ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ദശമഃ സ്കന്ധഃ (ഉത്തരാർദ്ധഃ) (സ്കന്ധം 10 ഉത്തരാർദ്ധം) / അദ്ധ്യായം 54
← സ്കന്ധം 10 ഉത്തരാർദ്ധം : അദ്ധ്യായം 53 | സ്കന്ധം 10 ഉത്തരാർദ്ധം : അദ്ധ്യായം 55 → |
ശ്രീമദ് ഭാഗവതം (മൂലം) / ദശമഃ സ്കന്ധഃ (പൂർവ്വാർദ്ധഃ) (സ്കന്ധം 10 ഉത്തരാർദ്ധം) / അദ്ധ്യായം 54[തിരുത്തുക]
ശ്രീശുക ഉവാച
ഇതി സർവ്വേ സുസംരബ്ധാ വാഹാനാരുഹ്യ ദംശിതാഃ ।
സ്വൈഃ സ്വൈർബ്ബലൈഃ പരിക്രാന്താ അന്വീയുർദ്ധൃതകാർമ്മുകാഃ ॥ 1 ॥
താനാപതത ആലോക്യ യാദവാനീകയൂഥപാഃ ।
തസ്ഥുസ്തത്സമ്മുഖാ രാജൻ വിസ്ഫൂർജ്ജ്യ സ്വധനൂംഷി തേ ॥ 2 ॥
അശ്വപൃഷ്ഠേ ഗജസ്കന്ധേ രഥോപസ്ഥേ ച കോവിദാഃ ।
മുമുചുഃ ശരവർഷാണി മേഘാ അദ്രിഷ്വപോ യഥാ ॥ 3 ॥
പത്യുർബ്ബലം ശരാസാരൈശ്ഛന്നം വീക്ഷ്യ സുമധ്യമാ ।
സവ്രീഡമൈക്ഷത് തദ് വക്ത്രം ഭയവിഹ്വലലോചനാ ॥ 4 ॥
പ്രഹസ്യ ഭഗവാനാഹ മാ സ്മ ഭൈർവാമലോചനേ ।
വിനങ്ക്ഷ്യത്യധുനൈവൈതത് താവകൈഃ ശാത്രവം ബലം ॥ 5 ॥
തേഷാം തദ്വിക്രമം വീരാ ഗദസങ്കർഷണാദയഃ ।
അമൃഷ്യമാണാ നാരാചൈർജ്ജഘ്നുർഹയഗജാൻ രഥാൻ ॥ 6 ॥
പേതുഃ ശിരാംസി രഥിനാമശ്വിനാം ഗജിനാം ഭുവി ।
സകുണ്ഡലകിരീടാനി സോഷ്ണീഷാണി ച കോടിശഃ ॥ 7 ॥
ഹസ്താഃ സാസിഗദേഷ്വാസാഃ കരഭാ ഊരവോഽങ്ഘ്രയഃ ।
അശ്വാശ്വതരനാഗോഷ്ട്രഖരമർത്ത്യശിരാംസി ച ॥ 8 ॥
ഹന്യമാനബലാനീകാ വൃഷ്ണിഭിർജ്ജയകാങ്ക്ഷിഭിഃ ।
രാജാനോ വിമുഖാ ജഗ്മുർജ്ജരാസന്ധപുരഃസരാഃ ॥ 9 ॥
ശിശുപാലം സമഭ്യേത്യ ഹൃതദാരമിവാതുരം ।
നഷ്ടത്വിഷം ഗതോത്സാഹം ശുഷ്യദ്വദനമബ്രുവൻ ॥ 10 ॥
ഭോ ഭോഃ പുരുഷശാർദ്ദൂല ദൌർമ്മനസ്യമിദം ത്യജ ।
ന പ്രിയാപ്രിയയോ രാജൻ നിഷ്ഠാ ദേഹിഷു ദൃശ്യതേ ॥ 11 ॥
യഥാ ദാരുമയീ യോഷിന്നൃത്യതേ കുഹകേച്ഛയാ ।
ഏവമീശ്വരതന്ത്രോഽയമീഹതേ സുഖദുഃഖയോഃ ॥ 12 ॥
ശൌരേഃ സപ്തദശാഹം വൈ സംയുഗാനി പരാജിതഃ ।
ത്രയോവിംശതിഭിഃ സൈന്യൈർജ്ജിഗ്യേ ഏകമഹം പരം ॥ 13 ॥
തഥാപ്യഹം ന ശോചാമി ന പ്രഹൃഷ്യാമി കർഹിചിത് ।
