ചാണക്യസൂത്രം (കിളിപ്പാട്ട്)/അഞ്ചാം പാദം

ശാരികമാർമൌലിമാലേ! മനോരമേ!
ചാരുശീലേ! കഥാശേഷവും ചൊല്ലുനീ 1
ആര്യചാണക്യനതുകാലമെന്തൊന്നു
ധീരതകൈക്കൊണ്ടു ചെയ്തതുമോമലെ!? 2
മൌര്യനായുള്ള മഹീപതിവീരനും
കാര്യങ്ങളെന്തൊന്നു ചെയ്തതെന്നുള്ളതും 3
പാലിളന്നീരും മധുവും നുകർന്നുനീ
മാലകലും പർചാശുചൊല്ലീടെടൊ! 4
ശാരികപ്പൈതലതുകേട്ടനേരത്തു
ചാരുതരമായ്പറഞ്ഞുതുടങ്ങിനാൾ 5
ആര്യചാണക്യന്റെ നീതിപ്രയോഗവും
മൌര്യമഹീപതിതന്നുടെവൃത്തവും 6
ശേഷമിനിക്കുരചെയ്‌വതിന്നേറ്റവും
വൈഷംയമുണ്ടതു ചൊൽ‌വാനരുതേതും 7
ആർക്കുമറിഞ്ഞുകൂടാതൊന്നിതെങ്കിലും
കേൾക്കുന്നതിനുള്ളിലാഗ്രഹമുണ്ടെങ്കിൽ 8
ചൊല്ലുവാനേതും മടിക്കുന്നതില്ല ഞാൻ
ഉല്ലാസമാർന്നിതു കേൾപ്പിനെല്ലാവരും 9
ആര്യനായുള്ള ചണകസുതനൊരു
കാര്യമിതുകാലമിങ്ങിനേ ചിന്തിച്ചാൻ 10
“മൌര്യനായോടൊരു വ്യാജമുൾക്കൊണ്ടു ഞാൻ
വൈരവും ഭാവിച്ചിരിക്കേണമിക്കാലം 11
രാക്ഷസാമാത്യൻ കലഹമിതുകേട്ടു
രൂക്ഷമായ്ക്കൊണ്ടുവരും പട നിർണ്ണയം 12
പുഷ്പപുരിക്കടുത്തീടുന്ന നേരത്തു
കെൽ‌പ്പുള്ളമാത്യനേ മ്ലേച്ഛനെക്കൊണ്ടുഞാൻ 13
നല്ലനയപ്രയോഗങ്ങൾ കൊണ്ടേറ്റവും
കള്ളനാക്കീടുമതില്ലൊരു സംശയം” 14
ഇത്ഥം നിരൂപിച്ചുറച്ചു ചാണക്യനും
പൃത്ഥ്വീപതിയുമായുള്ളൊത്തുതങ്ങളിൽ 15
ഓരോരൊകാര്യങ്ങൾ കൊണ്ടിടഞ്ഞേറ്റവും
വൈരവും ഘോരമായ് വന്നോരനന്തരം 16
ചന്ദ്രഗുപ്തൻ മഹീപാലകനന്നൊരു
ചന്ദ്രമഹോത്സവം ഘോഷിച്ചു കല്പിച്ചാൻ 17
ചാണക്യനപ്പോളതുകേട്ടു കോപിച്ചു
മാനിച്ചതിനെ മുടക്കവും ചെയ്തുതേ 18
ആജ്ഞയ്ക്കു ഭംഗം വരുത്തിയ നേരത്തു
വിജ്ഞാനമേറിയ ചന്ദ്രഗുപ്തൻ നൃപൻ 19
രോഷം നടിച്ചൊരു ദൂതനെ വിട്ടുടൻ
ദോഷരഹിതനായുള്ള ചാണക്യനെ 20
രാജസഭയിൽ വരുത്തി വിരവോടു
പൂജയുമാദരവോടുചെയ്തേറ്റവും 21
ചാണക്യഭൂസുരശ്രേഷ്ഠന്റെ കാലിണ
താണുതൊഴുതുനമസ്കരിച്ചീടിനാൻ 22
തൻ പദം കുമ്പിട്ട മൌര്യനാം മന്നനെ
സംഭ്രമത്തോടെഴുന്നേല്പിച്ചുസാദരം 23
“ശൂര! സുകുമാര! മൌര്യമഹീപതെ!
