നാട്യശാസ്ത്രം/അദ്ധ്യായം2

←നാട്യശാസ്ത്രം

നാട്യശാസ്ത്രം രചന:ഭരതമുനി അദ്ധ്യായം 2

നാട്യശാസ്ത്രം→

അഥ ഭാരതീയേ നാട്യശാസ്ത്രേ ദ്വിതീയോƒധ്യായഃ

ഭരതസ്യ വചഃ ശ്രുത്വാ പപ്രച്ഛുർമുനയസ്തതഃ
ഭഗവൻ ശ്രോതുമിച്ഛാമോ യജനം രംഗസംശ്രയം 1
അഥ വാ യാ ക്രിയാസ്തത്ര ലക്ഷണം യച്ച പൂജനം
ഭവിഷ്യദ്ഭിർനരൈഃ കാര്യം കഥം തന്നാട്യവേശ്മനി 2
ഇഹാദിർനാട്യയോഗസ്യ നാട്യമണ്ഡപ ഏവ ഹി
തസ്മാത്തസ്യൈവ താവത്ത്വം ലക്ഷണം വക്തുമർഹസി 3
തേഷാം തു വചനം ശ്രുത്വാ മുനീനാം ഭരതോƒബ്രവീത്
ലക്ഷണം പൂജനം ചൈവ ശ്രൂയതാം നാട്യവേശ്മനഃ 4
ദിവ്യാനാം മാനസീ സൃഷ്ടിർഗൃഹേഷൂപവനേഷു ച
( യഥാ ഭാവാഭിനിർവർത്യാഃ സർവേ ഭാവാസ്തു മാനുഷാഃ )
നരാണാം യത്നതഃ കാര്യാ ലക്ഷണാഭിഹിതാ ക്രിയാ 5
ശ്രൂയതാം തദ്യഥാ യത്ര കർതവ്യോ നാട്യമണ്ഡപഃ
തസ്യ വാസ്തു ച പൂജാ ച യഥാ യോജ്യാ പ്രയത്നതഃ 6
ഇഹ പ്രേക്ഷ്യാഗൃഹം ദൃഷ്ട്വാ ധീമതാ വിശ്വകർമണാ
ത്രിവിധഃ സന്നിവേശശ്ച ശാസ്ത്രതഃ പരികൽപിതഃ 7
വികൃഷ്ടശ്ചതുരശ്രശ്ച ത്ര്യശ്രശ്ചൈവ തു മണ്ഡപഃ
തേഷാം ത്രീണി പ്രമാണാനി ജ്യേഷ്ഠം മധ്യം തഥാƒവരം 8
പ്രമാണമേഷാം നിർദിഷ്ടം ഹസ്തദണ്ഡസമാശ്രയം
ശതം ചാഷ്ടൗ ചതുഃഷഷ്ടിർഹസ്താ ദ്വാത്രിംശദേവ ച 9
അഷ്ടാധികം ശതം ജ്യേഷ്ഠം ചതുഃഷഷ്ടിസ്തു മധ്യമം
കനീയസ്തു തഥാ വേശ്മ ഹസ്താ ദ്വാത്രിംശദിഷ്യതേ 10
ദേവാനാം തു ഭവേജ്ജ്യേഷ്ഠം നൃപാണാം മധ്യമം ഭവേത്
ശേഷാണാം പ്രകൃതീനാം തു കനീയഃ സംവിധീയതേ 11
(പ്രേക്ഷാഗൃഹാണാം സർവേഷാം പ്രശസ്തം മധ്യമം സ്മൃതം
തത്ര പാഠ്യം ച ഗേയം ച സുഖശ്രാവ്യതരം ഭവേത്
പ്രേക്ഷാഗൃഹാണാം സർവേഷാം ത്രിപ്രകാരോ വിധിഃ സ്മൃതഃ
വികൃഷ്ടശ്ചതുരസ്രശ്ച ത്ര്യസ്രശ്ചൈവ പ്രയോക്തൃഭിഃ
കനീയസ്തു സ്മൃതം ത്ര്യസ്രം ചതുരസ്രം തു മധ്യമം
