നാട്യശാസ്ത്രം/അദ്ധ്യായം15
| ←നാട്യശാസ്ത്രം | നാട്യശാസ്ത്രം രചന: അദ്ധ്യായം 15 |
നാട്യശാസ്ത്രം→ |
അഥ പഞ്ചദശോഽധ്യായഃ
ഛന്ദാംസ്യേവം ഹി യാനീഹ മയോക്താനി ദ്വിജോത്തമാഃ |
വൃത്താനി തേഷു നാട്യേഽസ്മിൻ പ്രയോജ്യാനി നിബോധത || 1||
ആദ്യേ പുനരന്ത്യേ ദ്വേ ദ്വേ ഗുരുണീ ചേത് |
സാ സ്യാത്തനുമധ്യാ ഗായത്രസമുത്ഥാ || 2||
യഥാ \- സന്ത്യക്തവിഭൂഷാ ഭ്രഷ്ടാഞ്ജനനേത്രാ |
ഹസ്താർപിതഗണ്ഡാ കിം \? ത്വം തനുമധ്യാ || 3||
ലഘുഗണ ആദൗ ഭവതി ചതുഷ്കഃ |
ഗുരുയുഗമന്ത്യേ മകരകശീർഷാ || 4||
യഥാ \- സ്വയമുപയാന്തം ഭജസി ന കാന്തം |
ഭയകരി കിം \? ത്വം മകരകശീർഷാ || 5||
ഏകമാത്രം ഷട്കേ സ്യാദ് ദ്വിതീയം പാദേ |
ഖ്യാതരൂപാ വൃത്തേ സാ മാലിനീ നാമ്നാ || 6||
ഷഡക്ഷരകൃതേ പാദേ ലഘു യത്ര ദ്വിതീയകം |
ശേഷാണി തു ഗുരൂണി സ്യുർമാലിനീ സാ മതാ യഥാ || 7||
സ്നാനഗന്ധാധിക്യൈർവസ്ത്രഭൂഷായോഗൈഃ |
വ്യക്തമേവാസൗ ത്വം മാലിനീ പ്രഖ്യാതാ || 8||
ദ്വിതീയം പഞ്ചമം ചൈവ ലഘു യത്ര പ്രതിഷ്ഠിതം |
ശേഷാണി ച ഗുരൂണി സ്യുർമാലതീ നാമ സാ യഥാ || 9||
ശോഭതേ ബദ്ധയാ ഷട്പദാവിദ്ധയാ |
മാലതീമാലയാ മാനിനീ ലീലയാ || 10||
ദ്വിതീയം ച ചതുർഥം ച പഞ്ചമം ച യദാ ലഘു |
യസ്യാഃ സപ്താക്ഷരേ പാദേ ജ്ഞേയാ സാ തൂദ്ധതാ യഥാ || 11||
സൗ ത്രികൗ യദി പാദേ ഹ്യന്തിമശ്ച ഗകാരഃ |
ഉഷ്ണിഗുത്ഥിതപാദാ ഉദ്ധതാ ഖലു നാമ്നാ || 12||
ദന്തകൃന്തകൃതാസ്ത്രം വ്യാകുലാലകശോഭം |
ശംസതീവ തവാസ്യം നിർദയം രതയുദ്ധം || 13||
ആദൗ ദ്വേ നിധനേ ചൈവ ഗുരുണീ യത്ര വൈ സദാ |
പാദേ സപ്താക്ഷരേ ജ്ഞേയാ നാമ്നാ ഭ്രമരമാലികാ || 14||
പാദേ പാദേ നിവിഷ്ടൗ സമ്യഗ്വിരചിതൗ ത്സൗ |
അന്ത്യേ യദി ഗകാരഃ സാ തു ഭ്രമരമാലാ || 15||
യഥാ \- നാനാകുസുമചിത്രേ പ്രാപ്തേ സുരഭിമാസേ |
ഏഷാ ഭ്രമതി മത്താ കാന്തേ ഭ്രമരമാലാ || 16||
ആദ്യം തൃതീയമന്ത്യം ച പഞ്ചമം സപ്തമം തഥാ |
ഗുരൂണ്യഷ്ടാക്ഷരേ പാദേ സിംഹലേഖേതി സാ യഥാ || 17||
ജാതു യസ്യ ഗൗ ന , പാദേ സംസ്ഥിതഃ സമസ്വരൂപേ |
താമനുഷ്ടുബാശ്രയസ്ഥാം വാവദന്തി സിംഹലേഖാം || 18||
യത്ത്വയാ ഹ്യനേകഭാവൈശ്ചേഷ്ടിതം രഹഃ സുഗാത്രി |
തന്മനോ മമ പ്രവിഷ്ടം വൃത്തമദ്യ സിംഹലേഖം || 19||
ചതുർഥം ച ദ്വിതീയം ച ഷഷ്ഠമഷ്ടമമേവ ച |
ഗുരൂണ്യഷ്ടാക്ഷരേ പാദേ യത്ര തന്മത്തചേഷ്ടിതം || 20||
യദാ തു ജാത്പരൗ രലൗ ഗകാര ഏവ ച സ്ഥിതഃ |
അനുഷ്ടുബുദ്ഭവം തദാ വദന്തി മത്തചേഷ്ടിതം || 21||
യഥാ \- ചരാവഘൂർണിതേക്ഷണം വിലംബിതാകുലാലകം |
അസംസ്ഥിതൈഃ പദൈഃ പ്രിയാ കരോതി മത്തചേഷ്ടിതം || 22||
അഷ്ടാക്ഷരകൃതേ പാദേ സർവാണ്യേവ ഭവന്തി ഹി |
ഗുരൂണി യസ്മിൻസാ നാമ്നാ വിദ്യുന്മാലേതി കീർതിതാ || 23||
മൗ ഗൗ ചാന്ത്യൗ യസ്യാഃ പാദേ പാദസ്യാന്തേ വിച്ഛേദശ്ച |
സാ ചാനുഷ്ടുപ്ഛന്ദസ്യുക്താ നിത്യം സദ്ഭിർവിദ്യുന്മാലാ || 24||
സാംഭോഭാരൈരാനാനദ്ഭിഃ ശ്യാമാംഭോദൈർവ്യാപ്തേ വ്യോമ്നി |
ആദിത്യാംശുസ്പർധിന്യേഷാ ദിക്ഷു ഭ്രാന്താ വിദ്യുന്മാലാ || 25||
പഞ്ചമം സപ്തമം ചാന്ത്യം ഗുരു പാദേഽഷ്ടകേ തഥാ |
ഛന്ദോജ്ഞൈർജ്ഞേയമേതത്തു വൃത്തം ചിത്തവിലാസിതം || 26||
സ്മിതവശവിപ്രകാശൈർദശനപദൈരമീഭിഃ |
വരതനു പൂർണചന്ദ്രം തവ മുഖമാവൃണോതി || 27||
നവാക്ഷരകൃതേ പാദേ ത്രീണി സ്യുർനൈധനാനി ച |
ഗുരൂണി യസ്യാഃ സാ നാമ്നാ ജ്ഞേയാ മധുകരീ യഥാ || 28||
ഷഡിഹ യദി ലഘൂനി സ്യുർനിധനഗതമകാരശ്ചേത് |
ബുധജനബൃഹതീസംസ്ഥാ ഭവതി മധുകരീ നാമ്നാ || 29||
കുസുമിതമഭിപശ്യന്തീ വിവിധതരുഗണൈശ്ഛന്നം |
വനമതിശയഗന്ധാഢ്യം ഭ്രമതി മധുകരീ ഹൃഷ്ടാ || 30||
ദശാക്ഷരകൃതേ പാദേ ത്രീണ്യാദൗ ത്രീണി നൈധനേ |
യസ്യാ ഗുരൂണി സാ ജ്ഞേയാ പങ്ക്തിരുത്പലമാലികാ || 31||
ത്രീണ്യാദൗ യദി ഹി ഗുരൂണി സ്യുശ്ചത്വാരോ യദി ലഘവോ മധ്യേ |
പങ്ക്താവന്തഗതമകാരഃ സ്യാദ്വിജ്ഞേയാ കുവലയമാലാഖ്യാ || 32||
യഥാ \- അസ്മിംസ്തേ ശിരസി തദാ കാന്തേ വൈഡൂര്യസ്ഫടികസുവർണാഢ്യേ |
ശോഭാം സ്വാം ന വഹതി താം ബദ്ധാ സുശ്ലിഷ്ടാ കുവലയമാലേയം || 33||
ദ്വിതീയം ച ചതുർഥം ച ഷഷ്ടമഷ്ടമമേവ ച |
ഹ്രസ്വം ദശാക്ഷരേ പാദേ യത്ര സാ ശിഖിസാരിണീ || 34||
ജൗ ത്രികൗ ഹി പാദഗൗ തു യസ്യ ഗൗ ച സംശ്രിതൗ തഥാ സമൗ സ്തൗ |