കാലേന ദൈവയുക്തേന ജാനൻ വിദ്രാവിതം ജഗത് ॥ 14 ॥
അധുനാപി വയം സർവ്വേ വീരയൂഥപയൂഥപാഃ ।
പരാജിതാഃ ഫൽഗുതന്ത്രൈർ യദുഭിഃ കൃഷ്ണപാലിതൈഃ ॥ 15 ॥
രിപവോ ജിഗ്യുരധുനാ കാല ആത്മാനുസാരിണി ।
തദാ വയം വിജേഷ്യാമോ യദാ കാലഃ പ്രദക്ഷിണഃ ॥ 16 ॥
ഏവം പ്രബോധിതോ മിത്രൈശ്ചൈദ്യോഽഗാത് സാനുഗഃ പുരം ।
ഹതശേഷാഃ പുനസ്തേഽപി യയുഃ സ്വം സ്വം പുരം നൃപാഃ ॥ 17 ॥
രുക്മീ തു രാക്ഷസോദ്വാഹം കൃഷ്ണദ്വിഡസഹൻ സ്വസുഃ ।
പൃഷ്ഠതോഽന്വഗമത്കൃഷ്ണമക്ഷൌഹിണ്യാ വൃതോ ബലീ ॥ 18 ॥
രുക്മ്യമർഷീ സുസംരബ്ധഃ ശൃണ്വതാം സർവ്വഭൂഭുജാം ।
പ്രതിജജ്ഞേ മഹാബാഹുർദ്ദംശിതഃ സശരാസനഃ ॥ 19 ॥
അഹത്വാ സമരേ കൃഷ്ണമപ്രത്യൂഹ്യ ച രുക്മിണീം ।
കുണ്ഡിനം ന പ്രവേക്ഷ്യാമി സത്യമേതദ്ബ്രവീമി വഃ ॥ 20 ॥
ഇത്യുക്ത്വാ രഥമാരുഹ്യ സാരഥിം പ്രാഹ സത്വരഃ ।
ചോദയാശ്വാൻ യതഃ കൃഷ്ണസ്തസ്യ മേ സംയുഗം ഭവേത് ॥ 21 ॥
അദ്യാഹം നിശിതൈർബ്ബാണൈർഗ്ഗോപാലസ്യ സുദുർമ്മതേഃ ।
നേഷ്യേ വീര്യമദം യേന സ്വസാ മേ പ്രസഭം ഹൃതാ ॥ 22 ॥
വികത്ഥമാനഃ കുമതിരീശ്വരസ്യാപ്രമാണവിത് ।
രഥേനൈകേന ഗോവിന്ദം തിഷ്ഠ തിഷ്ഠേത്യഥാഹ്വയത് ॥ 23 ॥
ധനുർവ്വികൃഷ്യ സുദൃഢം ജഘ്നേ കൃഷ്ണം ത്രിഭിഃ ശരൈഃ ।
ആഹ ചാത്ര ക്ഷണം തിഷ്ഠ യദൂനാം കുലപാംസന ॥ 24 ॥
കുത്ര യാസി സ്വസാരം മേ മുഷിത്വാ ധ്വാങ്ക്ഷവദ്ധവിഃ ।
ഹരിഷ്യേഽദ്യ മദം മന്ദ മായിനഃ കൂടയോധിനഃ ॥ 25 ॥
യാവന്ന മേ ഹതോ ബാണൈഃ ശയീഥാ മുഞ്ച ദാരീകാം ।
സ്മയൻ കൃഷ്ണോ ധനുശ്ഛിത്ത്വാ ഷഡ്ഭിർവ്വിവ്യാധ രുക്മിണം ॥ 26 ॥
അഷ്ടഭിശ്ചതുരോ വാഹാൻ ദ്വാഭ്യാം സൂതം ധ്വജം ത്രിഭിഃ ।
സ ചാന്യദ്ധനുരാധായ കൃഷ്ണം വിവ്യാധ പഞ്ചഭിഃ ॥ 27 ॥
തൈസ്താഡിതഃ ശരൌഘൈസ്തു ചിച്ഛേദ ധനുരച്യുതഃ ।
പുനരന്യദുപാദത്ത തദപ്യച്ഛിനദവ്യയഃ ॥ 28 ॥
പരിഘം പട്ടിശം ശൂലം ചർമ്മാസീ ശക്തിതോമരൌ ।
യദ് യദായുധമാദത്ത തത്സർവ്വം സോഽച്ഛിനദ്ധരിഃ ॥ 29 ॥
തതോ രഥാദവപ്ലുത്യ ഖഡ്ഗപാണിർജ്ജിഘാംസയാ ।
കൃഷ്ണമഭ്യദ്രവത്ക്രുദ്ധഃ പതംഗ ഇവ പാവകം ॥ 30 ॥
