഃ |
ഏവം തു ദൢആദശൈവേഹ വർജ്യാഃ പഞ്ച സൢഅരാഃ സദാ || 63||
താസ്ത്വനൗഡുവിതാ നിത്യം കർതവ്യാ ഹി സൢഅരാശ്രയാഃ |
സർവസൢഅരാണാം നാശസ്തു വിഹിതസ്ത്വഥ ജാതിഷു || 64||
ന മധ്യമസ്യ നാശസ്തു കർതവ്യോ ഹി കദാചന |
സർവസൢഅരാണാം പ്രവരോ ഹ്യനാശീ മധ്യമഃ സ്മൃതഃ |
ഗാന്ധർവകൽപേ വിഹിതഃ സാമസ്വപി ച മധ്യമഃ || 65||
ദശകം ജാതിലക്ഷണം \-
ഗ്രഹാംശൗ താരമന്ദ്രൗ ച ന്യാസോഽപന്യാസ ഏവ ച |
അൽപത്ഌഅം ച ബഹുത്വം ച ഷാഡവൗഡുവിതേ തഥാ || 66||
അഥ ഗ്രഹാഃ |
ഗ്രഹാസ്തു സർവജാതീനാമംശവത്പരികീർതിതാഃ |
യത്പ്രവൃത്തം ഭവേദ്ഗേയമംശോ ഗ്രഹവികൽപിതഃ || 67||
തത്രാംശോ നാമ \-
യസ്മിൻ ഭവതി രാഗശ്ച യസ്മാച്ചൈവ പ്രവർതതേ |
മന്ദ്രശ്ച താരമന്ദ്രശ്ച യോഽത്യർഥം ചോപലഭ്യതേ || 68||
ഗ്രഹാപന്യാസവിന്യാസസംന്യാസന്യാസഗോചരഃ |
അനുവൃത്തശ്ച യസ്യേഹ സോംഽശഃ സ്യാദ്ദശലക്ഷണഃ || 69||
പഞ്ചസൢഅരപരാ താരഗതിര്യഥാ
അംശാത്താരഗതിം വിദ്യാദാചതുർഥസൢഅരാദിഹ |
ആ പഞ്ചമാത്പഞ്ചമാദ്വാ നാതഃപരമിഹേഷ്യതേ || 70||
ത്രിധാ മന്ദ്രഗതിഃ | അംശപരാ ന്യാസപരാ അപരന്യാസപരാ ചേതി |
മന്ദ്രസ്ത്വംശപരോ നാസ്തി ന്യാസൗ തു ദൢഔ വ്യവസ്ഥിതൗ |
ഗാന്ധാരന്യാസലിങ്ഗേ തു ദൃഷ്ടമാർഷഭസേവനം || 71||
അഥ ന്യാസ ഏകവിംശതിസങ്ഖ്യഃ | അങ്ഗസമാപ്തൗ ന്യാസഃ |
തദ്വദപന്യാസോ ഹ്യങ്ഗമധ്യേ ഷട്പഞ്ചാശത്സങ്ഖ്യഃ |
യഥാ \-
ന്യാസോഽങ്ഗസമാപ്തൗ സ ചൈകവിംശതിസങ്ഖ്യസ്തഥാ |
16 അക്ഷരാണി ഷട്പഞ്ചാശത്സംഖ്യോഽപന്യാസോഽങ്ഗമധ്യേ ഭവേത് || 72||
തത്ര പ്രഥമം വിദാരീമധ്യേ ന്യാസസൢഅരപ്രയുക്തസ്തു |
വിവദനശീലം മുക്തൢആ സംന്യാസഃ സോഽഭിധാതവ്യഃ |
കൃത്വാ പദാവസാനേ വിന്യാസാത്ക്ഌആപി വിന്യാസഃ || 73||
തഥാ \-