പങ്ക്തിയോഗസുപ്രതിഷ്ഠിതാംഗീ സാ മയൂരസാരിണീതി നാമ്നാ ||
35||
യഥാ \- നൈവ തേഽസ്തി സംഗമോ മനുഷ്യൈർനാപി കാമഭോഗചിഹ്നമന്യത് |
ഗർഭിണീവ ദൃശ്യസേ ഹ്യനാര്യേ കിം മയൂരസാരിണീ ത്വമേവം ||
36||
ആദ്യം ചതുർഥമന്ത്യം ച സപ്തമം ദശമം തഥാ |
ഗുരൂണി ത്രൈഷ്ടുഭേ പാദേ യത്ര സ്യുർദോധകം തു തത് || 37||
ഭൗ തു ഭഗാവിതി യസ്യ ഗണാഃ സ്യുഃ സ്യാച്ച യതിസ്ത്രിചതുർഭിരഥാഽസ്മിൻ |
ത്രൈഷ്ടുഭമേവ ഹി തത്ഖലു നാമ്നാ ദോധകവൃത്തമിതി പ്രവദന്തി || 38||
യഥാ \- പ്രസ്ഖലിതാപ്രപദപ്രവിചായം മത്തവിഘൂർണിതഗാത്രവിലാസം |
പശ്യ വിലാസിനി കുഞ്ജരമേതം ദോധകവൃത്തമയം പ്രകരോതി || 39||
ആദൗ ദ്വൗ പഞ്ചമം ചൈവാപ്യഷ്ടമം നൈധനം തഥാ |
ഗുരുണ്യേകാദശേ പാദേ യത്ര തന്മോടകം യഥാ || 40||
ഏഷോഽംബുദതുല്യനിസ്വനരവഃ ക്ഷീവഃ സ്ഖലമാനവിലംബഗതിഃ |
ശ്രുത്വാ ഘനഗർജിതമദ്രിതടേ വൃക്ഷാൻ പ്രതിമോടയതി ദ്വിരദഃ || 41||
നവമം സപ്തമം ഷഷ്ഠം തൃതീയം ച ഭവേല്ലഘു |
സർവാസ്വവസ്ഥാസു ച കാമതന്ത്രേ യോഗ്യാസി കിം വാ ബഹുനേന്ദ്രവജ്രാ || 43||
ഏഭിരേവ തു സംയുക്താ ലഘുഭിസ്ത്രൈഷ്ടുഭീ യദാ |
ഉപേന്ദ്രവജ്രാ വിജ്ഞേയാ ലഘ്വാദാവിഹ കേവലം || 44||
പ്രിയേ ശ്രിയാ വർണവിശേഷണേന സ്മിതേന കാന്ത്യാ സുകുമാരഭാവൈഃ |
അമീ ഗുണാ രൂപഗുണാനുരൂപാ ഭവന്തി തേ കിം ത്വമുപേന്ദ്രവജ്രാ || 45||
ആദ്യം തൃതീയമന്ത്യം ച സപ്തമം നവമം തഥാ |
ഗുരൂണ്യേകാദശേ പാദേ യത്ര സാ തു രഥോദ്ധതാ || 46||
കിം ത്വയാ സുഭട ദൂരവർജിതം നാത്മനോ ന സുഹൃദാം പ്രിയം കൃതം |
യത്പലായനപരായണസ്യ തേ യാതി ധൂലിരധുനാ രഥോദ്ധതാ ||
47||
യഥാ \- കിം ത്വയാ കുമതിസംഗയാ സദാ നാജ്ഞയേവ സുഹൃദാം പ്രിയം കൃതം |
യദ് ഗൃഹാദ്വചനരോഷകമ്പിതാ യാതി തൂർണമബലാ രഥോദ്ധതാ || 48||
ആദ്യം തൃതീയമന്ത്യം ച സപ്തമം ദശമം ഗുരു |
യസ്യാസ്തു ത്രൈഷ്ടുഭേ പാദേ വിജ്ഞേയാ സ്വാഗതാ ഹി സാ || 49||
യഥാ \- അദ്യ മേ സഫലമായതനേത്രേ ജീവിതം മദനസംശ്രയഭാവം |
ആഗതാസി ഭവനം മമ യസ്മാത്സ്വാഗതം തവ വരോരു നിഷീദ ||
50||
ഷഷ്ഠം ച നവമം ചൈവ ലഘുനീ ത്രൈഷ്ടുഭേ യദി |
ഗുരൂണ്യന്യാനി പാദേ തു സാ ജ്ഞേയാ ശാലിനീ യഥാ || 51||
ദുഃശീലം വാ നിർഗുണം വാപരം വാ
ലോകേ ധൈര്യാദപ്രിയം ന ബ്രവീഷി |
തസ്മാച്ഛീലം സാധുഹേതോഃ സുവൃത്തം
മാധുര്യാത്സ്യാത്സർവഥാ ശാലിനീ ത്വം || 52||
തൃതീയം ചൈവ ഷഷ്ഠം ച നവമം ദ്വാദശം തഥാ |
ഗുരൂണി ജാഗതേ പാദേ യത്ര തത്തോടകം ഭവേത് || 53||
യദി സോഽത്ര ഭവേത്തു സമുദ്രസമസ്ത്രിഷു ചാപി തഥാ നിയമേന യതിഃ |
സതതം ജഗതീവിഹിതം ഹി തതം ഗദിതം ഖലു തോടകവൃത്തമിദം || 54||
യഥാ \- കിമിദം കപടാശ്രയദുർവിഷഹം ബഹുശാഠ്യമഥോൽബണരൂക്ഷകഥം |
സ്വജനപ്രിയസജ്ജനഭേദകരം നനു തോടകവൃത്തമിദം കുരുഷേ ||
55||
ആദ്യം തൃതീയമന്ത്യം ച പഞ്ചമം ഷഷ്ഠമേവ ച |
തഥോപാന്ത്യം ജഗത്യാം ച ഗുരു ചേത്കുമുദപ്രഭാ || 56||
യൗ ത്രികൗ തഥാ ന്യൗ യദി ഖലു പാദേ
ഷഡ്ഭിരേവ വർണൈര്യദി ച യതിഃ സ്യാത് |
നിത്യസംനിവിഷ്ടാ ജഗതിവിധാനേ
നാമതഃ പ്രസിദ്ധാ കുമുദനിഭാ സാ || 57||
യഥാ \- മന്മഥേന വിദ്ധാ സലലിതഭാവാ
നൃത്തഗീതയോഗാ പ്രവികസിതാക്ഷീ |
നിന്ദ്യമദ്യ കിം ത്വം വിഗലിതശോഭാ
ചന്ദ്രപാദയുക്താ കുമുദവതീ ച || 58||
മതാന്തരേ \- യദി ഖലു പാദേ ന്യൗ ത്രികൗ യഥാ യൗ
യതിരപി വർണൈഃ ഷഡ്ഭിരേവ ചേത്സ്യാത് |
ജഗതിവിധാനേ നിത്യസംനിവിഷ്ടാ
കുമുദനിഭാ സാ നാമതഃ പ്രസിദ്ധാ || 59||
യഥാ \- കുമുദനിഭാ ത്വം കാമബാണവിദ്ധാ കിമസി നതഭ്രൂഃ ശീതവാതദഗ്ധാ |
മൃദുനലിനീവാപാണ്ഡുവക്ത്രശോഭാ കഥമപി ജാതാ ഹ്യഗ്രതഃ സഖീനാം || 60||
ദ്വാദശാക്ഷരകേ പാദേ സപ്തമം ദശമം ലഘു |
ആദൗ പഞ്ചാക്ഷരച്ഛേദശ്ചന്ദ്രലേഖാ തു സാ യഥാ || 61||
വക്ത്രം സൗമ്യം തേ പദ്മപത്രായതാക്ഷം
കാമസ്യാവാസം സുനാസോച്ചപ്രഹാസം |
കാമസ്യാപീദം കാമമാഹർതുകാമം
കാന്തേ കാന്ത്യാ ത്വം ചന്ദ്രലേഖേവ ഭാസി || 62||
തൃതീയമന്ത്യം നവമം പഞ്ചമം ച യദാ ഗുരു |
ദ്വാദശാക്ഷരകേ പാദേ യത്ര സാ പ്രമിതാക്ഷരാ || 63||
യഥാ \- സ്മിതഭാഷിണീ ഹ്യചപലാപരുഷാ നിഭൃതാപവാദവിമുഖീ സതതം |
അപി കസ്യചിദ്യുവതിരസ്തി സുഖാ പ്രമിതാക്ഷരാ സ ഹി പുമാഞ്ജയതി || 64||
ദ്വിതീയമന്ത്യം ദശമം ചതുർഥം പഞ്ചമാഷ്ടമേ |