വീരനായുള്ള ഭവാനു വിജയങ്ങൾ 24
പിന്നെയും പിന്നെയും വന്നുവന്നേറ്റവും
ധന്യനായീടുകെ”ന്നാശിയും ചൊല്ലിനാൻ 25
ആശീർവ്വചനങ്ങളിങ്ങനെ കേട്ടഥ
ദേശികൻ തന്നോടു മൌര്യനും ചൊല്ലിനാൻ 26
“നിന്തിരുവുള്ളമെല്ലൊനിരൂപിക്കിൽഞാ-
നന്തരമില്ലൊരു ഭൂപനായ് വാണതും 27
ശത്രുപ്രയോഗങ്ങൾ നീ‍ങ്ങും പ്രയോഗവും
ചിത്രമതില്പരമെന്തഹോ വേണ്ടതും” 28
ഇത്ഥമുരചെയ്ത മന്നവൻ തന്നോടു
ചിത്തം തെളിഞ്ഞു കൌടില്യനും ചൊല്ലിനാൻ 29
“എന്തുമൂലം ഭവാനെന്നെ വരുത്തുവാൻ
ചിന്തിതമെന്തെന്നുരചെയ്കവൈകാതെ” 30
പാരിടത്തിന്നധിനാഥനാം മന്നനും
പാരാതെ കൌടില്യനോടു ചൊല്ലീടിനാൻ 31
“ധർമ്മസ്വരൂപനാം മൌര്യനു കേവലം
കാണ്മാനപേക്ഷയുണ്ടാകതന്നെവിഭോ” 32
ഇത്തരം ചൊന്നൊരു മന്നവൻ തന്നോടു
പൃത്ഥ്വീസുരനും ചിരിച്ചു ചൊല്ലീടിനാൻ 33
“പോരുമിപ്രശ്രയം കൊണ്ടുള്ളതൊക്കവേ
കാര്യമെന്തൊന്നിഹ ചൊല്ലുക വൈകാതെ 34
കാര്യങ്ങളേതുമില്ലാതെ മഹീപതി
കാര്യപുരുഷനെയുണ്ടോ വരുത്തുന്നു? 35
എന്നതുകൊണ്ടെന്തഭിപ്രായമെന്നുനീ
മന്നവന്മാർ മുടിരത്നമേ ചൊല്ലെടോ 36
കൌടില്യനിങ്ങിനെ ചൊന്നോരനന്തരം
പാടമേറുന്ന ചന്ദ്രഗുപ്തൻ നൃപൻ 37
കിഞ്ചനവൈരം നടിച്ചു സഭയീന്നു
ചഞ്ചലം കൈവിട്ടു ചൊല്ലിനാനിങ്ങിനെ 38
“ചന്ദ്രോത്സവം മുടക്കീടുവാനെന്തഹോ
നിന്ദയൊമറ്റൊരു കാര്യം നിമിത്തമോ?” 39
മന്ദഹാസം പൂണ്ടു വിഷ്ണുഗുപ്തൻ നൃപ-
ചന്ദ്രനോടിങ്ങിനെ ചൊന്നാനതുനേരം 40
“ഇത്ഥം പരുഷം പറവതിനോ ഭവാൻ
സത്വരമെന്നെ വരുത്തുവാൻ കാരണം?” 41
“ആര്യനോടുണ്ടോ പരുഷം പറഞ്ഞു ഞാൻ
കാര്യം പറഞ്ഞതേയുള്ളു മഹാമതേ!“ 42
“കാര്യമറിയാതെ കല്പിക്കയില്ല ഞാൻ
കാര്യം ഭവാനറിവേറെയില്ലേതുമേ 43
പാർത്താൽ ഭവാൻ മമ ശിഷ്യനത്രേ ദൃഢ-
മോർത്തുപറയേണമെന്നോടിവയെല്ലാം” 44
“സത്യമത്രേ ശിഷ്യനല്ലെന്നെനിക്കില്ല
ഭൃത്യനല്ലീയെന്നു സംശയമുണ്ടുള്ളിൽ 45
കാര്യമറിയാത്തവരൊന്നു ചോദിച്ചാൽ
കാര്യമറിഞ്ഞവർ ചൊല്ലിക്കൊടുക്കണം” 46
ചാണക്യനുമതു കേട്ടു ചൊല്ലീടിനാൻ
ക്ഷോണിക്കു നാഥനാം മൌര്യനോടിങ്ങിനെ 47
“മൂന്നുപ്രകാരമായുള്ള നൃപതികൾ
മൂന്നും പറയാം തെളിഞ്ഞു കേട്ടീടുനീ 48
സ്വായത്തസിദ്ധികളായും ചിലർ സചി-
വായത്തസിദ്ധികളായും ചിലരെടോ 49
രണ്ടും സമങ്ങളായും ചിലരിങ്ങിനെ
കണ്ടുപോരുന്നു നൃപന്മാരെയൂഴിയിൽ 50
മൂന്നുപ്രകാരം പറഞ്ഞതിലിന്നുനീ
നിർണ്ണയിക്കിൽ സചിവായത്തസിദ്ധിയാം 51
എന്തിനുപിന്നെനീയോരോന്നുകൂടവ-
ന്നന്തരാപുക്കു കയർക്കുന്നിതുമെടോ? 52
മുറ്റും നൃപതിയായ് വാഴ്കനീയൂഴിയിൽ
മറ്റൊന്നുമന്വേണംചെയ്കവേണ്ടെടോ” 53
ഇത്തരം കൌടില്യവാക്കുകൾ കേട്ടതി-
നുത്തരമൊന്നുമുരിയാടാതെ മൌര്യനും 54
രോഷം മുഴുത്തു മുഖവും തിരിച്ചഥ
വേഷവുമൊന്നു പകർന്നോരനന്തരം 55
മന്ത്രിപ്രവരനയച്ച വൈതാളിക-