അൽപതൢഏഽഥ ബഹുത്ഌഏ ബലവദബലതാ വിനിശ്ചയാദേവ |
ജാതിസൢഅരൈസ്തു നിത്യം ജാത്യൽപതൢഅം ദൢഇവിധമേതത് || 74||
സഞ്ചാരാംശേ ബലസ്ഥാനാമൽപതൢഏ ദുർബലാസു ച |
ന്യാസശ്ചാന്തരമാർഗസ്തു ജാതീനാം വ്യക്തികാരകഃ || 75||
പഞ്ചസൢഅരമൗഡുവിതം വിജ്ഞേയം ദശവിധം പ്രയോഗജ്ഞൈഃ |
ത്രിംശത്പ്രകാരവിഹിതം പൂർവോക്തം ലക്ഷണം ചാസ്യ || 76||
ഷട്സൢഅരസ്യ പ്രയോഗോഽസ്തി തഥാ പഞ്ചസൢഅരസ്യ ച |
ചതുഃസൢഅരപ്രയോഗോഽപി ഹ്യവകൃഷ്ടധ്രുവാസ്വിഹ || 77||
ദൢഐഗ്രാമികീണാം ജാതീനാം സർവാസാമപി നിത്യശഃ |
അംശാസ്ത്രിഷഷ്ടിർവിജ്ഞേയാസ്തേഷാം ചൈവാംശവദ് ഗ്രഹാഃ || 78||
അംശഗ്രഹമിദാനീം വക്ഷ്യാമഃ | തത്ര \-
മധ്യമോദീച്യവായാസ്തു നന്ദയന്ത്യാസ്തഥൈവ ച |
തഥാ ഗാന്ധാരപഞ്ചമ്യാഃ പഞ്ചമോംഽശോ ഗ്രഹസ്തഥാ || 79||
ധൈവത്യാശ്ച തഥാ ഹ്യംശൗ വിജ്ഞേയൗ ധൈവതർഷഭൗ |
പഞ്ചമ്യാശ്ച തഥാ ജ്ഞേയൗ ഗ്രഹാംശൗ പഞ്ചമർഷഭൗ || 80||
ഗാന്ധാരോദീച്യവായാസ്തു ഗ്രഹാംശൗ ഷഡ്ജമധ്യമൗ |
ആർഷഭ്യാശ്ച ഗ്രഹാ അംശാ ധൈവതർഷഭസപ്തമാഃ || 81||
ഗാന്ധാരശ്ച നിഷാദശ്ച ഹ്യാർഷഭശ്ച തഥാപരഃ |
നിഷാദിന്യാസ്ത്രയോ ഹ്യേതേ ഗ്രഹാ അംശാശ്ച കീർതിതാഃ || 82||
ഷഡ്ജപഞ്ചമഗാന്ധാരൈസ്ത്രിഭിരേവ പ്രകീർതിതാഃ |
അംശൈർഗ്രഹൈസ്തഥാ ചൈവ വിജ്ഞേയാ ഷഡ്ജകൈശികീ || 83||
ഷഡ്ജശ്ച മധ്യമശ്ചൈവ നിഷാദോ ധൈവതസ്തഥാ |
ഷഡ്ജോദീച്യവതീജാതേർഗ്രഹാ അംശാശ്ച കീർതിതാഃ || 84||
പഞ്ചമശ്ചാർഷഭശ്ചൈവ നിഷാദോ ധൈവതസ്തഥാ |
കാർമാരവ്യാ ബുധൈരംശാ ഗ്രഹാശ്ച പരികീർതിതാഃ || 85||
ഗാന്ധാരശ്ചാർഷഭശ്ചൈവ പഞ്ചമോഽഥ നിഷാദവാൻ |
ചതൢഅരോംശാ ഭവന്ത്യാൻധ്ര്യാ ഗ്രഹാശ്ചൈവ തഥൈവ ഹി || 86||
ഷഡ്ജശ്ചാഥർഷഭശ്ചൈവ മധ്യമഃ പഞ്ചമസ്തഥാ |