ഗുരൂണി ദ്വാദശേ പാദേ വംശസ്ഥാ ജഗതീ തു സാ || 65||
യദി ത്രികൗ ജ്തൗ ഭവതസ്തു പാദതസ്തഥൈവ ച ജ്രാവവസാനസംസ്ഥിതൗ |
തദാ ഹി വൃത്തം ജഗതീപ്രതിഷ്ഠിതം വദന്തി വംശസ്ഥമിതീഹ നാമതഃ || 66||
ന മേ പ്രിയാ ത്വം ബഹുമാനവർജിതാം പ്രിയം പ്രിയാ തേ പരുഷാഭിഭാഷിണീ |
തഥാ ച പശ്യാമ്യഹമദ്യ വിഗ്രഹം ധ്രുവം ഹി വംശസ്ഥഗതിം കരിഷ്യതി || 67||
ചതുർഥമന്ത്യം ദശമം സപ്തമം ച യദാ ഗുരു |
ഭവേദ്ധി ജാഗതേ പാദേ തദാ സ്യാദ്ധരിണപ്ലുതാ || 68||
പരുഷവാക്യകശാഭിഹിതാ ത്വയാ ഭയവിലോകനപാർശ്വനിരീക്ഷണാ |
വരതനുഃ പ്രതതപ്ലുതസർപണൈരനുകരോതി ഗതൈർഹരിണപ്ലുതം || 69||
സപ്തമം നവമം ചാന്ത്യമുപാന്ത്യം ച യദാ ഗുരു |
ദ്വാദശാക്ഷരകേ പാദേ കാമദത്തേതി സാ യഥാ || 70||
കരജപദവിഭൂഷിതാ യഥാ ത്വം സുദതി ദശനവിക്ഷതാധരാ ച |
ഗതിരപി ചരണാവലഗ്നമന്ദാ ത്വമസി മൃഗനിഭാക്ഷി കാമദത്താ || 71||
ആദ്യം ചതുർഥം ദശമം സപ്തമം ച യദാ ലഘു |
പാദേ തു ജാഗതേ യസ്യാ അപ്രമേയാ തു സാ യഥാ || 72||
ന തേ കാചിദന്യാ സമാ ദൃശ്യതേ സ്ത്രീ
നൃലോകേ വിശിഷ്ടാ ഗുണൈരദ്വിതീയൈഃ |
ത്രിലോക്യാം ഗുണജ്ജ്ഞാൻ സമാഹൃത്യ സർവാൻ
ജഗത്യപ്രമേയാസി സൃഷ്ടാ വിധാത്രാ || 73||
ദ്വിതീയം പഞ്ചമം ചൈവ ഹ്യഷ്ടമേകാദശേ യഥാ |
പാദേ യത്ര ലഘൂനി സ്യുഃ പദ്മിനീ നാമ സാ യഥാ || 74||
രാസ്ത്രികാഃ സാഗരാഖ്യാ നിവിഷ്ടാ യദാ
സ്യാത് ത്രികേ ച ത്രികേ യുക്തരൂപാ യതിഃ |
സന്നിവിഷ്ടാ ജഗത്യാസ്തതസ്സാ ബുധൈർ
നാമതശ്ചാപി സങ്കീർത്യതേ പദ്മിനീ || 75||
ദേഹതോയാശയാ വക്ത്രപദ്മോജ്ജ്വലാ നേത്രഭൃംഗാകുലാ ദന്തഹംസസ്മിതാ |
കേശപാശച്ഛദാ ചക്രവാകസ്തനീ പദ്മിനീവ പ്രിയേ ഭാസി മേ സർവദാ || 76||
ഫുല്ലപദ്മാനനാ ത്വം ദ്വിരേഫേക്ഷണാ കേശപത്രച്ഛദാ ചക്രവാകസ്തനീ |
പീതതോയാവലീ ബദ്ധകാഞ്ചീഗുണാ പദ്മിനീവ പ്രിയേ ഭാസി നീരേ സ്ഥിതാ || 77||
ആദൗ ഷട് ദശമം ചൈവ പാദേ യത്ര ലഘൂന്യഥ |
ശേഷാണി തു ഗുരൂണി സ്യുർജാഗതേ പുടസഞ്ജ്ഞിതാ || 78||
യദി ചരണനിവിഷ്ടൗ നൗ തഥാ മ്യൗ യതിവിധിരപി യുക്ത്യാഷ്ടാഭിരിഷ്ടഃ |
ഭവതി ച ജഗതീസ്ഥഃ സർവദാസൗ യ ഇഹ ഹി പുടവൃത്തം നാമതസ്തു || 79||
ഉപവനസലിലാനാം ബാലപദ്മൈർഭ്രമരപരഭൃതാനാം കണ്ഠനാദൈഃ |
മദനമദവിലാസൈഃ കാമിനീനാം കഥയതി പുടവൃത്തം പുഷ്പമാസഃ || 80||
ദ്വിതീയാന്ത്യേ ചതുർഥം ച നവമൈകാദശേ ഗുരു |
വിച്ഛേദോഽതിജഗത്യാം തു ചതുർഭിഃ സാ പ്രഭാവതീ || 81||
കഥം ന്വിദം കമലവിശാലലോചനേ ഗൃഹം ധനൈഃ പിഹിതകരേ ദിവാകരേ |
അചിന്തയന്ത്യഭിനവവർഷവിദ്യുതസ്ത്വമാഗതാ സുതനു യഥാ പ്രഭാവതീ || 82||
ത്രീണ്യാദാവഷ്ടമം ചൈവ ദശമം നൈധനദ്വയം |
ഗുരൂണ്യതിജഗത്യാം തു ത്രിഭിശ്ഛേദൈഃ പ്രഹർഷിണീ || 83||
ഭാവസ്ഥൈർമധുരകഥൈഃ സുഭാഷിതൈസ്ത്വം
സാടോപസ്ഖലിതവിലംബിതൈർഗതൈശ്ച |
ശോഭാഢ്യൈർഹരസി മനാംസി കാമുകാനാം
സുവ്യക്തം ഹ്യതിജഗതീ പ്രഹർഷിണീ ച || 84||
ഷഷ്ഠം ച സപ്തമം ചൈവ ദശമൈകാദശേ ലഘു |
ത്രയോദശാക്ഷരേ പാദേ ജ്ഞേയം മത്തമയൂരകം || 85||
വിദ്യുന്നദ്ധാഃ സേന്ദ്രധനുരഞ്ജിതദേഹാ
വാതോദ്ധൂതാഃ ശ്വേതവലാകാകൃതശോഭാഃ |
ഏതേ മേഘാ ഗർജിതനാദോജ്ജ്വലചിഹ്നാഃ
പ്രാവൃട്കാലം മത്തമയൂരാഃ കഥയന്തി || 86||
ആദൗ ദ്വേ ചതുർഥം ചൈവ ചാഷ്ടമൈകാദശേ ഗുരു |
അന്ത്യോപാന്ത്യേ ച ശക്വര്യാ വസന്തതിലകാ യഥാ || 87||
ചിത്രൈർവസന്തകുസുമൈഃ കൃതകേശഹസ്താ |
സ്രഗ്ദാമമാല്യരചനാ സുവിഭൂഷിതാംഗീ |
നാനാവസന്തകവിഭൂഷിതകർണപാശാ
സാക്ഷാദ്വസന്തതിലകേവ വിഭാതി നാരീ || 88||
പഞ്ചാദൗ ശക്വരീ പാദേ ഗുരൂണി ത്രീണി നൈധനേ |
പഞ്ചാക്ഷരാദൗ ച യതിരസംബാധാ തു സാ യഥാ || 89||
യഥാ \- മാനാലോകജ്ഞഃ സുതബലകുലശീലാഢ്യോ
യസ്മിൻസമ്മാനം ന സദൃശമനു പശ്യേദ്ധി |
ഗച്ഛേത്തം ത്യക്ത്വാ ദ്രുതഗതിരപരം ദേശം
കീർണാ നാനാർഥൈരവനിരിയമസംബാധാ || 90||
ചത്വാര്യാദൗ ഗുരൂണി സ്യുർദശമൈകാദശേ തഥാ |
അന്ത്യോപാന്ത്യേ ച ശക്വര്യാഃ പാദേ തു ശരഭാ യഥാ || 91||
ഏഷാ കാന്താ വ്രജതി ലലിതാ വേപമാനാ
ഗുൽമൈശ്ച്ഛന്നം വനമഭിനവൈഃ സമ്പ്രവിദ്ധം |
ഹാ ഹാ കഷ്ടം കിമിദമിതി നോ വേദ്മി മൂഢോ
വ്യക്തം കാന്തേ ശരഭലലിതാന്ത്വം കരോഷി || 92||
അദൗ ഷട് ദശമം ചൈവ ലഘു ചൈവ ത്രയോദശം |
യത്രാതിശക്വരേ പാദേ ജ്ഞേയാ നാന്ദീമുഖീ തു സാ || 93||