നന്തരം കൊള്ളാമിതെന്നു കണ്ടന്നേരം 56
വന്ദിപ്രവരൻ ‘സ്തനകലശൻ’ ചെന്നു
ചന്ദ്രഗുപ്തൻ തന്റെ മുമ്പിൽ നിന്നാദരാൽ 57
വീര്യങ്ങൾ വാഴ്ത്തി സ്തുതിച്ചു തുടങ്ങിനാൻ
“മൌര്യമഹീപതിവീര!ജയ!ജയ!! 58
ദാതാവുതന്നുടെ വൈഭവമോർക്കുമ്പോൾ
ചേതോഹരമെന്നതേ പറഞ്ഞീടാവൂ; 59
ഓരോ ജനങ്ങൾ നൃപന്മാരെവന്നുക-
ണ്ടോരോതരം സേവ ചെയ്തുകരയേറി 60
ക്ഷോണീശനായി ഞാനെന്നഹം ഭാവിച്ചു
വീണുപോകുന്നതറികയുമില്ലഹോ!“ 61
മത്തഗജത്തിൻ കഴുത്തിൽ കരയേറി
ചിത്തമുറപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ചേവകൻ 62
കുത്തുകള്ളക്കണ്ടൊഴിച്ചുഗജോപരി
ചിത്തമിളകാതെതന്നെവസിക്കയും 63
ചിത്തത്തിലിത്ഥം വരുമെന്നൊരുമത-
മിത്തിരിപോലും വിചാരവുമില്ലല്ലൊ; 64
വാരിധിക്കുള്ളിലടങ്ങിയ ഭൂമിക്കു
മൌര്യനൊരുത്തനധിപതിയെന്നഹോ 65
സത്യലോകത്തോളമുണ്ടൊരു കേളിയും
ചിത്രമത്രെപുനരിത്തൊഴിലെത്രയും; 66
രാജാവു കല്പിച്ചൊരാജ്ഞ നടത്തുന്ന-
താചരിയാതവരില്ല മഹീതലേ; 67
സർവാഭരണമലംകരിച്ചാൽനൃപ-
നുർവീപതിയാകയില്ലെന്നു നിർണ്ണയം 68
ആജ്ഞയ്ക്കൊരന്തരം കൂടാതെ നിത്യവും
പ്രാജ്ഞനായുള്ള രാജാവു രാജാവല്ലൊ’ 69
ഇത്തരം ദോഷങ്ങൾ കൂടാതെ ഭൂപനാ-
യുത്തമഭൂപതെ! നിത്യം ജയജയ!“ 70
ഇത്തരമാശീർവചനങ്ങൾ കേട്ടപോ-
തുത്തമൻ കൌടില്യനിങ്ങിനെ ചിന്തിച്ചാൻ 71
മന്ത്രിപ്രവരനയച്ചുവന്നോനിവ-
നന്തരം കൊള്ളാമിതെന്നുകണ്ടിക്കാലം 72
കോപപ്രവർദ്ധനം ചെയ്‌വതിനായിവൻ
ഭൂപതിതന്നെ സ്തുതിപ്പാനവകാശം 73
രാക്ഷസന്റെപ്രയോഗങ്ങള,റിഞ്ഞുഞാൻ
സൂക്ഷമെന്നാകിലും പറ്റുകയില്ലഹോ 74
ചിത്തത്തിലിത്ഥം നിരൂപിച്ചു ചാണക്യ-
നിത്തിരി നേരമിരിക്കും ദശാന്തരെ 75
ഉത്തമചിത്തനാം ചന്ദ്രഗുപ്തൻ നിജ-
ഭൃത്യനെത്തത്ര വിളിച്ചു ചൊല്ലീടിനാൻ 76
“പട്ടും പുടവയുമാഭരണങ്ങളു-
മൊട്ടുമേ വൈകാതെ വൈതാളികന്നുനീ 77
കൊണ്ടുവന്നാശു കൊടുത്തയച്ചീടുക
കണ്ടിട്ടുമില്ലിവനെപ്പോലെയാരെയും” 78
അപ്പോൾ നൃപനോടു ചാണക്യവിപ്രനും
കെല്പോടു കോപം നടിച്ചു ചൊല്ലീടിനാൻ 79
“ഭണ്ഡാരമായുള്ളതെപ്പേരുമിന്നുനീ
കണ്ടവർക്കൊക്കെ കൊടുക്കെന്നു കല്പിച്ചാൽ 80
വല്ലാതെവന്നുപോമെന്നറിഞ്ഞീടുക-
യെല്ലാം നിനക്കൊത്തവണ്ണംവരാദൃഢം 81
സ്ഥാനത്തുവേണം വ്യയങ്ങൾ ചെയ്തീടുവാൻ
സ്ഥാനവ്യതിക്രമം സാദ്ധ്യവുമല്ലെടോ” 82
മൌര്യനതുകേട്ടു കോപം കലർന്നുള്ളിൽ
ആര്യനോടിങ്ങിനെ പാർത്തുചൊല്ലീടിനാൻ 83
“ആജ്ഞയ്ക്കു ഭംഗം വരുത്തുവാനെത്രയും
പ്രാജ്ഞനത്രേ ഭവാനില്ലൊരു സംശയം 84
ഒന്നുമിനിക്കൊത്ത വണ്ണമല്ലായ്കയാൽ
ദണ്ഡം പ്രജകൾക്കുമുണ്ടെന്നറിഞ്ഞാലും” 85
ഇത്തരം കേട്ടു ചണകതനൂജനു-
മുത്തരം ചൊന്നാൻ പലരുമിരിക്കവെ 86
“കേവലമൊത്തവണ്ണം നടന്നീടുകി-
ലീവണ്ണമുള്ള ദോഷങ്ങളകപ്പെടും 87
ഇച്ചൊന്നതേതും സഹിക്കുന്നതല്ലെങ്കിൽ
വെച്ചു ഞാനിന്നധികാരമറിഞ്ഞാലും 88
നീനിനക്കൊത്തവണ്ണം നടന്നീടുകിൽ
നൂനമരികൾക്കു ഭൃത്യനായ് വന്നീടും 89
എങ്കിലിനിക്കെന്തു ചേതമതുകൊണ്ടു
സങ്കടമെള്ളോളമില്ലെന്നറിഞ്ഞാലും;” 90
“കൌമുദിനാമമായുള്ള മഹോത്സവം
ഭൂമിദേവശ്രേഷ്ഠനായ ഭവാനിപ്പോൾ 91
എന്തുമൂലം മുടക്കീടുവാനെന്നുള്ള-
തന്തരമില്ല പറഞ്ഞേ മതിയാവൂ” 92
വിഷ്ണുഗുപ്തൻ ചന്ദ്രഗുപ്തനോടന്നേരം
ഉഷ്ണിച്ചു ചൊന്നാൻ വിനയവും കൂടാതെ; 93
“കൌമുദിനാമോത്സവം തുടങ്ങീടുവാൻ
കാമിച്ചതെന്തെന്നിനിക്കുമറിയണം” 94
“ആജ്ഞക്കുഭംഗം വരുത്തുമെന്നോർത്തുഞാ-
നജ്ഞാനിയായിതു കല്പിച്ചതുമിപ്പോൾ” 95
“ഞാനുമതുതന്നെ വാഞ്ഛിച്ചതുമെടോ
മാനമേറീടുന്ന ചന്ദ്രഗുപ്തപ്രഭോ! 96
ഊഴിയിലുള്ള നൃപന്മാരെ നിന്നുടെ
കീഴാക്കിവെച്ചതുമാരെന്നുതോന്നുന്നൂ 97
ആരുമറിയാത്തതല്ലെടോനിന്നുടെ
ധീരതയേറും പ്രഭുത്വവും പ്രൌഢിയും” 98
“അത്ര വൈദഗ്ദ്ധ്യം ഭവാനുമുണ്ടെങ്കിലോ
ഭദ്രഭടാദി പ്രധാനജനത്തെയും 99
രാക്ഷസാമാത്യനേയും കളഞ്ഞീടുവാൻ
രൂക്ഷമായെന്തപരാധമവർക്കഹോ!“ 100
“എങ്കിലോ കേട്ടുകൊൾകെന്നു ചാണക്യനും
ശങ്ക കൂടാതെ പറഞ്ഞുതരുവൻ ഞാൻ 101
വാരണാദ്ധ്യക്ഷനാം ഭദ്രഭടനശ്വ-
കാരകനായ പുരുഷദത്താഖ്യനും 102
മദ്യപാനം ചെയ്തു മത്തരായേറ്റവും
ഹൃദ്യമാരായുള്ള നാരീജനങ്ങളെ 103
കണ്ടേടമെത്തിപ്പിടിപെട്ടു പുൽകയും
കണ്ടജനങ്ങളെക്കൊന്നുമുടിക്കയും 104
തങ്ങൾക്കു വേണ്ടും പ്രവൃത്തിയും കൈവിട്ടു
തിങ്ങിനിറഞ്ഞോരു മാനമദങ്ങളും 105
ഈവണ്ണമുള്ള ധിക്കാരങ്ങൾ കണ്ടു ഞാൻ
ജീവിതം നീക്കി പ്രവൃത്തി വിരോധിച്ചു; 106
കോപിച്ചുപോയാരവരുമതുകൊണ്ടു
സേവിച്ചിതുചെന്നു പർവ്വതരാജനെ 107
രാജഭണ്ഡാരങ്ങൾ വെച്ചുരക്ഷിക്കുന്ന
രാജസേനൻ തവ സേവകനാമവൻ 108
ഭണ്ഡാരമോഷണം ചെയ്തുതന്നെയവ-
നുണ്ടായിതു ധനമെന്നറിഞ്ഞീടുനീ 109
എല്ലാവരുമറിഞ്ഞീടുന്നനേരത്തു
കള്ളനാം താനെന്നു ശങ്ക മുഴുത്തവൻ 110
ഉൾക്കനം വിട്ടു പുറപ്പെട്ടു പോയുട-
നൂക്കനാം മ്ലേച്ഛനെ ചെന്നു സേവിച്ചതും 111
പിന്നെ ബലഗുപ്തഡിങ്കാരതന്മാർക്കു
മന്നവനീകൊടുത്തീടുന്നജീവിതം 112
ലോഭം മുഴുക്കയാൽ പോരായ്കയെന്നിട്ടു
ലാഭമിതിലേറ്റമുണ്ടെന്നുകണ്ടവർ 113
തിണ്ണം മലയകേതു ക്ഷിതിനാഥനെ
ചെന്നുസേവിച്ചാരവർകളും ഭൂപതെ!; 114
പിന്നെയും കേൾ ഭാഗുരായണനാമവൻ
മുന്നമെ പർവതസേവകനാകയാൽ 115
തല്പുത്രനോടൊന്നു ചെന്നു പറഞ്ഞുപോൽ
‘ത്വൽ‌പ്പിതാവെക്കുലചെയ്തതുചാണക്യൻ’ 116
ഇത്ഥം പറഞ്ഞു മലയകേതുതന്നെ
സത്വരം തന്നിടത്തിന്നയച്ചീടിനാൻ; 117
ചന്ദനദാസൻ തുടങ്ങിയുള്ളോർകൾക്കു
നിന്ദനിന്നെക്കുറിച്ചുണ്ടായതുമൂലം 118
ദണ്ഡമകപ്പെടുമെന്നുഭയപ്പെട്ടു
കുണ്ഠനായ് ചെന്നവൻ മ്ലേച്ഛനെ സേവിച്ചാൻ; 119