ജ്യേഷ്ഠം വികൃഷ്ടം വിജ്ഞേയം നാട്യവേദപ്രയോക്തൃഭിഃ )
പ്രമാണം യച്ച നിർദിഷ്ടം ലക്ഷണം വിശ്വകർമണാ
പ്രേക്ഷാഗൃഹാണാം സർവേഷാം തച്ചൈവ ഹി നിബോധത 12
അണൂ രജശ്ച വാലശ്ച ലിക്ഷാ യൂകാ യവസ്തഥാ
അംഗുലം ച തഥാ ഹസ്തോ ദണ്ഡശ്ചൈവ പ്രകീർതിതഃ 13
അണവോƒഷ്ടൗ രജഃ പ്രോക്തം താന്യഷ്ടൗ വാല ഉച്യതേ
വാലാസ്ത്വഷ്ടൗ ഭവേല്ലിക്ഷാ യൂകാ ലിക്ഷാഷ്ടകം ഭവേത് 14
യൂകാസ്ത്വഷ്ടൗ യവോ ജ്ഞേയോ യവാസ്ത്വഷ്ടൗ തഥാംഗുലം
അംഗുലാനി തഥാ ഹസ്തശ്ചതുർവിംശതിരുച്യതേ 15
ചതുർഹസ്തോ ഭവേദ്ദണ്ഡോ നിർദിഷ്ടസ്തു പ്രമാണതഃ
അനേനൈവ പ്രമാണേന വക്ഷ്യാമ്യേഷാം വിനിർണയം 16
ചതുഃഷഷ്ടികരാൻകുര്യാദ്ദീർഘത്വേന തു മണ്ഡപം
ദ്വാത്രിംശതം ച വിസ്താരന്മർത്യാനാം യോ ഭവേദിഹ 17
അത ഊർധ്വം ന കർതവ്യഃ കർതൃഭിർനാട്യമണ്ഡപഃ
യസ്മാദവ്യക്തഭാവം ഹി തത്ര നാട്യം വ്രജേദിതി 18
മണ്ഡപേ വിപ്രകൃഷ്ടേ തു പാഠ്യമുച്ചാരിതസ്വരം
അനിസ്സരണധർമത്വാദ്വിസ്വരത്വം ഭൃശം വ്രജേത് 19
യശ്ചാപ്യാസ്യഗതോ ഭാവോ നാനാദൃഷ്ടിസമന്വിതഃ
സ വേശ്മനഃ പ്രകൃഷ്ടത്വാദ് വ്രജേദവ്യക്തതാം പരാം 20
പ്രേക്ഷാഗൃഹാണാം സർവേഷാം തസ്മാന്മധ്യമമിഷ്യതേ
യാവത്പാഠ്യം ച ഗേയം ച തത്ര ശ്രവ്യതരം ഭവേത് 21
[പ്രേക്ഷാഗൃഹാണാം സർവേഷാം ത്രിപ്രകാരോ വിധിഃ സ്മൃതഃ
വികൃഷ്ടശ്ചതുരസ്രശ്ച ത്ര്യസ്രശ്ചൈവ പ്രയോക്തൃഭിഃ )
കനീയസ്തു സ്മൃതം ത്ര്യസ്രം ചതുരസ്രം തു മധ്യമം
ജ്യേഷ്ഠം വികൃഷ്ടം വിജ്ഞേയം നാട്യവേദപ്രയോക്തൃഭിഃ ]
ദേവാനാം മാനസീ സൃഷ്ടിർഗൃഹേഷൂപവനേഷു ച
യത്നഭാവാഭിനിഷ്പന്നാഃ സർവേ ഭാവാ ഹി മാനുഷാ 22
തസ്മാദ്ദേവകൃതൈർഭാവൈർന വിസ്പർധേത മാനുഷഃ
മാനുഷസ്യ തു ഗേഹസ്യ സമ്പ്രവക്ഷ്യാമി ലക്ഷണം 23
ഭൂമേർവിഭാഗം പൂർവം തു പരീക്ഷേത പ്രയോജക
തതോ വാസ്തു പ്രമാണേന പ്രാരഭേത ശുഭേച്ഛയാ 24
സമാ സ്ഥിരാ തു കഠിനാഅ കൃഷ്ണാ ഗൗരീ ച യാ ഭവേത്