മധ്യമായാ ഗ്രഹാ ജ്ഞേയാ അംശാശ്ചൈവ സധൈവതാഃ || 87||
നിഷാദഷഡ്ജഗാന്ധാരമധ്യമാഃ പഞ്ചമസ്തഥാ |
ഗാന്ധാരീരക്തഗാന്ധാര്യോർഗ്രഹാ അംശാഃ പ്രകീർതിതാഃ || 88||
ഷഡ്ജീ ധൈവതഗാന്ധാരഷഡ്ജമധ്യമപഞ്ചമൈഃ |
ഗ്രഹൈരംശൈശ്ച വിജ്ഞേയാ വികൃതാ സൢഅരയോഗതഃ || 89||
കൈശിക്യാശ്ചാർഷഭം ഹിതൢആ ഗ്രഹാംശാഃ ഷട് സൢഅരാഃ സ്മൃതാഃ |
സപ്തസൢഅരഗ്രഹാംശാ തു വിജ്ഞേയാ ഷഡ്ജമധ്യമാ || 90||
ഏതേ ത്രിഷഷ്ടിർവിജ്ഞേയാഃ സർവാസൢഅംശാസ്തു ജാതിഷു |
അംശവച്ച ഗ്രഹാസ്താസാം സർവാസാമേവ നിത്യശഃ || 91||
സർവാസാമേവ ജാതീനാം ത്രിജാതിസ്തു ഗണഃ സ്മൃതഃ |
തേ ച സപ്ത ഗണാ ജ്ഞേയാ വർധമാനസൢഅരാ ബുധൈഃ || 92||
ഏകസൢഅരോ ദൢഇസൢഅരശ്ച ത്രിസൢഅരോഽഥ ചതുഃസൢഅരഃ |
പഞ്ചസൢഅരശ്ചതുർഥാ സ്യാദേകധാ സപ്തഷട്സൢഅരൗ || 93||
ഏതദുക്തം മയാ തൢആസാം ഗ്രഹാംശപരികൽപനം |
പുനശ്ചൈവ പ്രവക്ഷ്യാമി ന്യാസാപന്യാസയോഗതഃ || 94||
പഞ്ചാംശാ തു ഭവേത് ഷാഡ്ജീ നിഷാദർഷഭവർജിതാ |
അപന്യാസോ ഭവേദത്ര ഗാന്ധാരഃ പഞ്ചമസ്തഥാ || 95||
ന്യാസശ്ചാത്ര ഭവേത് ഷഡ്ജോ ലോപ്യഃ സപ്തമ ഏവ ച |
ഷഡ്ജഗാന്ധാരസഞ്ചാരഃ ഷഡ്ജധൈവതയോസ്തഥാ || 96||
ഷാഡവം സപ്തമോപേതമൽപൗ വൈ സപ്തമർഷഭൗ |
ഗാന്ധാരസ്യ ച ബാഹുല്യം തൢഅത്ര കാര്യം പ്രയോക്തുഭിഃ || 97||
ആർഷഭ്യാമൃഷഭസ്തൢഅംശോ നിഷാദോ ധൈവതസ്തഥാ |
ഏത ഏവ ഹ്യപന്യാസാ ന്യാസശ്ചാപ്യൃഷഭഃ സ്മൃതഃ |
ഷട്പഞ്ചസൢഅരതാ ചാത്ര ഷഡ്ജപഞ്ചമയോർവിനാ || 98||
ധൈവത്യാം ധൈവതോ ന്യാസസ്തൢഅംശാവൃഷഭധൈവതോ |
അപന്യാസാ ഭവന്ത്യത്ര ധൈവതാർഷഭമധ്യമാഃ || 99||
ഷഡ്ജപഞ്ചമഹീനം തു പാഞ്ച്സൢഅര്യം വിധീയതേ |
പഞ്ചമേന വിനാ ചൈവ ഷാഡവം പരികീർതിതം || 100||
ആരോഹിണൗ ച തൗ കാര്യൗ ലങ്ഘനീയൗ തഥൈവ ച |
