ആത്മബോധം

ആത്മബോധം രചന:ശങ്കരാചാര്യർ

ആത്മബോധം

“

തപോഭിഃ ക്ഷീണപാപാനാം ശാന്താനാം വീതരാഗിണാം മുമുക്ഷൂണാമപേക്ഷ്യോƒ യമാത്മബോധോ വിധീയതേ 1 ബോധോƒ ന്യസാധനേഭ്യോ ഹി സാക്ഷാന്മോക്ഷൈകസാധനം പാകസ്യ വഹ്നിവജ്ജ്ഞാനം വിനാ മോക്ഷോ ന സിധ്യതി 2 അവിരോധിതയാ കർമ നാവിദ്യാം വിനിവർതയേത് വിദ്യാവിദ്യാം നിഹന്ത്യേവ തേജസ്തിമിരസംഘവത് 3 പരിച്ഛന്ന ഇവാജ്ഞാനാത്തന്നാശേ സതി കേവലഃ (അവച്ഛിന്ന) സ്വയം പ്രകാശതേ ഹ്യാത്മാ മേഘാപായേംƒ ശുമാനിവ 4 അജ്ഞാനകലുഷം ജീവം ജ്ഞാനാഭ്യാസാദ്വിനിർമലം കൃത്വാ ജ്ഞാനം സ്വയം നശ്യേജ്ജലം കതകരേണുവത് 5 സംസാരഃ സ്വപ്നതുല്യോ ഹി രാഗദ്വേഷാദിസങ്കുലഃ സ്വകാലേ സത്യവദ്ഭാതി പ്രബോധേ സത്യസദ്ഭവേത് 6 താവത്സത്യം ജഗദ്ഭാതി ശുക്തികാരജതം യഥാ യാവന്ന ജ്ഞായതേ ബ്രഹ്മ സർവാധിഷ്ഠാനമദ്വയം 7 ഉപാദാനേƒ ഖിലാധാരേ ജഗന്തി പരമേശ്വരേ സർഗസ്ഥിതിലയാൻ യാന്തി ബുദ്ബുദാനീവ വാരിണി 8 സച്ചിദാത്മന്യനുസ്യൂതേ നിത്യേ വിഷ്ണൗ പ്രകൽപിതാഃ വ്യക്തയോ വിവിധാഃ സർവാ ഹാടകേ കടകാദിവത് 9 യഥാകാശോ ഹൃഷീകേശോ നാനോപാധിഗതോ വിഭുഃ തദ്ഭേദാദ്ഭിന്നവദ്ഭാതി തന്നാശേ കേവലോ ഭവേത് 10 നാനോപാധിവശാദേവ ജാതിവർണാശ്രമാദയഃ (ജാതിനാമാശ്രമാദയഃ) ആത്മന്യാരോപിതാസ്തോയേ രസവർണാദി ഭേദവത് 11. പഞ്ചീകൃതമഹാഭൂതസംഭവം കർമസഞ്ചിതം ശരീരം സുഖദുഃഖാനാം ഭോഗായതനമുച്യതേ 12 പഞ്ചപ്രാണമനോബുദ്ധിദശേന്ദ്രിയസമന്വിതം അപഞ്ചീകൃതഭൂതോത്ഥം സൂക്ഷ്മാംഗം ഭോഗസാധനം 13 അനാദ്യവിദ്യാനിർവാച്യാ കാരണോപാധിരുച്യതേ ഉപാധിത്രിതയാദന്യമാത്മാനമവധാരയേത് 14 പഞ്ചകോശാദിയോഗേന തത്തന്മയ ഇവ സ്ഥിതഃ ശുദ്ധാത്മാ നീലവസ്ത്രാദിയോഗേന സ്ഫടികോ യഥാ 15 വപുസ്തുഷാദിഭിഃ കോശൈര്യുക്തം യുക്ത്യവഘാതതഃ ആത്മാനമന്തരം ശുദ്ധം വിവിഞ്ച്യാത്തണ്ഡുലം യഥാ 16 (വിദ്യർഥ വിവിഞ്ച്യാത്, ആശീർലിംഗ വിവിച്യാത്) സദാ സർവഗതോƒ പ്യാത്മാ ന സർവത്രാവഭാസതേ ബുദ്ധാവേവാവഭാസേത സ്വച്ഛേഷു പ്രതിബിംബവത് 17 