ഭൂമിസ്തത്രൈവ കർതവ്യഃ കർതൃഭിർനാട്യമണ്ഡപഃ 25
പ്രഥമം ശോധനം കൃത്വാ ലാംഗലേന സമുത്കൃഷേത്
അസ്ഥികീലകപാലാനി തൃണഗുൽമാംശ്ച ശോധയേത് 26
ശോധയിത്വാ വസുമതീം പ്രമാണം നിർദിശേത്തതഃ
( ത്രീണ്യുത്തരാണി സൗമ്യം ച വിശാഖാപി ച രേവതീ ,
ഹസ്തിതിഷ്യാനുരാധാശ്ച പ്രശസ്താ നാട്യകർമണി )
പുഷ്യനക്ഷത്രയോഗേന ശുക്ലം സൂത്രം പ്രസാരയേത് 27
കാർപാസം ബാൽബജം വാപി മൗഞ്ജം വാൽകലമേവ ച
സൂത്രം ബുധൈസ്തു കർതവ്യം യസ്യ ച്ഛേദോ ന വിദ്യതേ 28
അർധച്ഛിന്നേ ഭവേത്സൂത്രേ സ്വാമിനോ മരണം ധ്രുവം
ത്രിഭാഗച്ഛിന്നയാ രജ്വാ രാഷ്ട്രകോപോ വിധീയതേ 29
ഛിന്നായാം തു ചതുർഭാഗേ പ്രയോക്തുർനാശ ഉച്യതേ
ഹസ്താത്പ്രഭ്രഷ്ടയാ വാപി കശ്ചിത്വപചയോ ഭവേത് 30
തസ്മാന്നിത്യം പ്രയത്നേന രജ്ജുഗ്രഹണമിഷ്യതേ
കാര്യം ചൈവ പ്രയത്നേന മാനം നാട്യഗൃഹസ്യ തു 31
മുഹൂർതേനാനുകൂലേന തിഥ്യാ സുകരണേന ച
ബ്രാഹ്മണാംസ്തർപയിത്വാ തു പുണ്യാഹം വാചയേത്തതഃ 32
ശാന്തിതോയം തതോ ദത്ത്വാ തതഃ സൂത്രം പ്രസാരയേത്
ചതുഷ്ഷഷ്ടികരാൻകൃത്വാ ദ്വിധാ കുര്യാത്പുനശ്ച താൻ 33
പൃഷ്ഠതോ യോ ഭവേദ്ഭാഗോ ദ്വിധാഭൂതസ്യ തസ്യ തു
സമമർധവിഭാഗേന രംഗശീർഷം പ്രകൽപയേത് 34
പശ്ചിമേ ച വിഭാഗേƒഥ നേപഥ്യഗൃഹമാദിശേത്
വിഭജ്യ ഭാഗാന്വിധിവദ്യയഥാവദനുപൂർവശഃ 35
ശുഭേ നക്ഷത്രയോഗേ ച മണ്ഡപസ്യ നിവേശനം
ശംഖദുന്ദുഭിനിർഘോഷൈർമൃദംഗപണവാദിഭിഃ 36
സർവാതോദ്യൈഃ പ്രണുദിതൈഃ സ്ഥാപനം കാര്യമേവ തു
ഉത്സാര്യാണി ത്വനിഷ്ടാനി പാഷണ്ഡ്യാശ്രമിണസ്തഥാ 37
കാഷായവസനാശ്ചൈവ വികലാശ്ചൈഅവ യേ നരാഃ
നിശായാം ച ബലിഃ കാര്യാ നാനാഭോജനസംയുതഃ 38
ഗന്ധപുഷ്പഫലോപേതാ ദിശോ ദശ സമാശ്രിതഃ
പൂർവേണ ശുക്ലാന്നയുതോ നീലാന്നോ ദക്ഷിണേന ച 39
പശ്ചിമേന ബലിഃ പീതോ രക്തശ്ചൈവോത്തരേണ തു