നിഷാദശ്ചർഷഭശ്ചൈവ ഗാന്ധാരോ ബലവാംസ്തഥാ || 101||
നിഷാദിന്യാം നിഷാദോംഽശോ സഗാന്ധാരർഷഭസ്തഥാ |
ഏത ഏവ ഹ്യപന്യാസാ ന്യാസശ്ചൈവാത്ര സപ്തമഃ || 102||
ധൈവത്യാ ഇവ കർതവ്യേ ഷാഡവൗഡുവിതേ തഥാ |
തദ്വച്ച ലങ്ഘനീയൗ തു ബലവന്തൗ തഥൈവ ച || 103||
അംശാസ്തു ഷഡ്ജകൈശിക്യാഃ ഷഡ്ജഗാന്ധാരപഞ്ചമാഃ |
അപന്യാസാ ഭവന്ത്യത്ര ഷഡ്ജപഞ്ചമസപ്തമാഃ || 104||
ഗാന്ധാരശ്ച ഭവേൻന്യാസോ ഹൈനസൢഅര്യം ന ചാത്ര തു |
ദൗർബല്യം ചാത്ര കർതവ്യം ധൈവത(മധ്യമ) സ്യാർഷഭസ്യ ച || 105||
ഷഡ്ജശ്ച മധ്യമശ്ചൈവ നിഷാദോ ധൈവതസ്തഥാ |
സ്യുഃ ഷഡ്ജോദീച്യവാംശാസ്തു ന്യാസശ്ചൈവ തു മധ്യമഃ || 106||
അപന്യാസോ ഭവത്യസ്യ ധൈവതഃ ഷഡ്ജ ഏവ ച |
പരസ്പരാംശഗമനമിഷ്ടതശ്ച വിധീയതേ || 107||
ഷാട്സൢഅര്യമൃഷഭാപേതം കാര്യം ഗാന്ധർവവേദിഭിഃ |
പഞ്ചമാർഷഭഹീനം തു പാഞ്ചസൢഅര്യം തു തത്ര വൈ || 108||
ഷഡ്ജശ്ചാപ്യൃഷഭശ്ചൈവ ഗാന്ധാരശ്ച ബലീ ഭവേത് |
ഗാന്ധാരസ്യ ച ബാഹുല്യം മന്ദ്രസ്ഥാനേ വിധീയതേ || 109||
സർവേംശാഃ ഷഡ്ജമധ്യായാമപന്യാസാസ്തഥൈവ ച |
ഷഡ്ജശ്ച മധ്യമശ്ചാപി ന്യാസൗ നാര്യൗ പ്രയോക്തൃഭിഃ || 110||
ഗാന്ധാരസപ്തമാപേതം പാഞ്ചസൢഅര്യം വിധീയതേ |
ഷാഡവം സപ്തമാപേതം കാര്യം ചാത്ര പ്രയോഗതഃ || 111||
സർവസൢഅരാണാം സഞ്ചാര ഇഷ്ടതസ്തു വിധീയതേ |
ഷഡ്ജഗ്രാമാശ്രിതാ ഹ്യേതാ വിജ്ഞേയാഃ സപ്ത ജാതയഃ || 112||
അതഃ പരം പ്രവക്ഷ്യാമി മധ്യമഗ്രാമസംശ്രയാഃ |
ഗാന്ധാര്യാഃ പഞ്ച ഏവാംശാ ധൈവതർഷഭവർജിതാഃ || 113||
ഷഡ്ജശ്ച പഞ്ചമശ്ചൈവ ഹ്യപന്യാസൗ പ്രകീർതിതൗ |
ഗാന്ധാരശ്ച ഭവേൻന്യാസഃ ഷാഡവം ചർഷഭം വിനാ || 114||
ധൈവതർഷഭയോർഹീനം തഥാ ചൗഡുവിതം ഭവേത് |
ലങ്ഘനീയൗ ച തൗ നിത്യമാർഷഭാദ്ധൈവതം വ്രജേത് |