യഥാ \- ന ഖലു തവ കദാചിത്ക്രോധതാമ്രായതാക്ഷം
ഭ്രുകുടിവലിതഭംഗം ദൃഷ്ടപൂർവം മയാസ്യം |
കിമിഹ ബഹുഭിരുക്തൈര്യാ മമേച്ഛാ ഹൃദിസ്ഥാ
ത്വമസി മധുരവാക്യാ ദേവി നാന്ദീമുഖീവ || 94||
ആദ്യം ചതുർഥം ഷഷ്ഠം ച നൈധനം ച യദാ ഗുരു |
ഷോഡശാക്ഷരകേ പാദേ യത്രേഭലലിതം തു തത് || 95||
ഭ്രൗ യദി നാശ്ച നിത്യമിഹ വിരചിതചരണഃ
ഗശ്ച തഥാ വൈ ഭവതി നിധനമുപഗതഃ |
സ്യാദപി ചാഷ്ടിമേവ യദി സതതമനുഗതം
തത്ഖലു വൃത്തമഗ്രവൃഷഭഗജവിലസിതം || 96||
കാലതോയധരൈഃ സുധീരധനപടുപടഹരവൈഃ
സർജകദംബനീപകുടജകുസുമസുരഭിഃ |
കന്ദലസേന്ദ്രഗോപകരചിതമവനിതലം
വീക്ഷ്യ കരോത്യസൗ വൃഷഭഗജവിലസിതം || 97||
ആദ്യാത്പരാണി വൈ പഞ്ച ദ്വാദശം സത്രയോദശഃ |
അന്ത്യോപാന്ത്യേ ച ദീർഘാണി ലലിതപ്രവരം ഹി തത് || 98||
യദാ യ്മൗ പാദസ്ഥൗ ഭവത ഇഹ ചേത്സ്തൗ തഥാ ഗൗ
തഥാ ഷഡ്ഭിശ്ചാന്യൈര്യതിരപി ച വർണൈര്യഥാ സ്യാത് |
തദപ്യഷ്ടൗ നിത്യം സമനുഗതമേവോക്തമന്യൈഃ
പ്രയോഗജ്ഞൈർവൃത്തം പ്രവരലലിതം നാമതസ്തു || 99||
യഥാ \- നഖാലീഢം ഗാത്രം ദശനഖചിതം ചോഷ്ഠഗണ്ഡം
ശിരഃ പുഷ്പോന്മിശ്രം പ്രവിലുലിതകേശാലകാന്തം |
ഗതിഃ ഖിന്നാ ചേയം വദനമപി സംഭ്രാന്തനേത്രം
അഹോ ശ്ലാഘ്യം വൃത്തം പ്രവരലലിതം കാമചേഷ്ടം || 100||
ആദ്യാത്പരാണി പഞ്ചാഥ ദ്വാദശം സത്രയോദശം |
അന്ത്യം സപ്തദശേ പാദേ ശിഖരിണ്യാം ഗുരൂണി ച || 101||
ചതുർഭിസ്തസ്യൈവ പ്രവരലലിതസ്യ ത്രികഗണൈഃ
യദാ ലൗ ഗശ്ചാന്തേ ഭവതി ചരണേഽത്യഷ്ടിഗദിതേ |
യദാ ഷഡ്ഭിശ്ച്ഛേദോ ഭവതി യദി മാർഗേണ വിഹിതഃ
തദാ വൃത്തേഷ്വേഷാ ഖലു ശിഖരിണീ നാമ ഗദിതാ || 102||
യഥാ \- മഹാനദ്യാ ഭോഗം പുലിനമിവ ഭാതി തേ ജഘനം
തഥാസ്യം നേത്രാഢ്യം ഭ്രമരസഹിതം പങ്കജമിവ |
ഗതിർമന്ദാ ചേയം സുതനു തവ ചേഷ്ടാ സുലലിതാ
സ്തനാഭ്യാം താഭ്യാം ത്വം ശിഖരിണി സുപീനാസി വനിതേ || 103||
യത്ര പഞ്ച ലഘൂന്യാദൗ ത്രയോദശചതുർദശേ |
ഷോഡശൈകാദശേ ചൈവ തത്സ്യാദ്വൃഷഭചേഷ്ടിതം || 104||
യദി ഹി ചരണേ ൻസൗ സ്ലൗ ഗഃ ക്രമാദ്വിനിവേശിതാഃ
യദി ഖലു യതിഃ ഷഡ്ഭിർവർണൈർസ്തഥാ ദശഭിഃ പുനഃ |
യദി വിഹിതം സ്യാദത്യഷ്ടിഃ പ്രയോഗസുഖാശ്രയം
വൃഷഭലലിതം വൃത്തം ജ്ഞേയം തഥാ ഹരിണീതി വാ ||
105||
യഥാ \- ജലധരരവം ശ്രുത്വാ ശ്രുത്വാ മദോച്ഛ്രയദർപിതോ
വിലിഖിതമഹീശൃംഗാക്ഷേപൈർവൃഷൈഃ പ്രതിനർദ്യ ച |
സ്വയുവതിവൃതോ ഗോഷ്ഠാദ്ഗോഷ്ഠം പ്രയാതി ച നിർഭയോ
വൃഷഭലലിതം ചിത്രം വൃത്തം കരോതി ച ശാദ്വലേ || 106||
ചത്വാര്യാദൗ ച ദശമം ഗുരു യത്ര ത്രയോദശം
ചതുർദശം തഥാന്ത്യേ ദ്വേ ചൈകാദശമഥാപി ച || 107||
യദാ സപ്തദശേ പാദേ ശേഷാണി ച ലഘൂന്യഥ|
ഭവന്തി യസ്മിൻസാ ജ്ഞേയാ ശ്രീധരീ നാമതോ യഥാ || 108||
മോ ഭ്നൗ ച സ്യുശ്ചരണരചിതാസ്തൗ ഗുരൂ ച പ്രവിഷ്ടാ
ശ്ഛേദഃ ശിഷ്ടോ യദി ച ദശഭിഃ സ്യാത്തഥാന്യൈശ്ചതുർഭിഃ |
അത്യഷ്ടൗ ച പ്രതിനിയമിതാ വർണതഃ സ്പഷ്ടരൂപാ
സാ വിജ്ഞേയാ ദ്വിജമുനിഗണൈഃ ശ്രീധരീ നാമതസ്തു || 109||
സ്നാനൈശ്ചൂർണൈഃ സുഖസുരഭിഭിർഗന്ധവാസൈശ്ച ധൂപൈഃ
പുഷ്പൈശ്ചാന്യൈഃ ശിരസി രചിതൈർവസ്ത്രയോഗൈശ്ച തൈസ്തൈഃ
|
നാനാരത്നൈഃ കനകഖചിതൈരംഗസംഭോഗസംസ്ഥൈ
ർവ്യക്തം കാന്തേ കമലനിലയാ ശ്രീധരീവാതിഭാസി || 110||
ആദ്യം ചതുർഥം ഷഷ്ഠം ച ദശമം നൈധനം ഗുരു |
തദ്വംശപത്രപതിതം ദശഭിഃ സപ്തഭിര്യതിഃ || 111||
യഥാ ഏഷ ഗജോഽദ്രിമസ്തകതടേ കലഭപരിവൃതഃ
ക്രീഡതി വൃക്ഷഗുൽമഗഹനേ കുസുമഭിരനതേ |
മേഘരവം നിശമ്യ മുദിതഃ പവനജവസമഃ
സുന്ദരി വംശപത്രപതിതം പുനരപി കുരുതേ || 112||
ദ്വിതീയമന്ത്യം ഷഷ്ഠം ചാപ്യഷ്ടമം ദ്വാദശം തഥാ |
ചതുർദശം പഞ്ചദശം പാദേ സപ്തദശാക്ഷരേ || 113||
ഭവന്തി യത്ര ദീർഘാണി ശേഷാണി ച ലഘൂന്യഥ |
വിലംബിതഗതിഃ സാ തു വിജ്ഞേയാ നാമതോ യഥാ || 114||
യദാ ദ്വിരുദിതൗ ഹി പാദമഭിസംശ്രിതൗ ജ്സൗ ത്രികൗ
തഥൈവ ച പുനസ്തയോർനിധനമാശ്രിതൗ യൗ ലഗൗ |
തദഷ്ടിരതിപൂർവികാ യതിരപി സ്വഭാവാദ്യഥാ
വിലംബിതഗതിസ്തദാ നിഗദിതാ ദ്വിജൈർനാമതഃ || 115||
യഥാ \- വിഘൂർണിതവിലോചനാ പൃഥുവികീർണഹാരാ പുനഃ
പ്രലംബരശനാ ചലത്സ്ഖലിതപാദമന്ദക്ലമാ |
ന മേ പ്രിയമിദം ജനസ്യ ബഹുമാനരാഗേണ യ
ന്മദേന വിവശാ വിലംബിതഗതിഃ കൃതാ ത്വം പ്രിയേ || 116||
പഞ്ചാദൗ പഞ്ചദശകം ദ്വാദശൈകാദശേ ഗുരു |