യാദൃശം ദിശി യസ്യാം തു ദൈവതം പരികൽപിതം 40
താദൃശസ്തത്ര ദാതവ്യോ ബലിർമന്ത്രപുരസ്കൃതഃ
സ്ഥാപനേ ബ്രാഹ്മണേഭ്യശ്ച ദാതവ്യം ഘൃതപായസം 41
മധുപർകസ്തഥാ രാജ്ഞേ കർതൃഭ്യശ്ച ഗുഡൗദനം
നക്ഷത്രേണ തു കർതവ്യം മൂലേന സ്ഥാപനം ബുധൈഃ 42
മുഹൂർതേനാനുകൂലേന തിഥ്യാ സുകരണേന ച
ഏവം തു സ്ഥാപനം കൃത്വാ ഭിത്തികർമ പ്രയോജയേത് 43
ഭിത്തികർമണി നിർവൃത്തേ സ്തംഭാനാം സ്ഥാപനം തതഃ
തിഥിനക്ഷത്രയോഗേന ശുഭേന കരണേന ച 44
സ്തംഭാനാം സ്ഥാപനം കാര്യം രോഹിണ്യാ ശ്രവണേന വാ
ആചാര്യേണ സുയുക്തേന ത്രിരാത്രോപോഷിതേന ച 45
സ്തംഭാനാം സ്ഥാപനം കാര്യം പ്രാപ്തേ സൂര്യോദയേ ശുഭേ
പ്രഥമേ ബ്രാഹ്മണസ്തംഭേ സർപിസ്സർഷപസംസ്കൃതഃ 46
സർവശുക്ലോ വിധിഃ കാര്യോ ദദ്യാത്പായസമേവ ച
തതശ്ച ക്ഷത്രിയസ്തംഭേ വസ്ത്രമാല്യാനുലേപനം 47
സർവ രക്തം പ്രദാതവ്യം ദ്വിജേഭ്യശ്ച ഗുഡൗദനം
വൈശ്യസ്തംഭേ വിധിഃ കാര്യോ ദിഗ്ഭാഗേ പശ്ചിമോത്തരേ 48
സർവം പ്രീതം പ്രദാതവ്യം ദ്വിജേഭ്യശ്ച ഘൃതൗദനം
ശൂദ്രസ്തംഭേ വിധിഃ കാര്യഃ സമ്യക്പൂർവോത്തരാശ്രയേ 49
നീലപ്രായം പ്രയത്നേന കൂസരം ച ദ്വിജാശനം
പൂർവോക്തബ്രാഹ്മണസ്തംഭേ ശുക്ലമാല്യാനുലേപനേ 50
നിക്ഷിപേത്കനകം മൂലേ കർണാഭരണസംശ്രയം
താമ്രം ചാധഃ പ്രദാതവ്യം സ്തംഭേ ക്ഷത്രിയസഞ്ജ്ഞകേ 51
വൈശ്യസ്തംഭസ്യ മൂലേ തു രജതം സമ്പ്രദാപയേത്
ശൂദ്രസ്തംഭസ്യ മൂലേ തു ദദ്യാദായസമേവ ച 52
സർവേഷ്വേവ തു നിക്ഷേപ്യം സ്തംഭമൂലേഷു കാഞ്ചനം
സ്വസ്തിപുണ്യാഹഘോഷേണ ജയശബ്ദേന ചൈവ ഹി 53
സ്തംഭാനാം സ്ഥാപനം കാര്യം പുഷ്പമാലാപുരസ്കൃതം
രത്നദാനൈഃ സഗോദാനൈർവസ്ത്രദാനൈരനൽപകൈഃ 54
ബ്രാഹ്മണാംസ്തർപയിത്വാ തു സ്തംഭാനുത്ഥാപയേത്തതഃ
അചലം ചാപ്യകമ്പഞ്ച തഥൈവാവലിതം പുനഃ 55
സ്തംഭസ്യോത്ഥാപനേ സമ്യഗ്ദോഷാ ഹ്യേതേ പ്രകീർതിതാഃ