‘എന്നുടെ ജീവനെ രക്ഷിച്ചതുമിവൻ’
എന്നുനിരൂപിച്ചു പർവതപുത്രനും 120
അച്ഛനെ സ്നേഹമുള്ളോനെന്നു കാൺകയാൽ
മ്ലേച്ഛാധിപൻ ഭാഗുരായണനെത്തദാ 121
മന്ത്രിപ്രവരനാക്കിക്കൊണ്ടനന്തരം
സന്തോഷമുൾക്കൊണ്ടിരിക്കുന്നിതിക്കാലം; 122
മാനമേറീടുന്ന ലോഹിതാക്ഷൻ താനും
ജ്ഞാനമില്ലാത്തവിജയവർമ്മാവുമായ് 123
പുത്രദ്വയത്തെ വെറുപ്പിച്ചതുമൂലം
ഉത്തമന്മാരായ ബാലകന്മാരവർ 124
വീട്ടിൽ പൊറുതിയില്ലാതെ പുറപ്പെട്ടു
കഷ്ടം പരവശപ്പെട്ടു കരഞ്ഞവർ 125
സങ്കടമെന്നോടറിയിച്ചതുമൂലം
നിൻ കഴൽ കൂപ്പിച്ചു ബാലകന്മാരെ ഞാൻ 126
അർത്ഥമേതാനുമവർക്കുകൊടുത്തഥ
ചിത്തം തെളിയിച്ചു വെച്ചോരനന്തരം 127
ഒട്ടുമതിനെ സഹിയാഞ്ഞവരുടെ
ധൃഷ്ടരായുള്ള പിതാക്കളിരുവരും 128
കണ്ടുപോൽ ചെന്നുടൻ പർവതരാജനെ
പണ്ടിതു ചെയ്യുമാറില്ലെന്നറിഞ്ഞാലും; 129
ഇത്ഥമവർക്കപരാധങ്ങളാകുന്നു
ധാത്രീപതെ ധരിച്ചീടുക മാനസെ” 130
ഇത്തരമുള്ള ചണകാത്മജോക്തികേ-
ട്ടുത്തരം ചൊന്നാനവനോടു മൌര്യനും 131
“ഓരോ ജനങ്ങൾക്കപരാധമിങ്ങിനെ
ഓരോ തരത്തിലുണ്ടായ് വരും നിർണ്ണയം; 132
വീര്യപുരുഷർക്കിതുണ്ടെന്നിരിക്കിലും
കാര്യമോർത്താൽ കളയാമൊമഹീസുത! 133
വെച്ചുകൊള്ളാതെ കളഞ്ഞതെന്തിങ്ങിനെ
പിച്ചയല്ലിച്ചൊന്നതെന്നുധരിച്ചാലും” 134
എന്നതുകേട്ടു കൌടില്യനും ചൊല്ലിനാൻ
“ഇന്നതുതോന്നീലിനിക്കെടൊ മന്നവ” 135
മന്ദഹാസം പൂണ്ടതു നേരമിങ്ങിനെ
ചന്ദ്രഗുപ്തൻ ക്ഷിതിനായകൻ ചൊല്ലിനാൻ; 136
“കൌശലമില്ലായ്കയൊനയങ്ങൾക്കിഹ?
വാശിപിടിച്ചതൊഴിച്ചുകൂടായ്കയൊ?” 137
“നീതിക്കു കൌശലം പോരായ്ക കൊണ്ടല്ല
ചാതുര്യമോടതു ചൊല്ലിത്തരുവൻ ഞാൻ 138
നാട്ടിൽ പ്രജകൾക്കു രാജാവിനെക്കുറി-
ച്ചൊട്ടുമേരാഗമില്ലാതെവരും വിധൌ 139
രണ്ടുപ്രകാരം പ്രതിവിധാനമുണ്ടു
രണ്ടും പറയാമനുഗ്രഹം നിഗ്രഹം 140
ഭദ്രഭടനും പുരുഷദത്താഖ്യനും
ക്ഷുദ്രമതികളായീടുകകൊണ്ടെടോ 141
സപ്തവ്യസനങ്ങൾ കൊണ്ടും പ്രമത്തരായ്
ക്ഷിപ്താധികാരികളായുള്ളവർകളെ 142
രണ്ടാമതുമതിന്നാക്കീടുകില്പുന-
രുണ്ടാമതിനാലനേകമനർത്ഥങ്ങൾ 143
ഹസ്തികുലത്തെയുമശ്വഗണത്തെയും
പൃത്ഥ്വീപതെ മുടിച്ചീടുമറികനീ; 144
ഏവമനുഗ്രഹമാകുന്നിതുമെടൊ
കേവലം ദോഷമല്ലാതെയില്ലേതുമെ 145
എങ്കിലൊകേൾക്കമഹീപതെ!പിന്നെയും
‘ഡിങ്കാരതാഖ്യൻ’ ബലഗുപ്തനെന്നിവർ 146
എത്രയും ലുബ്ധപ്രകൃതികളാകയാൽ
ധാത്രിയെത്തന്നെകൊടുത്തുവെന്നാകിലും 147
പ്രീതിവരാതവർക്കെങ്ങിനെ ഭൂപതെ!
ചേതസി പാർത്താലനുഗ്രഹം നൽകുന്നു? 148
രാജസേനൻ ഭാഗുരായണനും പിന്നെ
രാജധനപ്രാണനാശഭയത്തിനാൽ 149
ഏറ്റം പരവശപ്പെട്ടവർക്കെങ്ങിനെ
മുറ്റുമനുഗ്രഹം നൽകുന്നു സാമ്പ്രതം? 150
ലോഹിതാക്ഷാഖ്യൻ വിജയവർമ്മാഖ്യനും
സാഹസകാരികളാകകൊണ്ടല്ലയൊ 151
പുത്രരോടേറ്റം മറുത്ത, വർക്കെങ്ങിനെ?
ധാത്രീശനൽകുന്നതിപ്പോളനുഗ്രഹം; 152
രണ്ടുപക്ഷം ഞാൻ പറഞ്ഞതിൽ മുന്നേതി-
ലുണ്ടൊ നിരൂപിച്ചു കണ്ടാലവകാശം? 153
പിന്നെപ്പറഞ്ഞപക്ഷത്തിന്നുവൈഷംയ-
മെണ്ണരുതാതോളമുണ്ടെന്നറിഞ്ഞാലും 154
നന്ദരാജ്യം നിനക്കിന്നു ലഭിക്കയാൽ
നന്നായിണങ്ങീല നാട്ടിലുള്ളോരെല്ലാം 155
എന്നുവരുമ്പോൾ “പ്രധാനജനങ്ങൾക്കു
ദണ്ഡമകപ്പെട്ടുപോ”ലെന്നു കേൾക്കുമ്പോൾ 156
വിശ്വാസമില്ലാതെയാം പ്രജകൾക്കിഹ
വിശ്വൈകവീര! മഹീപതെ! നിർണ്ണയം; 157
എന്നതുകൊണ്ടിഹനിഗ്രഹാനുഗ്രഹം
മന്നവ! രണ്ടിനും ദോഷമുണ്ടോർക്കനീ 158
പർവതപുത്രൻ മലയകേതുപ്രഭു
ഗർവ്വിതനായ് നമുക്കുള്ള ജനത്തെയും 159
രാക്ഷസാമാത്യനേയുമവന്തന്നുടെ
പക്ഷത്തിലാക്കിവെച്ചാദരപൂർവകം 160
മ്ലേച്ഛൻ പെരുമ്പടയോടുമൊരുമിച്ചു
വാച്ചവിദ്വേഷമകത്തുവർദ്ധിക്കയാൽ 161
യുദ്ധത്തിനായൊരുമ്പെട്ടവൻ നമ്മോടു
ബദ്ധരോഷത്തോടിരിക്കും ദശാന്തരെ 162
ഉത്സവത്തിന്നൊരുമ്പെട്ടതെന്തിന്നുനീ-
യുത്സാഹമുണ്ടെങ്കിലൊന്നിഹ വേണ്ടതും 163
അസ്ത്രശസ്ത്രാഭ്യാസവും ചെയ്തുനിത്യവും
ധാത്രീശ,വെണ്മതിൽ, കോട്ട, കിടങ്ങുകൾ, 164
നന്നായുറപ്പിച്ചു ശത്രു വരും വിധൌ
നിന്നുകൊൾവാൻ കരുതീടുക മാനസെ; 165
എന്നതുകൊണ്ടു ഞാൻ ചന്ദ്രമഹോത്സവം
ചന്ദ്രഗുപ്താവനിനാഥ! വിലക്കിനേൻ” 166
പാടവമേറുന്ന കൌടില്യഭൂസുരൻ
കേടുതീർത്തേവം പറഞ്ഞോരന്തരം 167
മൌര്യനായുള്ള നരവരശ്രേഷ്ഠനും
ആര്യനോടിങ്ങിനെ പാർത്തുചൊല്ലീടിനാൻ; 168
“ബന്ധുവാം നമ്മുടെ പർവ്വതപുത്രനെ
എന്തുമൂലം ഭവാൻ ദൂരെക്കളഞ്ഞത്?” 169
“എങ്കിലോ കേൾക്ക നീ ചന്ദ്രഗുപ്തപ്രഭൊ!
ശങ്കകൂടാതെ പറയാമതുമെടൊ! 170
പർവ്വതപുത്രനിവിടെയിരിക്കുമ്പോൾ
പൂർവ്വം പ്രതിശ്രുതമായുള്ള രാജ്യത്തിൽ 171
പാതിപകുത്തുകൊടുക്കയൊ വേണ്ടതും
ചേതസി പാർത്താൽ വധിക്കയൊ വേണ്ടതും 172
കൊന്നാലവനുടെ താതനെക്കൊന്നതും
നിർണ്ണയം നാമെന്നു ചൊല്ലുമെല്ലാവരും 173
നൂനമതിനാൽ കൃതഘ്നരെന്നുള്ളൊരു
നാണയം നീളെ നടക്കും നമുക്കെടൊ 174
നാടിഹപാതിപകുത്തുകൊടുക്കിലും
കേടതിനുണ്ടെന്നറിക ധരാപതെ! 175
മാനിയാം പർവ്വതരാജനെക്കൊന്നതിൽ
നൂനം കൃതഘ്നത മാത്രം ഫലമെടൊ! 176
ഇച്ചൊന്നതൊക്കെ നിരൂപിച്ചു കണ്ടു ഞാൻ
മ്ലേച്ചസുതനെക്കളവാനവകാശം,“ 177
“മന്ത്രിപ്രവരനാം രാക്ഷസൻ തന്നുടെ
അന്തർന്നഗരത്തില്വാഴും ദശാന്തരെ 178
എന്തോന്നുകണ്ടിട്ടപേക്ഷിച്ചതുമെന്നു
ചിന്തിച്ചുതോന്നീലിനിക്കെ”ന്നുമൌര്യനും; 179
“ചൊല്ലാമതും നൃപശ്രേഷ്ഠ, നീ കേളെടൊ!