ചതുർദശം തഥാന്ത്യേ ദ്വേ ചിത്രലേഖാ ധൃതൗ സ്മൃതാ || 117||
യഥാ നാനാരത്നാഢ്യൈർബഹുഭിരധികം ഭൂഷണൈരംഗസംസ്ഥൈ
ർനാനാ ഗന്ധാഢ്യൈർമദനജനകൈരംഗരാഗൈർവിചിത്രൈഃ |
കേശൈഃ സ്നാനാഢ്യൈഃ കുസുമഭരിതൈർവസ്ത്രരാഗൈശ്ച തൈസ്തൈഃ
കാന്തേ സങ്ക്ഷേപാത് കിമിഹ ബഹുനാ ചിത്രലേഖേവ ഭാസി ||
118||
അന്ത്യം സപ്തദശം ചൈവ ഷോഡശം സചതുർദശം |
ത്രയോദശം ദ്വാദശം ച ഷഷ്ഠമഷ്ടമമേവ ച || 119||
ത്രീണ്യാദൗ ച ഗുരൂണി സ്യുര്യസ്മിംസ്ത്വേകോനവിംശകേ |
പാദേ ലഘൂനി ശേഷാണി ശാർദൂലക്രീഡിതം തു തത് || 120||
മ്സൗ ജ്സൗ തൗ ഗുരു ച പ്രയോഗനിയതാ യസ്മിന്നിവിഷ്ടാസ്ത്രികാ
ആദ്യാ ചാന്ത്യയതിശ്ചതുസ്ത്രികയുതാ ജ്ഞേയാ പരാ സപ്തഭിഃ |
നിത്യം യത്പദമാശ്രിതാ ഹ്യതിധൃതിർനിത്യം കവീനാം പ്രിയം
തജ്ജ്ഞേയം ഖലു വൃത്തജാതിനിപുണൈഃ ശാർദൂലവിക്രീഡിതം || 121||
യഥാ \- നാനാശസ്ത്രശതഘ്നിതോമരഹതാഃ പ്രഭ്രഷ്ടസർവായുധാഃ
നിർഭിന്നോദരപാദബാഹുവദനാ നിർണാശിതാഃ ശത്രവഃ |
ധൈര്യോത്സാഹപരാക്രമപ്രഭൃതിഭിസ്തൈസ്തൈർവിചിത്രൈർഗുണൈഃ
വൃത്തം തേ രിപുഘാതി ഭാതി സമരേ ശാർദൂലവിക്രീഡിതം || 122||
താവത്ത്വം വിജിതേന്ദ്രിയഃ ശുഭമതേ സർവാത്മനാ പ്രത്യഹം
ദാനേ ശീലവിധൗ ച യോജയ മനഃ സ്വർഗാപവർഗാപഹം |
യാവദ് വ്യാധിജരാപ്രചണ്ഡനഖരോ വ്യായത്സടാഭിർഭൃശം
മൃത്യുസ്തേ ന കരോതി ജീവിതമൃഗൈഃ ശാർദൂലവിക്രീഡിതം || 123||
ചത്വാര്യാദൗ ച ഷഷ്ഠം ച സപ്തമം സചതുർദശം |
തഥാ പഞ്ചദശം ചൈവ ഷിഡശം നൈധനം തഥാ || 124||
ഏതാനി ച ഗുരൂണി സ്യുഃ ശേഷാണി തു ലഘൂന്യഥ |
പാദേ യത്ര കൃതൗ ജ്ഞേയാ നാമ്നാ സുവദനാ തു സാ || 125||
മ്രൗ മ്നൗ യ്ഭൗ ൽഗൗ ച സമ്യഗ്യദി ച വിരചിതാഃ പാദേ ക്രമവശാത്
വിച്ഛേദഃ സപ്തഭിഃ സ്യാത്പുനരപി ച യതിഃ സപ്താക്ഷരകൃതാ |
യദ്യേഷാ സംശ്രിതാ സ്യാത്കൃതിമപി ച പുനഃ ശ്ലിഷ്ടാക്ഷരപദാ
വിദ്വദ്ഭിർവൃത്തജാതൗ തത ഇഹ ഗദിതാ നാമ്നാ സുവദനാ || 126||
യഥാ \- നേത്രേ ലീലാലസാന്തേ കമലദലനിഭേ ഭ്രൂചാപവിനതേ
രക്തോഷ്ഠം പീനമധ്യം സമസഹിതഘനാഃ സ്നിഗ്ധാശ്ച ദശനാഃ |
കർണാവംസപ്രലംബൗ ചിബുകമപി നതം ഘോണാ സുരുചിരാ
വ്യക്തം ത്വം മർത്യലോകേ വരതനു വിഹിതാസ്യേകാ സുവദനാ || 127||
ചത്വാര്യാദൗ തഥാ ഷഷ്ഠം സപ്തമം ച ചതുർദശം |
അഷ്ടാദശം സപ്തദശം തഥാ പഞ്ചദശം പുനഃ || 128||
അന്ത്യോപാന്ത്യേ ഗുരൂണ്യത്ര ലഘൂന്യന്യാനി സർവദാ |
ഏകവിംശതികേ പാദേ സ്രഗ്ധരാ നാമ സാ യഥാ || 129||
മ്രൗ മ്നൗ യൗ യശ്ച സമ്യഗ്യദി ഹി വിരചിതാഃ സ്യുസ്ത്രികാഃ പാദയോഗേ
വർണൈഃ പൂർവോപദിഷ്ടൈര്യതിരപി ച പുനഃ സപ്തഭിഃ സപ്തഭിഃ സ്യാത് |
വൃത്തം സമ്യഗ്യദി സ്യാത്പ്രകൃതിമനുഗതം തത്വവിദ്ഭിഃ പ്രദിഷ്ടം
വിജ്ഞേയം വൃത്തജാതൗ കവിജനദയിതാ സ്രഗ്ധരാ നാമതസ്തു || 130||
യഥാ \- ചൂതാശോകാരവിന്ദൈഃ കുരവകതിലകൈഃ കർണികാരൈഃ ശിരീഷൈഃ
പുന്നാഗൈഃ പാരിജാതൈർവകുലകുവലയൈഃ കിംശുകൈഃ സാതിമുക്തൈഃ |
ഏതൈർനാനാപ്രകാരൈഃ ബഹുലസുരഭിഭിർവിപ്രകീർണൈശ്ച തൈസ്തൈഃ
വാസന്തൈഃ പുഷ്പവൃന്ദൈർനരവര വസുധാ സ്രഗ്ധരേവാദ്യ ഭാതി || 131||
ചതുർഥമാദ്യം ഷഷ്ഠം ച ദശമം ദ്വാദശം തഥാ |
ഷോഡശാഷ്ടാദശേ ചൈവ നൈധനം ച ഗുരൂണ്യഥ || 132||
ദ്വാവിംശത്യക്ഷരേ പാദേ ശേഷാണി ച ലഘൂന്യഥ |
ഭവന്തി യത്ര തജ്ജ്ഞേയം ഭദ്രകം നാമതോ യഥാ || 133||
ഭ്രൗ ചരണേ യദാ വിനിയതൗ ത്രികൗ ക്രമവശാദഥാതികൃതിവിധൗ
ന്രൗ ച തതഃ പരം ച രുചിരാവനന്തരകൃതൗ നഗാവപി പുനഃ |
തച്ച ദശാഷ്ടവർണരചിതാ ചതുർഷ്വപി തഥാ യതിശ്ച സതതം
ഭദ്രകവൃത്തമേവ ഖലു നാട്യയോഗകുശലൈർബുധൈർനിഗദിതം || 134||
ഉത്പ്ലുതമേകഹസ്തചരണം ദ്വിതീയകരരേചിതം
വംശമൃദംഗവാദ്യമധുരം വിചിത്രകരണാനുഗം ബഹുവിധം |
ഭദ്രകമേതദദ്യ സുഭഗേ വിദഗ്ധഗതിചേഷ്ടിതൈഃ സുലലിതൈഃ
നൃത്യസി വിഭ്രമാകുലപദം വിവിക്തരസഭാവിതം ശശിമുഖി || 135||
അന്ത്യമേകോനവിംശം ച സപ്തമം സത്രയോദശം |
ഏകാദശം സപ്തദശം പഞ്ചമം ച ഗുരൂണ്യഥ || 136||
ശേഷാണി ച ലഘൂനി സ്യുർവികൃത്യാശ്ചരണേ ബുധൈഃ |
വൃത്തം തദശ്വലലിതം വിജ്ഞേയം നാമതോ യഥാ || 137||
യദി ച നകാര ആദിരചിതഃ പദേ വിരചിതോഽന്ത ഏവ ലഗൗ
യദി ച നഭൗ ത്രിധാ ച നിഹിതൗ ക്രമേണ ഖലു മധ്യാവപി തഥാ |
യദി ച സമാശ്രിതം ഹി വികൃതിം യതിശ്ച ദശഭിസ്തഥൈകസഹിതൈഃ
തത ഇഹ കീർതിതം മുനിഗണൈർവിശുദ്ധചരിതൈസ്തദശ്വലലിതം || 138||