അവൃഷ്ടിരുക്താ ചലനേ വലനേ മൃത്യുതോ ഭയം 56
കമ്പനേ പരചക്രാത്തു ഭയം ഭവതി ദാരുണം
ദോഷൈരേതൈർവിഹീനം തു സ്തംഭമുത്ഥാപയേച്ഛിവം 57
പവിത്രേ ബ്രാഹ്മണസ്തംഭേ ദാതവ്യാ ദക്ഷിണാ ച ഗൗഃ
ശേഷാണാം ഭോജനം കാര്യം സ്ഥാപനേ കർതൃസംശ്രയം 58
മന്ത്രപൂതം ച തദ്ദേയം നാട്യാചാര്യേണ ധീമതാ
പുരോഹിതം നൃപം ചൈവ ഭോജയേന്മധുപായസൈഃ 59
കർതൄനാപി തഥാ സർവാൻകൃസരാം ലവണോത്തരാം
സർവമേവം വിധിം കൃത്വാ സർവാതോദ്യൈഃ പ്രവാദിതൈഃ 60
അഭിമന്ത്ര്യ യഥാന്യായം സ്തംഭാനുത്ഥാപയേച്ഛുചിഃ
ƒ യഥാƒചലോ ഗിരിർമേരുർഹിമവാംശ്ച മഹാബലഃ 61
ജയാവഹോ നരേന്ദ്രസ്യ തഥാ ത്വമചലോ ഭവ ƒ
സ്തംഭദ്വാരം ച ഭിത്തിം ച നേപഥ്യഗൃഹമേവ ച 62
ഏവമുത്ഥാപയേതജ്ജ്ഞോ വിധിദൃഷ്ടേന കർമണാ
രംഗപീഠസ്യ പാർശ്വേ തു കർതവ്യാ മത്തവാരണീ 63
ചതുസ്തംഭസമായുക്താ രംഗപീഠപ്രമാണതഃ
അധ്യർധഹസ്തോത്സേധേന കർതവ്യാ മത്തവാരണീ 64
ഉത്സേധേന തയോസ്തുല്യം കർതവ്യം രംഗമണ്ഡപം
തസ്യാം മാല്യം ച ധൂപം ച ഗന്ധം വസ്ത്രം തഥൈവ ച 65
നാനാവർണാനി ദേയാനി തഥാ ഭൂതപ്രിയോ ബലിഃ
ആയസം തത്ര ദാതവ്യം സ്തംഭാനാം കുശൈലൈരധഃ 66
ഭോജനേ കൃസരാശ്ചൈവ ദാതവ്യം ബ്രാഹ്മണാശനം
ഏവം വിധിപുരസ്കാരൈഃ കർതവ്യാ മത്തവാരണീ 67
രംഗപീഠം തതഃ കാര്യം വിധിദൃഷ്ടേണ കർമണാ
രംഗശീർഷസ്തു കർതവ്യം ഷഡ്ദാരുകസമന്വിതം 68
കാര്യം ദ്വാരദ്വയം ചാത്ര നേപഥ്യഗൃഹകസ്യ തു
പൂരണേ മൃത്തികാ ചാത്ര കൃഷ്ണാ ദേയാ പ്രയത്നതഃ 69
ലാംഗലേന സമുത്കൃഷ്യ നിർലോഷ്ടതൃണശർകരം
ലാംഗലേ ശുദ്ധവർണോ തു ധുര്യോ യോജ്യൗ പ്രയത്നതഃ 70
കർതാരഃ പുരുഷശ്ചാത്ര യേƒംഗദോഷവിവിർജിതാഃ
അഹീനാംഗൈശ്ച വോഢവ്യാ മൃത്തികാ പിടകൈർനവൈഃ 71
ഏവംവിധൈഃ പ്രകർതവ്യം രംഗശീർഷം പ്രയത്നതഃ
കൂർമപൃഷ്ഠം ന കർതവ്യം മത്സ്യപൃഷ്ഠം തഥൈവ ച 72
ശുദ്ധാദർശതലാകാരം രംഗശീർഷം പ്രശസ്യതേ