വിഹിതസ്ത്വിതി ഗാന്ധാര്യാഃ സൢഅരന്യാസാംശഗോചരഃ || 115||
ലക്ഷണം രക്തഗാന്ധാര്യാ ഗാന്ധാര്യാ ഏവ യത്സ്മൃതം |
ധൈവതോ ബലവാനത്ര ദൗർബല്യം തസ്യ ലോപതഃ || 116||
ഗാന്ധാരഷഡ്ജയോശ്ചാത്ര സഞ്ചാരശ്ചാർഷഭാദ്വിനാ |
അപന്യാസസ്തഥാ ചൈവ മധ്യമസ്തു വിധീയതേ || 117||
ഗാന്ധാരോദീച്യവാംശൗ തു വിജ്ഞേയൗ ഷഡ്ജമധ്യമൗ |
പാഞ്ചസൢഅര്യം ന ചൈവാത്ര ഷാട്സൢഅര്യമൃഷഭം വിനാ || 118||
കാര്യശ്ചാന്തരമാർഗശ്ച ന്യാസോപന്യാസ ഏവ ച |
ഷഡ്ജോദീച്യവതീവത്തു പാഞ്ചസൢഅര്യേണ ജാതുചിത് || 119||
മധ്യമായാ ഭവന്ത്യംശാ വിനാ ഗാന്ധാരസപ്തമൗ |
ഏത ഏവ ഹ്യപന്യാസാ ന്യാസശ്ചൈവ തു മധ്യമഃ || 120||
ഗാന്ധാരസപ്തമാപേതം പാഞ്ചസൢഅര്യം വിധീയതേ |
ഷാഡവം ചാപ്യഗാന്ധാരം കർതവ്യം തു പ്രയോഗതഃ || 121||
ഷഡ്ജമധ്യമയോശ്ചാത്ര കാര്യം ബാഹുല്യമേവ ഹി |
ഗാന്ധാരലങ്ഘനം ചാത്ര കാര്യം നിത്യം പ്രയോക്തൃഭിഃ || 122||
മധ്യമോദീച്യവാ പൂർണാ ഹ്യംശ ഏകസ്തു പഞ്ചമഃ |
ശേഷോ വിധിസ്തു കർതവ്യോ ഗാന്ധാരോദീച്യവാം ഗതഃ || 123||
ദ്വാവംശാവഥ പഞ്ചമ്യാമൃഷഭഃ പഞ്ചമസ്തഥാ |
സ(ഋ)നിഷാദാവപന്യാസൗ ന്യാസശ്ചൈവ തു പഞ്ചമഃ || 124||
മധ്യമാവത്തു കർതവ്യേ ഷാഡവൗഡുവിതേ തഥാ |
ദൗർബല്യം ചാത്ര കർതവ്യം ഷഡ്ജഗാന്ധാരമധ്യമൈഃ || 125||
കുര്യാദപ്യത്ര സഞ്ചാരം പഞ്ചമസ്യാർഷഭസ്യ ച |
ഗാന്ധാരഗമനം ചൈവ കാര്യം ത്വൽപശ്ച (ൽപം ച)
സപ്തമഃ (മാത്) || 126||
അഥ ഗാന്ധാരപഞ്ചമ്യാഃ പഞ്ചമോംഽശഃ പ്രകീർതിതഃ |
താരഗത്യാ തു ഷഡ്ജോഽപി കദാചിൻനാതിവർതതേ || 127||
ഋഷഭഃ പഞ്ചമശ്ചൈവ ഹ്യപന്യാസൗ പ്രകീർതിതൗ |
ന്യാസശ്ചൈവ തു ഗാന്ധാരോ സാ ച പൂർണസൢഅരാ സദാ |
പഞ്ചമ്യാ യശ്ച ഗാന്ധാര്യാഃ സഞ്ചാരഃ സ വിധീയതേ || 128||