വിവിധതുരംഗനാഗരഥയോധസങ്കുലമലം ബലം സമുദിതം
ശരശതശക്തികുന്തപരിധാസിയഷ്ടിവിതതം ബഹുപ്രഹരണം |
രിപുശതമുക്തശസ്ത്രരവഭീതശങ്കിതഭടം ഭയാകുലദിശം
കൃതമഭിവീക്ഷ്യ സംയുഗമുഖേ സമർപിതഗുണം ത്വയാശ്വലലിതം || 139||
ഷഡാദാവഷ്ടമം ചൈവ ഹ്യേകാദശചതുർദശേ |
വിംശം സപ്തദശം ചൈവ ത്രയോവിംശം തഥൈവ ച || 140||
ഏതാനി ച ലഘൂനി സ്യുഃ ശേഷാണ്യഥ ഗുരൂണി ച |
ചതുർവിംശതികേ പാദേ മേഘമാലേതി സാ യഥാ || 141||
യദി ഖലു ചരണസ്ഥിതൗ നൗ ത്രികൗ
കൃതികാരവ്യാസ്തഥാ രാഃ സ്യുഃ ക്രമാത് |
ഭവതി യദി യതിസ്തഥാ സപ്തഭിഃ സപ്തഭി
സ്ത്രിഷ്വതോഽന്യാ യതിഃ പഞ്ച വിദ്യാത്തഥാ || 142||
പവനബലസമാഹൃതാ തീവ്രഗംഭീരനാദാ ബലാകാവലീമേഖലാ
ക്ഷിതിധരസദൃശോച്ചരൂപാ മഹാനീലധൂമാഞ്ജനാഭാംബുഗർഭോദ്ഭവാ |
സുരപതിധനുരുജ്ജ്വലാബദ്ധകക്ഷ്യാ തഡിദ്ദ്യോതസന്നാഹപട്ടീജ്വലാ
ഗഗനതലവിസാരിണീ പ്രാവൃഷണ്യാ ദൃഢം മേഘമാലാധികം ശോഭതേ || 143||
ആദ്യം ചൈവ ചതുർഥം ച പഞ്ചമം ഷഷ്ഠമേവ ച |
നവമം ദശമം ചൈവ നൈധനം ച ഭവേദ്ഗുരു || 144||
ലഘൂന്യന്യാനി ശേഷാണി പാദേ സ്യുഃ പഞ്ചവിംശകേ |
വൃത്തജ്ജ്ഞൈഃ സാ തു വിജ്ഞേയാ ക്രൗഞ്ചപാദീതി നാമതഃ || 145||
ഭ്മൗ യദി പാദേ സ്ഭാവപി ചേഷ്ടാവഭികൃതിരപി ച ഹി യദി ഖലു വിഹിതാ
നാശ്ച സമുദ്രാഃ സ്യുർവിനിവിഷ്ടാ യദി ച ഖലു ഗുരു ഭവതി നിധനഗതം |
പഞ്ചഭിരാദൗ ഛേദമുപേതാ പുനരപി യതിരിഹ യദി ഖലു ദശഭിഃ
ക്രൗഞ്ചപദേയം വൃത്തവിധാനേ സുരഗണപിതൃഗണമുനിഗണവിഹിതാ || 146||
യഃ കില ദാക്ഷം വിദ്രുതസോമം ക്രതുവരമചമസമപഗതകലശം
പാതിതയൂപം ക്ഷിപ്തചഷാലം വിചയനമസമിധമപശുകചരുകം |
കാർമുകമുക്തേനാശു ചകാര വ്യപഗതസുരഗണപിതൃഗണമിഷുണാ
നിത്യമസൗ തേ ദൈത്യഗണാരിഃ പ്രദഹതു മഖമിവ രിപുഗണമഖിലം || 147||
യാ കപിലാക്ഷീ പിംഗലകേശീ കലിരുചിരനുദിനമനുനയകഠിനാ
ദീർഘതരാഭിഃ സ്ഥൂലസിരാഭിഃ പരിവൃതവപുരതിശയകുടിലഗതിഃ |
ആയതജംഘാ നിമ്നകപോലാ ലഘുതരകുചയുഗപരിഗതഹൃദയാ
സാ പരിഹാര്യാ ക്രൗഞ്ചപദാ സ്ത്രീ ധ്രുവമിഹ നിരവധിസുഖമഭിലഷതാ || 148||
അഷ്ടാവാദൗ ഗുരൂണി സ്യുസ്തഥാ ചൈകോനവിംശകം |
ഏകവിംശം ച വിജ്ഞേയം ചതുർവിംശം സനൈധനം || 149||
ഏതാനി ഗുരു സംഖ്യാനി ശേഷാണി ച ലഘൂന്യഥ |
ഷഡ്വിംശത്യക്ഷരേ പാദേ തദ്ഭുജംഗവിജൃംഭിതം || 150||
യസ്യാം മൗ തോ നാഃ സ്ത്രൗ നിത്യം പ്രതിചരണമഥ
ഗദിതകാസ്ത്രികാ ഹ്യനുപൂർവശഃ
ഷഡ്വിംശത്യാമേകോനായാം ച യദി ഹി
ഖലു യതിരഭിധാ ചതുർഭിരഥാഷ്ടാഭിഃ |
പശ്ചാദന്ത്യൗ ൽഗൗ സംയോജ്യൗ യദി ഭവതി
മനുജദയിതാം സമാശ്രിതമുത്കൃതിം
നാമ്നാ വൃത്തം ലോകേ ഖ്യാതം കവിവദന
വികസനപരം ഭുജംഗവിജൃംഭിതം || 151||
യഥാ \- രൂപോപേതാം ദേവൈഃ സൃഷ്ടാം സമദഗജ
വിലസിതഗതിം നിരീക്ഷ്യ തിലോത്തമാം
പ്രാദക്ഷിണ്യാത്പ്രാപ്താം ദ്രഷ്ടും ബഹുവദന
മചലനയനം ശിരഃ കൃതവാൻ ഹരിഃ |
ദീർഘം നിശ്വസ്യാന്തർഗൂഢം സ്തനവദന
ജഘനരുചിരാം നിരീക്ഷ്യ തഥാ പുനഃ
പൃഷ്ഠേ ന്യസ്തം ദേവേന്ദ്രേണ പ്രവരമണി
കനകവലയം ഭുജംഗവിജൃംഭിതം || 152||
ദണ്ഡകം നാമ വിജ്ഞേയമുത്കൃതേരധികതരം |
മേഘമാലാദികം തത്സ്യാന്നൗ ചാദൗ കാഗുഹാ ത്രികാഃ || 153||
യഥാ \- മുദിതജനപദാകുലാ സ്ഫീതസസ്യാകരാ ഭൂതധാത്രീ ഭവന്തം സമഭ്യർചതി
ദ്വിരദകരവിലുപ്തഹിന്താലതാലീവനാസ്ത്വാം നമസ്യന്തി വിന്ധ്യാദയഃ പർവതാഃ |
സ്ഫുടിതകലശാശുക്തിനിഗീർണമുക്താ ഫലൈരൂർമിഹസ്തൈർനമസ്യന്തി വഃ സാഗരാഃ
മുദിതജലചരാകുലാഃ സമ്പ്രകീർണമലാഃ കീർതയന്തീവ കീർതിം മഹാനിമ്നഗാഃ || 154||
ഏതാനി സമവൃത്താനി മയോക്താനി ദ്വിജോത്തമാഃ |
വിഷമാർധസമാനാം തു പുനർവക്ഷ്യാമി ലക്ഷണം || 155||
യത്ര പാദാസ്തു വിഷമാ നാനാവൃത്തസമുദ്ഭവാഃ |
ഗ്രഥിതാഃ പാദയോഗേന തദ് വൃത്തം വിഷമം സ്മൃതം || 156||
ദ്വൗ സമം ദ്വൗ ച വിഷമൗ വൃത്തേഽർധവിഷമേ തഥാ |
സർവപാദൈശ്ച വിഷമൈർവൃത്തം വിഷമമുച്യതേ || 157||
ഹ്രസ്വാദ്യമഥ ദീർഘാദ്യം ദീർഘം ഹ്രസ്വമഥാപി വാ |
യുഗ്മോജവിഷമൈഃ പാദൈഃ വൃത്തമർധസമം ഭവേത് || 158||
പാദേ സിദ്ധേ സമം സിദ്ധം വിഷമം സാർവപാദികം |
ദ്വയോരർധസമം വിദ്യാദേഷ ഛേദസ്തു പാദതഃ || 159||
ഛേദാസ്തു യേ മയാ പ്രോക്താ സമവൃത്തവികൽപിതഃ |
ത്രികൈർവിഷമവൃത്താനാം സമ്പ്രവക്ഷ്യാമി ലക്ഷണം || 160||
നൈധനേഽന്യതരസ്യാം വൈ പ്രഥമേ പാദ ഇഷ്യതേ |