ദേഹേന്ദ്രിയമനോബുദ്ധിപ്രകൃതിഭ്യോ വിലക്ഷണം തദ്വൃത്തിസാക്ഷിണം വിദ്യാദാത്മാനം രാജവത്സദാ 18 വ്യാപൃതേഷ്വിന്ദ്രിയേഷ്വാത്മാ വ്യാപാരീവാവിവേകിനാം ദൃശ്യതേƒ ഭ്രേഷു ധാവത്സു ധാവന്നിവ യഥാ ശശീ 19 ആത്മചൈതന്യമാശ്രിത്യ ദേഹേന്ദ്രിയമനോധിയഃ സ്വക്രിയാർഥേഷു വർതന്തേ സൂര്യാലോകം യഥാ ജനാഃ 20 ദേഹേന്ദ്രിയഗുണാൻകർമാണ്യമലേ സച്ചിദാത്മനി അധ്യസ്യന്ത്യവിവേകേന ഗഗനേ നീലതാദിവത് 21 അജ്ഞാനാന്മാനസോപാധേഃ കർതൃത്വാദീനി ചാത്മനി കൽപ്യന്തേƒ ബുഗതേ ചന്ദ്രേ ചലനാദി യഥാംഭസഃ 22 രാഗേച്ഛാസുഖദുഃഖാദി ബുദ്ധൗ സത്യാം പ്രവർതതേ സുഷുപ്തൗ നാസ്തി തന്നാശേ തസ്മാദ്ബുദ്ധേസ്തു നാത്മനഃ 23 പ്രകാശോƒ ർകസ്യ തോയസ്യ ശൈത്യമഗ്നേര്യഥോഷ്ണതാ സ്വഭാവഃ സച്ചിദാനന്ദനിത്യനിർമലതാത്മനഃ 24 ആത്മനഃ സച്ചിദംശശ്ച ബുദ്ധേർവൃത്തിരിതി ദ്വയം സംയോജ്യ ചാവിവേകേന ജാനാമീതി പ്രവർതതേ 25 ആത്മനോ വിക്രിയാ നാസ്തി ബുദ്ധേർബോധോ ന ജാത്വിതി ജീവഃ സർവമലം ജ്ഞാത്വാ ജ്ഞാതാ ദ്രഷ്ടേതി മുഹ്യതി 26 രജ്ജുസർപവദാത്മാനം ജീവം ജ്ഞാത്വാ ഭയം വഹേത് നാഹം ജീവഃ പരാത്മേതി ജ്ഞാതം ചേന്നിർഭയോ ഭവേത് 27 ആത്മാവഭാസയത്യേകോ ബുദ്ധ്യാദീനീന്ദ്രിയാണ്യപി ദീപോ ഘടാദിവത്സ്വാത്മാ ജഡൈസ്തൈർനാവഭാസ്യതേ 28 സ്വബോധേ നാന്യബോധേച്ഛാ ബോധരൂപതയാത്മനഃ ന ദീപസ്യാന്യദീപേച്ഛാ യഥാ സ്വാത്മപ്രകാശനേ 29 നിഷിധ്യ നിഖിലോപാധീന്നേതി നേതീതി വാക്യതഃ വിദ്യാദൈക്യം മഹാവാക്യൈർജീവാത്മപരമാത്മനോഃ 30 ആവിദ്യകം ശരീരാദി ദൃശ്യം ബുദ്ബുദവത്ക്ഷരം ഏതദ്വിലക്ഷണം വിദ്യാദഹം ബ്രഹ്മേതി നിർമലം 31 ദേഹാന്യത്വാന്ന മേ ജന്മജരാകാർശ്യലയാദയഃ ശബ്ദാദിവിഷയൈഃ സംഗോ നിരിന്ദ്രിയതയാ ന ച 32 അമനസ്ത്വാന്ന മേ ദുഃഖരാഗദ്വേഷഭയാദയഃ അപ്രാണോ ഹ്യമനാഃ ശുഭ്ര ഇത്യാദി ശ്രുതിശാസനാത് 33 ([ഏതസ്മാജ്ജായതേ പ്രാണോ മനഃ സർവേന്ദ്രിയാണി ച ഖം വായുർജ്യോതിരാപഃ പൃഥിവീ വിശ്വസ്യ ധാരിണീ ]) നിർഗുണോ നിഷ്ക്രിയോ നിത്യോ നിർവികൽപോ നിരഞ്ജനഃ നിർവികാരോ നിരാകാരോ നിത്യമുക്തോƒ സ്മി നിർമലഃ 34 അഹമാകാശവത്സർവം ബഹിരന്തർഗതോƒ ച്യുതഃ സദാ സർവസമഃ സിദ്ധോ നിഃസംഗോ നിർമലോƒ ചലഃ 35 നിത്യശുദ്ധവിമുക്തൈകമഖണ്ഡാനന്ദമദ്വയം സത്യം ജ്ഞാനമനന്തം യത്പരം ബ്രഹ്മാഹമേവ തത് 36 ഏവം നിരന്തരാഭ്യസ്താ ബ്രഹ്മൈവാസ്മീതി വാസനാ ഹരത്യവിദ്യാവിക്ഷേപാൻ രോഗാനിവ രസായനം 37 വിവിക്തദേശ ആസീനോ വിരാഗോ വിജിതേന്ദ്രിയഃ ഭാവയേദേകമാത്മാനം തമനന്തമനന്യധീഃ 38 ആത്മന്യേവാഖിലം ദൃശ്യം പ്രവിലാപ്യ ധിയാ സുധീഃ ഭാവയേദേകമാത്മാനം നിർമലാകാശവത്സദാ 39 രൂപവർണാദികം സർവ വിഹായ പരമാർഥവിത് പരിപുർണഞ്ചിദാനന്ദസ്വരൂപേണാവതിഷ്ഠതേ 40 ജ്ഞാതൃജ്ഞാനജ്ഞേയഭേദഃ പരേ നാത്മനി വിദ്യതേ ചിദാനന്ദൈകരൂപത്വാദ്ദീപ്യതേ സ്വയമേവ തത് 41 (ഹി) ഏവമാത്മാരണൗ ധ്യാനമഥനേ സതതം കൃതേ ഉദിതാവഗതിർജ്വാലാ സർവാജ്ഞാനേന്ധനം ദഹേത് 42 അരുണേനേവ ബോധേന പൂർവം സന്തമസേ ഹൃതേ തത ആവിർഭവേദാത്മാ സ്വയമേവാംശുമാനിവ 43 ആത്മാ തു സതതം പ്രാപ്തോƒ പ്യപ്രാപ്തവദവിദ്യയാ തന്നാശേ പ്രാപ്തവദ്ഭാതി സ്വകണ്ഠാഭരണം യഥാ 44 സ്ഥാണൗ പുരുഷവദ്ഭ്രാന്ത്യാ കൃതാ ബ്രഹ്മണി ജീവതാ ജീവസ്യ താത്ത്വികേ രൂപേ തസ്മിന്ദൃഷ്ടേ നിവർതതേ 45 തത്വസ്വരൂപാനുഭവാദുത്പന്നം ജ്ഞാനമഞ്ജസാ അഹം മമേതി ചാജ്ഞാനം ബാധതേ ദിഗ്ഭ്രമാദിവത് 46 സമ്യഗ്വിജ്ഞാനവാൻ യോഗീ സ്വാത്മന്യേവാഖിലം ജഗത് ഏകം ച സർവമാത്മാനമീക്ഷതേ ജ്ഞാനചക്ഷുഷാ 47 ആത്മൈവേദം ജഗത്സർവമാത്മനോƒ ന്യന്ന വിദ്യതേ മൃദോ യദ്വദ്ഘടാദീനി സ്വാത്മാനം സർവമീക്ഷതേ 48 ജീവന്മുക്തസ്തു തദ്വിദ്വാൻപൂർവോപാധിഗുണാൻസ്ത്യജേത് സച്ചിദാനന്ദരൂപത്വാത് ഭവേദ്ഭ്രമരകീടവത് 49 തീർത്വാ മോഹാർണവം ഹത്വാ രാഗദ്വേഷാദിരാക്ഷസാൻ യോഗീ ശാന്തിസമായുക്ത ആത്മാരാമോ വിരാജതേ 50 ബാഹ്യാനിത്യസുഖാസക്തിം ഹിത്വാത്മസുഖനിർവൃതഃ ഘടസ്ഥദീപവത്സ്വസ്ഥം സ്വാന്തരേവ പ്രകാശതേ 51 (ദീപവച്ഛശ്വദന്തരേവ,സ്വസ്ഥഃ) ഉപാധിസ്ഥോƒ പി തദ്ധർമൈരലിപ്തോ വ്യോമവന്മുനിഃ സർവവിന്മൂഢവത്തിഷ്ഠേദസക്തോ വായുവച്ചരേത് 52 ഉപാധിവിലയാദ്വിഷ്ണൗ നിർവിശേഷം വിശേന്മുനിഃ ജലേ ജലം വിയദ്വ്യോമ്നി തേജസ്തേജസി വാ യഥാ 53 യല്ലാഭാന്നാപരോ ലാഭോ യത്സുഖാന്നാപരം സുഖം യജ്ജ്ഞാനാന്നാപരം ജ്ഞാനം തദ്ബ്രഹ്മേത്യവധാരയേത് 54 യദ്ദൃഷ്ട്വാ നാപരം ദൃശ്യം യദ്ഭൂത്വാ ന പുനർഭവഃ യജ്ജ്ഞാത്വാ നാപരം ജ്ഞേയം തദ്ബ്രഹ്മേത്യവധാരയേത് 55 തിര്യഗൂർധ്വമധഃ പൂർണം സച്ചിദാനന്ദമദ്വയം അനന്തം നിത്യമേകം യത്തദ്ബ്രഹ്മേത്യവധാരയേത് 56 അതദ്വ്യാവൃത്തിരൂപേണ വേദാന്തൈർലക്ഷ്യതേƒ ദ്വയം (അവ്യയം) അഖണ്ഡാനന്ദമേകം യത്തതദ്ബ്രഹ്മേത്യവധാരയേത് 57 അഖണ്ഡാനന്ദരൂപസ്യ തസ്യാനന്ദലവാശ്രിതാഃ ബ്രഹ്മാദ്യാസ്താരതമ്യേന ഭവന്ത്യാനന്ദിനോƒ ഖിലാഃ 58 തദ്യുക്തമഖിലം വസ്തു വ്യവഹാരസ്തദന്വിതഃ (വ്യവഹാരശ്ചിദന്വിതഃ) തസ്മാത്സർവഗതം ബ്രഹ്മ ക്ഷീരേ സർപിരിവാഖിലേ 59 അനണ്വസ്ഥൂലമഹ്രസ്വമദീർഘമജമവ്യയം അരൂപഗുണവർണാഖ്യം തദ്ബ്രഹ്മേത്യവധാരയേത് 60 യദ്ഭാസാ ഭാസ്യതേƒ ർകാദി ഭാസ്യൈര്യത്തു ന ഭാസ്യതേ യേന സർവമിദം ഭാതി തദ്ബ്രഹ്മേത്യവധാരയേത് 61 സ്വയമന്തർബഹിർവ്യാപ്യ ഭാസയന്നഖിലം ജഗത് ബ്രഹ്മ പ്രകാശതേ വഹ്നിപ്രതപ്തായസപിണ്ഡവത് 62 ജഗദ്വിലക്ഷണം ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മണോƒ ന്യന്ന കിഞ്ചന ബ്രഹ്മാന്യദ്ഭാതി ചേന്മിഥ്യാ യഥാ മരുമരീചികാ 63 ദൃശ്യതേ ശ്രൂയതേ യദ്യദ്ബ്രഹ്മണോƒ ന്യന്ന തദ്ഭവേത് തത്ത്വജ്ഞാനാച്ച തദ്ബ്രഹ്മ സച്ചിദാനന്ദമദ്വയം 64 സർവഗം സച്ചിദാത്മാനം ജ്ഞാനചക്ഷുർനിരീക്ഷതേ അജ്ഞാനചക്ഷുർനേക്ഷേത ഭാസ്വന്തം ഭാനുമന്ധവത് 65 ശ്രവണാദിഭിരുദ്ദീപ്തജ്ഞാനാഗ്നിപരിതാപിതഃ ജീവഃ സർവമലാന്മുക്തഃ സ്വർണവദ്ദ്യോതതേ സ്വയം 66 ഹൃദാകാശോദിതോ ഹ്യാത്മാ ബോധഭാനുസ്തമോƒ പഹൃത് സർവവ്യാപീ സർവധാരീ ഭാതി ഭാസയതേƒ ഖിലം 67 ദിഗ്ദേശകാലാദ്യനപേക്ഷ്യ സർവഗം ശീതാദിഹൃന്നിത്യസുഖം നിരഞ്ജനം യഃ സ്വാത്മതീർഥം ഭജതേ വിനിഷ്ക്രിയഃ സ സർവവിത്സർവഗതോƒ മൃതോ ഭവേത് 68

”