പഞ്ചമശ്ചാർഷഭശ്ചൈവ ഗാന്ധാരോഽഥ നിഷാദവാൻ |
ചതൢആരോംഽശാ ഭവന്ത്യാൻധ്ര്യാമപന്യാസാസ്ത ഏവ ഹി || 129||
ഗാന്ധാരശ്ച ഭവേൻന്യാസഃ ഷഡ്ജാപേതം തു ഷാഡവം |
ഗാന്ധാരാർഷഭയോശ്ചാപി സഞ്ചാരസ്തു പരസ്പരം || 130||
സപ്തമസ്യ ച ഷഷ്ഠസ്യ ന്യാസോ ഗത്യനുപൂർവശഃ |
ഷഡ്ജസ്യ ലങ്ഘനം ചാത്ര നാസ്തി ചൗഡുവിതം സദാ || 131||
നന്ദയന്ത്യാഃ ക്രമാൻ ന്യാസാപന്യാസാംശാഃ പ്രകീർതിതാഃ |
ഗാന്ധാരോ മധ്യമശ്ചൈവ പഞ്ചമശ്ചൈവ നിത്യശഃ || 132||
ഷഡ്ജോ ലോപ്യശ്ച ലങ്ഘ്യശ്ച നാന്ധ്രീസഞ്ചരണം ഭവേത് |
ലങ്ഘനം ഹ്യൃഷഭസ്യാപി തച്ച മന്ദ്രഗതം സ്മൃതം || 133||
താരഗത്യാ തു ഷഡ്ജസ്തു കദാചിൻനാതിവർതതേ |
ഗാന്ധാരോ വാ ഗ്രഹഃ കാര്യസ്തഥാ ന്യാസശ്ച നിത്യശഃ || 134||
കാർമാരവ്യാഃ സ്മൃതാ ഹ്യംശാ ആർഷഭഃ പഞ്ചമസ്തഥാ |
ധൈവതശ്ച നിഷാദശ്ചാപ്യപന്യാസാസ്ത ഏവ തു |
പഞ്ചമശ്ച ഭവേൻന്യാസോ ഹൈനസൢഅര്യം ന ചാത്ര തു || 135||
ഗാന്ധാരസ്യ വിശേഷേണ സർവതോ ഗമനം ഭവേത് || 136||
കൈശിക്യാസ്തു തഥാ ഹ്യംശാഃ സർവേ ചൈവാർഷഭം വിനാ |
ഏത ഏവ ഹ്യപന്യാസാ ന്യാസൗ ഗാന്ധാരസപ്തമൗ || 137||
ധൈവതേംശേ നിഷാദേ ച ന്യാസഃ പഞ്ചമ ഇഷ്യതേ |
അപന്യാസഃ കദാചിത്തു ഋഷഭോഽപി വിധീയതേ || 138||
ആർഷഭേ ഷാഡവം ചാത്ര ധൈവതർഷഭവർജിതം |
തഥാ ചൗഡുവിതം കുര്യാദ് ബലിനൗ ചാന്ത്യപഞ്ചമൗ || 139||
ദൗർബല്യമൃഷഭസ്യാത്ര ലങ്ഘനം ച വിശേഷതഃ |
അംശവത് കൽപിതശ്ചാന്യൈഃ ഷാഡവേ തു വിധീയതേ |
ഷഡ്ജമധ്യാവദത്രാപി സഞ്ചാരസ്തു ഭവേദിഹ || 140||
ഏവമേതാ ബുധൈർജ്ഞേയാ ജാതയോ ദശലക്ഷണാഃ |
യഥാ യസ്മിൻ രസേ യാശ്ച ഗദതോ മേ നിബോധത || 141||
|| ഇതി ജാതിവികൽപാധ്യായോഽഷ്ടാവിംശഃ സമാപ്തഃ||