രത്നാനി ചാത്ര ദേയാനി പൂർവേ വജ്രം വിചക്ഷണൈഃ 73
വൈഡൂര്യം ദക്ഷിണേ പാർശ്വേ സ്ഫടികം പശ്ചിമേ തഥാ
പ്രവാലമുത്തരേ ചൈവ മധ്യേ തു കനകം ഭവേത് 74
ഏവം രംഗശിരഃ കൃത്വാ ദാരുകർമ പ്രയോജയേത്
ഊഹപ്രത്യൂഹസംയുക്തഃ നാനാശിൽപപ്രയോജിതം 75
നാനാസഞ്ജവനോപേതം ബഹുവ്യാലോപശോഭിതം
സസാലഭഞ്ജികാഭിശ്ച സമന്താത്സമലങ്കൃതം 76
നിർവ്യൂഹകുഹരോപേതം നാനാഗ്രഥിതവേദികം
നാനാവിന്യാസസംയുക്തം ചിത്രജാലഗവാക്ഷകം 77
സുപീഠധാരിണീയുക്തം കപോതാലീസമാകുലം
നാനാകുട്ടിമവിന്യസ്തൈഃ സ്തംഭൈശ്ചാപ്യുപശോഭിതം 78
ഏവം കാഷ്ഠവിധിം കൃത്വാ ഭിത്തികർമ പ്രയോജയേത്
സ്തംഭം വാ നാഗദന്തം വാ വാതായനമഥാപി വാ 79
കോണം വാ സപ്രതിദ്വാരം ദ്വാരവിദ്ധം ന കാരയേത്
കാര്യഃ ശൈലഗുഹാകാരോ ദ്വിഭൂമിർനാട്യമണ്ഡപഃ 80
മന്ദവാതായനോപേതോ നിർവാതോ ധീരശബ്ദവാൻ
തസ്മാന്നിവാതഃ കർതവ്യഃ കർതൃഭിർനാട്യമണ്ഡപഃ 81
ഗംഭീരസ്വരതാ യേന കുതപസ്യ ഭവിഷ്യതി
ഭിത്തികർമവിധിം കൃത്വാ ഭിത്തിലേപം പ്രദാപയേത് 82
സുധാകർമ ബഹിസ്തസ്യ വിധാതവ്യം പ്രയത്നതഃ
ഭിത്തിഷ്വഥ വിലിപ്താസു പരിമൃഷ്ടാസു സർവതഃ 83
സമാസു ജാതശോഭാസു ചിത്രകർമ പ്രയോജയേത്
ചിത്രകർമണി ചാലേഖ്യാഃ പുരുഷാഃ സ്രീജനാസ്തഥാ 84
ലതാബന്ധാശ്ച കർതവ്യാശ്ചരിതം ചാത്ംഭോഗജം
ഏവം വികൃഷ്ടം കർതവ്യം നാട്യവേശ്മ പ്രയോക്തൃഭിഃ 85
പുനരേവ ഹി വക്ഷ്യാമി ചതുരശ്രസ്യ ലക്ഷണം
സമന്തതശ്ച കർതവ്യാ ഹസ്താ ദ്വാത്രിംശദേവ തു 86
ശുഭഭൂമിവിഭാഗസ്ഥോ നാട്യജ്ഞൈർനാട്യമണ്ഡപഃ
യോ വിധിഃ പൂർവമുക്തസ്തു ലക്ഷണം മംഗലാനി ച 87
വികൃഷ്ടേ താന്യശേഷാണി ചതുരശ്രേƒപി കാരയേത്
ചതുരശ്രം സമം കൃത്വാ സൂത്രേണ പ്രവിഭജ്യ ച 88
ബാഹ്യതഃ സർവതഃ കാര്യാ ഭിത്തിഃ ശ്ലിഷ്ടേഷ്ടകാ ദൃഢാ
തത്രാഭ്യന്തരതഃ കാര്യാ രംഗപീഠോപരി സ്ഥിതാഃ 89