വല്ലായ്മ കാട്ടുന്ന ദുർമ്മന്ത്രി രാക്ഷസൻ 180
ഉള്ളിൽ കിടന്നാലവനിഹ നമ്മെയും
വല്ലപ്രകാരവും കൊല്ലുമറിഞ്ഞാലും 181
ദൂരെയകറ്റിക്കളഞ്ഞാൽ പുറത്തിരു-
ന്നാരാനെയും ചെന്നു സേവിച്ചുകൊണ്ടവൻ 182
കാട്ടുന്നതു തടുത്തീടുവാനേതുമെ
വാട്ടമില്ലെന്നങ്ങറിക മഹീപതെ!“ 183
“എങ്കിലെന്താര്യനുപായം പ്രയോഗിച്ചു
സങ്കടം കൂടാതെ രാക്ഷസാമാത്യനെ 184
ദൂരെയകറ്റിക്കളഞ്ഞതിതെന്തെന്നു
നേരെപറകെ”ന്നു ചൊല്ലിനാൻ മൌര്യനും 185
“എന്തറിഞ്ഞൂ ഭവാനേറ്റമുപായങ്ങ-
ളന്തരം കൂടാതെ ചെയ്തമാത്യേന്ദ്രനെ 186
ഉള്ളിൽ തറച്ചിളകാതെ കിടക്കുന്ന
ശല്യം പറിച്ചു കളയുന്നതുപോലെ 187
തള്ളിക്കളഞ്ഞതറിഞ്ഞീലയൊഭവാ-
നല്ലെന്നു തോന്നുവാനെന്തൊരു വിഭ്രമം!“ 188
“അത്രവൈദഗ്ദ്ധ്യമുണ്ടെങ്കിൽ ഭവാനെന്തു
വിക്രമം ചെയ്തു പാടാക്കിവെക്കാത്തതും?” 189
“വിക്രമിച്ചാലതിനുണ്ടെടൊ വൈഷമ്യ-
മുൾക്കരുത്തേറുന്ന മന്ത്രികുലോത്തമൻ 190
പ്രാണൻ കളയുമതല്ലായ്കിൽ നിന്നുടെ
ചേണാർന്നവൻ പടകൊന്നു മുടിച്ചീടും 191
രണ്ടുപ്രകാരവുമെന്നാകിലുമാകാ
കണ്ടുകളഞ്ഞുഞാനെന്നറിഞ്ഞീടുനീ 192
ഏറ്റുമരിച്ചുവെന്നാകിലതിനൊരു
കുറ്റം ഗുണജ്ഞനല്ലൊ മന്ത്രിസത്തമൻ 193
കാട്ടിൽ കിടക്കുന്ന കാട്ടാനയെപ്പോലെ
വീട്ടിൽ വരുത്തുവാൻ യത്നവും ചെയ്കനീ” 194
ആര്യൻ പറഞ്ഞാൽ മടക്കുവാനാളല്ല
കാര്യമറിയുന്നവർകളിൽ വെച്ചഹൊ 195
രാക്ഷസാമാത്യനോടൊത്തവരാരുമി-
ലിക്ഷിതിതന്നിലതിനില്ല സംശയം” 196
“ഒക്കുമൊക്കുമെടൊ രാക്ഷസാമാത്യന-
ങ്ങിക്കാലമെന്തൊന്നതിശയമായതും?” 197
“ഏതുമറിഞ്ഞതില്ലെങ്കിൽ ഭവാനു ഞാൻ
ഭൂതധാത്രീദേവ! ചൊല്ലിത്തരാമിപ്പോൾ 198
നന്ദനൃപതികൾ നിത്യമായ് വാഴുന്ന
മന്ദിരമിങ്ങു ലഭിച്ചോരനന്തരം 199
തന്നിൽ നിനച്ച കാലം നിജവാസിതം
നന്നായിവന്നിതെന്നില്ലാമനസിമെ 200
കല്പിതം സാധിപ്പതിനറിയാതെനാം
കല്പാന്തവും വസിച്ചീടുക യോഗമൊ? 201
വാണാനതുമൂല,മേറപ്രജകൾക്കു
കാണാതെയായ്‌വന്നുനമ്മിലനുരാഗം” 202
ഭൂസുരനാകിയ ചാണക്യനുമതി-
ഭാസുരമായതിനുത്തരം ചൊല്ലിനാൻ 203
“രാഗം പ്രജകളിലേറിച്ചമകയു-
മേകത്രവാസം വളരെക്കഴിക്കയും 204
നന്ദനൃപതിയെക്കൂറുള്ളവർകൾക്കു
നിന്ദകൂടാതെവരികയും ഭൂപതെ 205
അർത്ഥപുരുഷാരമുണ്ടാകയും നിജ-
ബുദ്ധിവിലാസം വിളങ്ങിച്ചമകയും 206
കൂറുള്ള ബന്ധുക്കളേറയുണ്ടാകയു-
മേറുന്ന ഭക്തി നൃപനിലുണ്ടാകയും 207
ഇത്തരമുള്ളതുകൊണ്ടമാത്യൻ പണ്ടു
ചിത്തമുറപ്പിച്ചിവിടെ വസിച്ചതും; 208
രാക്ഷസാമാത്യനു തന്നുള്ളിലുണ്ടൊന്നു
സാക്ഷാൽ കിടന്നു മുറുകുന്നു സന്തതം 209
നന്ദനൃപന്മാരെയൊക്കെ വധിപ്പിച്ചു
ചന്ദ്രഗുപ്തപ്രഭൊ നിന്നെ ഞാനാദരാൽ 210
ഭൂമിക്കു നാഥനായ് വാഴിച്ചതുപോലെ
കാമിച്ചിരിക്കുന്നു പർവ്വതപുത്രനെ 211
വാഴിപ്പതിനുഭവാനെക്കുലചെയ്തു
ഭോഷത്വമേറുന്ന രാക്ഷസൻ കശ്മലൻ 212
നന്ദനെക്കൊന്നതും നിന്നെവാഴിച്ചതും
പട്ടാംഗചൊല്ലുനീമറ്റാരതായതും 213
ദുഷ്ടനാം രാക്ഷസൻ നോക്കിയിരിക്കവെ