ദ്വിതീയേ ചരണേ ച സ്യാദിത്യനുഷ്ടുപ് സമാസതഃ || 161||
സൗ ഗൗ തു പ്രഥമേ പാദേ സ്രൗ ൽഗൗ ചാപി ദ്വിതീയകേ |
യുഗ്മേഽർധവിഷമേ പാദേ ജ്ഞേയാ പഥ്യാ തു സാ ത്രികൈഃ || 162||
പ്രിയദൈവതമിത്രാസി പ്രിയസംബന്ധിബാന്ധവാ |
പ്രിയദാനരതാ പഥ്യാ ദയിതേ ത്വം പ്രിയാസി മേ || 163||
മ്രൗ ഗൗ തു പ്രഥമേ പാദേ യ്സൗ ൽഗൗ ച ദ്വിതീയകേ |
പാദേ ഭൗ ൽഗൗ തൃതീയേ ച ചതുർഥേ തു തസൗ ലഗൗ || 164||
നൈവാചാരോ ന തേ മിത്രം ന സംബന്ധിഗുണപ്രിയാ |
സർവഥാ സർവവിഷമാ പഥ്യാ ന ഭവസി പ്രിയേ || 165||
അയുജോർലക്ഷണം ഹ്യേതദ്വിപരീതം തു യത്ര ച |
പഥ്യാ ഹി വിപരീതാ സാ വിജ്ഞേയാ നാമതോ യഥാ || 166||
കൃതേന രമണസ്യ കിം സഖി രോഷേണ തേഽപ്യർഥം |
വിപരീതാ ന പഥ്യാസി ത്വം ജഡേ കേന മോഹിതാ || 167||
ചതുർഥാദക്ഷരാദ്യത്ര ത്രിലഘു സ്യാദയുക്തതഃ |
അനുഷ്ടുപ്ചപലാ സാ തു വിജ്ഞേയാ നാമതോ യഥാ || 168||
ന ഖല്വസ്യാഃ പ്രിയതമഃ ശ്രോതവ്യം വ്യാഹൃതം സഖ്യാ |
നാരദസ്യ പ്രതികൃതിഃ കഥ്യതേ ചപലാ ഹീയം || 169||
വിപുലാ തു യുജി ജ്ഞേയാ ലഘുത്വാത്സപ്തമസ്യ തു |
സർവത്ര സപ്തമസ്യൈവ കേഷാഞ്ചിദ്വിപുലാ യഥാ || 170||
സങ്ക്ഷിപ്താ വജ്രമധ്യേ ഹി ഹേമകുംഭനിഭസ്തനീ |
വിപുലാസി പ്രിയേ ശ്രോണ്യാം പൂർണചന്ദ്രനിഭാനനേ || 171||
ഗംഗേവ മേഘോപഗമേ ആപ്ലാവിതവസുന്ധരാ |
കൂലവൃക്ഷാനാരുജന്തീ സ്രവന്തീ വിപുലാ ബലാത് || 172||
ആഗതാ മേഘസമയേ ഭീരു ഭീരുകുലോദ്ഗതേ |
ഏകരാത്രൗ പരഗൃഹം ചോരീ ബന്ധനമർഹസി || 173||
ഏവം വിവിധയോഗാസ്തു പഥ്യാപാദാ ഭവന്തി ഹി |
യുഗ്മോജവിഷമൈഃ പാദൈഃ ശേഷൈരന്യൈസ്ത്രികൈര്യഥാ || 174||
ഗുർവന്തകഃ സർവലഘുസ്ത്രികോ നിത്യം ഹി നേഷ്യതേ |
പ്രഥമാദക്ഷരാദ്യത്ര ചതുർഥാത്പ്രാഗ്ലഘുഃ സ്മൃതഃ || 175||
പഥ്യാപാദം സമാസ്ഥാപ്യ ത്രീണ്യന്തേ തു ഗുരൂണ്യഥ |
ഭവന്തി പാദേ സതതം ബുധൈസ്തദ്വക്രമിഷ്യതേ || 176||
ദന്തക്ഷതാധരം സുഭ്രു ജാഗരഗ്ലാനനേത്രം ച |
രതിസംഭോഗഖിന്നം തേ ദർശനീയതരം വക്ത്രം || 177||
ഇത്യേഷാ സർവവിഷമാ നാമതോഽനുഷ്ടുബുച്യതേ |
തദ്വിദാം മതവൈഷമ്യം ത്രികാദക്ഷരതസ്തഥാ || 178||
പാദേ ഷോഡശമാത്രാസ്തു ഗാഥാംശകവികൽപിതാഃ |
ചതുർഭിരംശകൈർജ്ഞേയാ വൃത്തജ്ഞൈർവാനവാസികാ || 179||
അസംസ്ഥിതപദാ സുവിഹ്വലാംഗീ മദസ്ഖലിതചേഷ്ടിതൈർമനോജ്ഞാ |
ക്വ യാസ്യസി വരോരു സുരതകാലേ വിഷമാ കിം വാനവാസികാ ത്വം || 180||
സ്ജൗ സ്ഗൗ ച പ്രഥമേ പാദേ തഥാ ചൈവ തൃതീയകേ |
കേതുമത്യാം ഗണാഃ പ്രോക്താഃ ഭ്രൗ ൻഗൗ ഗശ്ച സദാ ബുധൈഃ || 181||
സ്ഫുരിതാധരം ചകിതനേത്രം രക്തകപോലമംബുജദലാക്ഷം |
കിമിദം രുഷാപഹൃതശോഭം കേതുമതീസമം വദ മുഖം തേ || 182||
വക്ത്രസ്യാപരപൂർവസ്യ ചാദൗ നൗ രോ ലഗൗ ത്രികാഃ |
നജൗ രജൗ ദ്വിതീയേ ച ശേഷാഗ്രം പുനരേവ തു || 183||
പ്രഥമേ ച തൃതീയേ നൗ രലൗ ഗശ്ച പ്രകീർതിതഃ |
ഗണാശ്ചാപരവക്ത്രേ തു നജൗ ജ്രൗ ദ്വിചതുർഥയോഃ || 184||
സുതനു ജലപരീതലോചനം ജലദനിരുദ്ധമിവേന്ദുമണ്ഡലം |
കിമിദമപരവക്ത്രമേവ തേ ശശിവദനേഽദ്യ മുഖം പരാങ്മുഖം || 185||
നൗ യൗ തു പ്രഥമേ പാദേ ൻജൗ ജ്രൗ ഗശ്ച തഥാപരേ |
യത്ര തത്പുഷ്പിതാഗ്രാ സ്യാദ്യദി ശേഷം തു പൂർവവത് || 186||
പവനബലവിധൂതചാരുശാഖം
പ്രമുദിതകോകിലകണ്ഠനാദരമ്യം |
മധുകരപരിഗീയമാനശബ്ദം
വരതനു പശ്യ വനം സുപുഷ്പിതാഗ്രം || 187||
സ്ജൗ സ്ലൗ ചാദൗ യഥാ ൻസൗ ജ്ഗൗ ഭ്നൗ ജ്ലൗ ഗശ്ച തഥാ പുനഃ |
സ്ജൗ സ്ജൗ ഗശ്ച ത്രികാ ഹ്യേതേ ഉദ്ഗതായാഃ പ്രകീർതിതാഃ || 188||
തവ രോമരാജിരതിഭാതി സുതനു മദനസ്യ മഞ്ജരീ |
നാഭികമലവിവരോത്പതിതാ ഭ്രമരാവലീവ കുസുമാത്സമുദ്ഗതാ || 189||
സ്ജൗ സ്ലൗ ച തതോ ൻസൗ ജ്ഗൗ നൗ സൗ ചേതി തൃതീയകേ |
സ്ജൗ സ്ജൗ ഗശ്ച ചതുർഥേ തു ലലിതായാ ഗണാഃ സ്മൃതാഃ || 190||
ലലിതാകുലഭ്രമിതചാരു വസനകരചാരുപല്ലവാ |
പ്രവികസിതകമലകാന്തിമുഖീ പ്രവിഭാസി ദേവീ സുരതശ്രമാതുരാ || 191||
ഏവമേതാനി വൃത്താനി സമാനി വിഷമാണി ച |
നാടകാദ്യേഷു കാവ്യേഷു പ്രയോക്തവ്യാനി സൂരിഭിഃ || 192||
സന്ത്യന്യാന്യപി വൃത്താനി യാന്യുക്താനീഹ പിണ്ഡശഃ |
ന ച താനി പ്രയോജ്യാനി ന ശോഭാം ജനയന്തി ഹി || 193||
യാന്യതഃ പ്രതിഷിദ്ധാനി ഗീതകേ താനി യോജയേത് |
ധ്രുവായോഗേ തു വക്ഷ്യാമി തേഷാം ചൈവ വികൽപനം || 194||