ദശ പ്രയോക്തൃഭിഃ സ്തംഭാഃ ശക്താ മണ്ഡപധാരണേ
സ്തംഭാനാം ബാഹ്യതശ്ചാപി സോപാനാകൃതി പീഠകം 90
ഇഷ്ടകാദാരുഭിഃ കാര്യം പ്രേക്ഷകാണാം നിവേശനം
ഹസ്തപ്രമാണൈരുത്സേധൈർഭൂമിഭാഗസമുത്ഥിതൈഃ 91
രംഗപീഠാവലോക്യം തു കുര്യാദാസനജം വിധിം
ഷഡന്യാനന്തരേ ചൈവ പുനഃ സ്തംഭാന്യഥാദിശം 92
വിധിനാ സ്ഥാപയേതജ്ഞോ ദൃഢാന്മണ്ഡപധാരണേ
അഷ്ടൗ സ്തംഭാൻപുനശ്ചൈവ തേഷാമുപരി കൽപയേത് 93
സ്ഥാപ്യം ചൈവ തതഃ പീഠമഷ്ടഹസ്തപ്രമാണതഃ
വിദ്ധാസ്യമഷ്ടഹസ്തം ച പീഠം തേഷു തതോ ന്യസേത് 94
തത്ര സ്തംഭാഃ പ്രദാതവ്യാസ്തജ്ഞൈർമണ്ഡപധാരണേ
ധാരണീധാരണാസ്തേ ച ശാലസ്ത്രീഭിരലങ്കൃതാഃ 95
നേപഥ്യഗൃഹകം ചൈവ തതഃ കാര്യം പ്രയത്നതഃ
ദ്വാരം ചൈകം ഭവേത്തത്ര രംഗപീഠപ്രവേശനം 96
ജനപ്രവേശനം ചാന്യദാഭിമുഖ്യേന കാരയേത്
രംഗസ്യാഭിമുഖം കാര്യം ദ്വിതീയം ദ്വാരമേവ തു 97
അഷ്ടഹസ്തം തു കർതവ്യം രംഗപീഠം പ്രമാണതഃ
ചതുരശ്രം സമതലം വേദികാസമലങ്കൃതം 98
പൂർവപ്രമാണനിർദിഷ്ടാ കർതവ്യാ മത്തവാരണീ
ചതുഃസ്തംഭസമായുക്താ വേദികായാസ്തു പാർശ്വതഃ 99
സമുന്നതം സമം ചൈവ രംഗശീർഷം തു കാരയേത്
വികൃഷ്ടേ തൂന്നതം കാര്യം ചതുരശ്രേ സമം തഥാ 100
ഏവമേതേന വിധിനാ ചതുരശ്രം ഗൃഹം ഭവേത്
അതഃ പരം പ്രവക്ഷ്യാമി ത്ര്യശ്രഗേഹസ്യ ലക്ഷണം 101
ത്ര്യശ്രം ത്രികോണം കർതവ്യം നാട്യവേശ്മപ്രയോക്തൃഭിഃ
മധ്യേ ത്രികോണമേവാസ്യ രംഗപീഠം തു കാരയേത് 102
ദ്വാരം തൈനൈവ കോണേന കർതവ്യം തസ്യ വേശ്മനഃ
ദ്വിതീയം ചൈവ കർതവ്യം രംഗപീഠസ്യ പൃഷ്ഠതഃ 103
വിധിര്യശ്ചതുരശ്രസ്യ ഭിത്തിസ്തംഭസമാശ്രയഃ
സ തു സർവഃ പ്രയോക്തവ്യസ്ത്ര്യശ്രസ്യാപി പ്രയോക്തൃഭിഃ 104
ഏവമേതേന വിധിനാ കാര്യാ നാട്യഗൃഹാ ബുധൈഃ
പുനരേഷാം പ്രവക്ഷ്യാമി പൂജാമേവം യഥാവിധിഃ 105

ഇതി ഭാരതീയേ നാട്യശാസ്ത്രേ മണ്ഡപവിധാനോ നാമ ദ്വിതീയോƒധ്യായഃ