ധൃഷ്ടനായ് ചെയ്തോരവസ്ഥകളൊന്നുമെ 214
ഞാനല്ലയൊചൊല്ലുമത്സരം കൈവിട്ടു
മാനം മുഴുത്തൊരു മൌര്യ മഹീപതെ!“ 215
“ദൈവമത്രെ നവനന്ദനൃപന്മാരെ
ഈവണ്ണമാക്കിച്ചമച്ചതറിഞ്ഞാലും 216
ആര്യനെന്നുള്ളോരഹംഭാവമുണ്ടെങ്കിൽ
മൌര്യനെന്നുള്ളതിനിക്കുണ്ടുതോന്നുന്നു” 217
“ദൈവം പ്രമാണീകരിക്കുന്നവർകളെ
ക്കേവലം മൂഢരെന്നുള്ളതറികനീ” 218
“മൂഢരല്ലാതവർ വമ്പു പറയുമൊ
പ്രൌഢിയെക്കാട്ടുമൊവിപ്രകുലപതെ!“ 219
ഇത്തരം വാക്കുകൾ കേട്ട ചാണക്യനും
ചിത്തത്തിലേറ്റം വളർന്നിതുകോപവും 220
ധാത്രംവിറച്ചുകണ്ണും ചുവത്തിക്കൊണ്ടു
ധാത്രീശനോടു പറഞ്ഞുതുടങ്ങിനാൻ 221
“പോരുമെന്നോടു നീയിത്തരം ചൊന്നതു
മേറപ്പറഞ്ഞുപോകദുരാത്മാവെ 222
ഭൃത്യനോടെന്നപോലേനീപലതരം
ഉത്തരം ചൊന്നതുപോരും ജളപ്രഭോ 223
സത്യം വൃഷലനല്ലോനീനിരൂപിക്കി-
ലുത്തമനായുള്ള ഭൂസുരൻ ഞാനെടോ 224
മന്നവരാം നവനന്ദവധംകൊണ്ടു
മന്ദമടങ്ങുന്നമന്യൂദഹനനെ 225
ഉജ്വലിപ്പിക്കയാലാശുനിനക്കിന്നു
നിശ്ചയം നാശം ഭവിക്കും ജളപ്രഭോ 226
എന്നിൽ വലിയവൻ രാക്ഷസനെന്നൊന്നു
നിന്നുള്ളിലുണ്ടെങ്കിലേതുമേവൈകാതെ 227
വാളിതാവെക്കം കൊടുക്കനീരാക്ഷസ-
ന്നാളല്ല ഞാനിത്തരങ്ങൾക്കറിഞ്ഞാലും” 228
എന്നുപറഞ്ഞഥവാളുമെറിഞ്ഞാശു
തിണ്ണമെഴുന്നേറ്റു ചാണക്യഭൂസുരൻ 229
മന്നനോടൊന്നുമെമിണ്ടാതെ നോക്കാതെ
തന്നിടം പുക്കിരുന്നിങ്ങിനെ ചിന്തിച്ചാൻ 230
“രാക്ഷസനിപ്രയോഗങ്ങളെപ്പേരുമെ
സൂക്ഷ്മതരമായറിഞ്ഞവനൊക്കവെ 231
ചാണക്യനോടു വിപരീതമാക്കിഞാൻ
നൂനമിച്ചന്ദ്രഗുപ്താവനിനാഥനെ 232
ഇപ്പോൾ ജയിക്കുന്നതുണ്ടെന്നുറച്ചവൻ
കെൽ‌പ്പോടും ചെയ്യും പ്രയോഗങ്ങളൊക്കവെ 233
നിഷ്ഫലമായ്‌വരുമെന്നതുമല്ലെടോ
തൽ ഫലം നീതാനനുഭവിക്കും ദൃഢം” 234
ഇത്തരമോരോന്നു ചിന്തിച്ചു തന്നുടെ
പത്തനത്തിങ്കൽ വാണീടിനാൻ വിപ്രനും 235
കോപിച്ചുപോയോരു ഭൂദേവനെക്കണ്ടു
താപം കലർന്നു ചിന്തിച്ചിതു മൌര്യനും 236
“ആര്യനിന്നെന്നോടു കോപിച്ചതുമിഹ
കാര്യമായ്ത്തന്നെ വരുന്നതോദൈവമേ! 237
കോപിച്ച ഭാവം നിരൂപിച്ചു കാണുമ്പോൾ
ഭാവിച്ചതല്ലെന്നു തോന്നുന്നു മാനസേ 238
വല്ലായ്മമൌര്യൻ പറഞ്ഞതുകേട്ടിട്ടു
വല്ലതും വന്നാൽ പൊറുക്കെന്നതേയുള്ളു” 239
ഇത്ഥം നിരൂപിച്ചു ചന്ദ്രഗുപ്തനൊരു
ഭൃത്യനോടിങ്ങിനെ പാർത്തുചൊല്ലീടിനാൻ 240
“ആര്യചാണക്യനധികാരമൊക്കവെ
വൈരവശാൽ വെച്ചുപോയി”തെന്നിങ്ങിനെ 241
നാട്ടിൽ പ്രജകളോടൊക്കെപ്പറയണം
ഒട്ടുമേവൈകരുതെന്നയച്ചീടിനാൻ 242
എല്ലാവരുമറിഞ്ഞാരതുമക്കാല-
മെല്ലാടവുമൊരുഘോഷവുംകൊണ്ടുതെ 243
“വെച്ചുപോൽ സർവ്വാധികാരം ചണകജൻ
സ്വച്ഛനായ്‌വാഴുമാറായിതുമൌര്യനും” 245
മൌര്യനും പിന്നെയതുതന്നെ ചിന്തിച്ചു
ധൈര്യമുറപ്പിച്ചിരുന്നാനതുകാലം 246
ഏതുമരുതിച്ചൊൽ‌വാനിനിക്കെന്നു
ചാതുര്യമോടുരചെയ്താൽ കിളിമകൾ 247
പാലും മധുവും തെളിഞ്ഞൂനുകർന്നഥ
പാൽമൊഴിയാളുമടങ്ങി മരുവിനാൾ 248

അഞ്ചാം പാദം സമാപ്തം.