വൃത്തലക്ഷണമേവം തു സമാസേന മയോദിതം |
അത ഊർധ്വം പ്രവക്ഷ്യാമി ഹ്യാര്യാണാമപി ലക്ഷണം || 195||
പഥ്യാ ച വിപുലാ ചൈവ ചഷലാ മുഖതോഽപരാ |
ജഘനേ ചപലാ ചൈവ ആര്യാഃ പഞ്ച പ്രകീർതിതാഃ || 196||
ആസാം തു സമ്പ്രവക്ഷ്യാമി യതിമാത്രാവികൽപനം |
ലക്ഷണം നിയമം ചൈവ വികൽപഗുണസംശ്രയം || 197||
യതിശ്ഛേദസ്തു വിജ്ഞേയശ്ചതുർമാത്രോ ഗണഃ സ്മൃതഃ |
ദ്വിതീയാന്ത്യൗ യുജൗ പാദാവയുജൗ ത്വപരൗ സ്മൃതൗ || 198||
ഗുരുമധ്യവിഹീനസ്തു ചതുർഗണസമന്വിതഃ |
അയുഗ്ഗണോ വിധാതവ്യോ യുഗ്ഗണസ്തു യഥേപ്സിതഃ || 199||
ഷഷ്ഠോ വൈ ദ്വിവികൽപസ്തു നൈധനോ ഹ്യേകസംസ്ഥിതഃ |
പശ്ചാദർധേ തു ഷഷ്ഠഃ സ്യാദേകമാത്രസ്തു കേവലഃ || 200||
ദ്വിവികൽപസ്തു ഷഷ്ഠോ യോ ഗുരുമധ്യോ ഭവേത്തു സഃ |
തഥാ സർവലഘുശ്ചൈവ യതിസഞ്ജ്ഞാസമാശ്രിതാ || 201||
ദ്വിതീയാദിലഘുർജ്ഞേയഃ സപ്തമേ പഞ്ചമേ യതിഃ |
പ്രഥമാദിരഥാന്ത്യേ ച പഞ്ചമേ വാ വിധീയതേ || 202||
ഗണേഷു ത്രിഷു പാദസ്യ യസ്യാഃ പഥ്യാ തു സാ ഭവേത് |
അതശ്ച വിപുലാന്യാ തു വിജ്ഞേയാ യതിലക്ഷണാ || 203||
അയുജഃ സർവഗുരവോ ഗുരുമധ്യാ ഗണാ യുജഃ |
യസ്യാഃ സ്യുഃ പാദയോഗേ തു വിജ്ഞേയാ ചപലാ ഹി സാ || 204||
ത്രിംശദാദ്യേ തു വിജ്ഞേയാഃ സപ്തവിംശതിശ്ചാപരേ |
ഉഭയോരർധയോർജ്ഞേയോ മാത്രാപിണ്ഡോ വിഭാഗശഃ || 205||
ത്രിംശത്തസ്യാശ്ച യദി സ്യുരേതാനി ദ്വിഗുണാനി തു |
ത്രീണ്യക്ഷരാണി ചാന്യാനി ന്യസ്യ സംഖ്യാവിഭാഗശഃ || 206||
ഏതാനി ലഘുസഞ്ജ്ഞാനി നിർദിഷ്ടാനി സമാസതഃ |
സർവേഷാം ചൈവമാര്യാണാമക്ഷരാണാം യഥാക്രമം || 207||
അർധാഷ്ടമഗണാർധാ ച സവവാര്യാ പ്രകീർതിതാ |
ഷഷ്ഠശ്ച ദ്വിവികൽപസ്തു നൈധനേ ഹ്യേകസംസ്ഥിതഃ || 208||
പശ്ചാദ്വാ യോ ഗണഃ ഷഷ്ഠ ഏകമാത്രഃ സ ഉച്യതേ |
ദ്വിവികൽപസ്തു യഃ ഷഷ്ഠോ ഗുരുമധ്യോ ഭവേത്തു സഃ || 209||
യഥാ സർവലഘുശ്ചൈവ യതിഃ സംഖ്യാസമാശ്രിതാ |
സാ ദ്വിതീയാ ദ്വിലഘുകാ സപ്തമേ പ്രഥമേ യതിഃ || 210||
ഗുരുമധ്യവിഹീനസ്തു ചതുർഗണസമന്വിതഃ |
അയുഗ്ഗണോ വിധാതവ്യഃ യുഗ്ഗണസ്തു സ ഏവ ച || 211||
പ്രഥമതൃതീയൗ പാദൗ ദ്വാദശമാത്രൗ ഭവേത്തു സാ പഥ്യാ |
വിപുലാന്യാ ഖലു ഗദിതാ പൂർവോദിതലക്ഷണോപേതാ || 212||
പഥ്യാ യഥാ \-
രക്തമൃദുപദ്മനേത്രാ സിതദീർഘബഹുലമൃദുകേശീ |
കസ്യ തു പൃഥുമൃദുജഘനാ തനുബാഹ്വം സോദരീ പഥ്യാ || 213||
വിപുലാ യഥാ \-
വിപുലജഘനവദനസ്തനനയനൈസ്താമ്രാധരോഷ്ഠകരചരണൈഃ |
ആയതനാസാഗണ്ഡൈർലലാടകർണൈഃ ശുഭാ കന്യാ || 214||
ദ്വിതീയശ്ച ചതുർഥശ്ച ഗുരുമധ്യഗതോ ഭവേത് |
ഉഭയോരർധയോര്യത്ര വിജ്ഞേയാ ചപലാ യഥാ || 215||
ഉദ്ഭടഗാമിനീ പരുഷഭാഷിണീ കാമചിഹ്നകൃതവേഷാ |
ജാനാതി മാംസയുക്താ സുരാപ്രിയാ സർവതശ്ചപലാ || 216||
പൂർവാർധേ ലക്ഷണം ഹ്യേതദസ്യാഃ സ ച മുഖേന തു |
പശ്ചിമാർധേ തു ചപലാ യസ്യാഃ സാ ജഘനേന തു || 217||
മുഖചപലാ യഥാ \-
ആര്യാമുഖേ തു ചപലാ തഥാപി ചാര്യാ ന മേ യതഃ സാ കിം |
ദക്ഷാ ഗൃഹകൃത്യേഷു തഥാ ദുഃഖേ ഭവതി ദുഃഖാർതാ || 218||
ജഘനചപലാ യഥാ \-
വരമൃഗനയനേ ചപലാസി വരോരു ശശാങ്കദർപണനിഭാസ്യേ |
കാമസ്യ സാരഭൂതേ ന പൂർവമദചാരുജഘനേന || 219||
ഉഭയോരർധയോരേതല്ലക്ഷണം ദൃശ്യതേ യദി |
വൃത്തജ്ഞൈഃ സാ തു വിജ്ഞേയാ സർവതശ്ചപലാ സഖി || 220||
കാര്യൗ ദ്വാദശമാത്രൗ ച പാദാവാദ്യൗ തൃതീയകൗ |
അഷ്ടാദശ ദ്വിതീയം ച തഥാ പഞ്ചദശോത്തമാ || 221||
ചതുഃപഞ്ചപ്രകാരാണാം ചതുഷ്കാണാം വിശേഷതഃ |
പ്രസ്താരയോഗമാസാദ്യ ബാഹുല്യം സമ്പ്രദർശയേത് || 222||
പഞ്ചപഞ്ചാശദാദ്യാ തു ത്രിംശദാദ്യാ തഥൈവ ച |
ആര്യാ ത്വക്ഷരപിണ്ഡേന വിജ്ഞേയാത്ര പ്രയോക്തൃഭിഃ || 223||
ത്രിംശതസ്ത്വഥ വർണേഭ്യോ ലഘുവർണത്രയം ഭവേത് |
ശേഷാണി ഗുരുസംഖ്യാനി ഹ്യേവം സർവത്ര നിർദിശേത് || 224||
സർവേഷാമേവ ചാര്യാണാമക്ഷരാണാം യഥാക്രമം |
സർവേഷാം ജാതിവൃത്താനാം പൂർവമുത്തരസംഖ്യയാ || 225||
വികൽപഗണനാം കൃത്വാ സംഖ്യാപിണ്ഡേന നിർദിശേത് |
ആര്യാഗീതിരഥാര്യൈവ കേവലം ത്വഷ്ടഭിർഗണൈഃ || 226||
ഇതരാർഥേ ജഃ ഷഷ്ഠസ്തു നലഘുഗണ ഇഷ്യതേ |
വൃത്തൈരേവം തു വിവിധൈർനാനാഛന്ദസ്സമുദ്ഭവൈഃ |
കാവ്യബന്ധാസ്തു കർതവ്യാഃ ഷട്ത്രിംശല്ലക്ഷണാന്വിതാഃ || 227||
ഇതി ഭരതീയേ നാട്യശാസ്ത്രേ ഛന്ദോവിചിതിർനാമ പഞ്ചദശോഽധ്യായഃ |