തസ്യ ചാപതതഃ ഖഡ്ഗം തിലശശ്ചർമ്മ ചേഷുഭിഃ ।
ഛിത്ത്വാസിമാദദേ തിഗ്മം രുക്മിണം ഹന്തുമുദ്യതഃ ॥ 31 ॥
ദൃഷ്ട്വാ ഭ്രാതൃവധോദ്യോഗം രുക്മിണീ ഭയവിഹ്വലാ ।
പതിത്വാ പാദയോർഭർത്തുരുവാച കരുണം സതീ ॥ 32 ॥
യോഗേശ്വരാപ്രമേയാത്മൻ ദേവ ദേവ ജഗത്പതേ ।
ഹന്തും നാർഹസി കല്യാണ ഭ്രാതരം മേ മഹാഭുജ ॥ 33 ॥
ശ്രീശുക ഉവാച
തയാ പരിത്രാസവികമ്പിതാങ്ഗയാ
ശുചാവശുഷ്യൻമുഖരുദ്ധകണ്ഠയാ ।
കാതര്യവിസ്രംസിതഹേമമാലയാ
ഗൃഹീതപാദഃ കരുണോ ന്യവർത്തത ॥ 34 ॥
ചൈലേന ബദ്ധ്വാ തമസാധുകാരിണം
സശ്മശ്രുകേശം പ്രവപൻ വ്യരൂപയത് ।
താവൻമമർദ്ദുഃ പരസൈന്യമദ്ഭുതം
യദുപ്രവീരാ നലിനീം യഥാ ഗജാഃ ॥ 35 ॥
കൃഷ്ണാന്തികമുപവ്രജ്യ ദദൃശുസ്തത്ര രുക്മിണം ।
തഥാ ഭൂതം ഹതപ്രായം ദൃഷ്ട്വാ സങ്കർഷണോ വിഭുഃ ।
വിമുച്യ ബദ്ധം കരുണോ ഭഗവാൻ കൃഷ്ണമബ്രവീത് ॥ 36 ॥
അസാദ്ധ്വിദം ത്വയാ കൃഷ്ണ കൃതമസ്മജ്ജുഗുപ്സിതം ।
വപനം ശ്മശ്രുകേശാനാം വൈരൂപ്യം സുഹൃദോ വധഃ ॥ 37 ॥
മൈവാസ്മാൻ സാദ്ധ്വ്യസൂയേഥാ ഭ്രാതുർവൈരൂപ്യചിന്തയാ ।
സുഖദുഃഖദോ ന ചാന്യോഽസ്തി യതഃ സ്വകൃതഭുക് പുമാൻ ॥ 38 ॥
ബന്ധുർവ്വധാർഹദോഷോഽപി ന ബന്ധോർവ്വധമർഹതി ।
ത്യാജ്യഃ സ്വേനൈവ ദോഷേണ ഹതഃ കിം ഹന്യതേ പുനഃ ॥ 39 ॥
ക്ഷത്രിയാണാമയം ധർമ്മഃ പ്രജാപതിവിനിർമ്മിതഃ ।
ഭ്രാതാപി ഭ്രാതരം ഹന്യാദ്യേന ഘോരതരസ്തതഃ ॥ 40 ॥
രാജ്യസ്യ ഭൂമേർവ്വിത്തസ്യ സ്ത്രിയോ മാനസ്യ തേജസഃ ।
മാനിനോഽന്യസ്യ വാ ഹേതോഃ ശ്രീമദാന്ധാഃ ക്ഷിപന്തി ഹി ॥ 41 ॥
തവേയം വിഷമാ ബുദ്ധിഃ സർവ്വഭൂതേഷു ദുർഹൃദാം ।
യൻമന്യസേ സദാഭദ്രം സുഹൃദാം ഭദ്രമജ്ഞവത് ॥ 42 ॥
ആത്മമോഹോ നൃണാമേഷ കൽപതേ ദേവമായയാ ।
സുഹൃദ് ദുർഹൃദുദാസീന ഇതി ദേഹാത്മമാനിനാം ॥ 43 ॥
ഏക ഏവ പരോ ഹ്യാത്മാ സർവ്വേഷാമപി ദേഹിനാം ।
നാനേവ ഗൃഹ്യതേ മൂഢൈർ യഥാ ജ്യോതിർ യഥാ നഭഃ ॥ 44 ॥
ദേഹ ആദ്യന്തവാനേഷ ദ്രവ്യപ്രാണഗുണാത്മകഃ ।
ആത്മന്യവിദ്യയാ കൢപ്തഃ സംസാരയതി ദേഹിനം ॥ 45 ॥
നാത്മനോഽന്യേന സംയോഗോ വിയോഗശ്ചാസതഃ സതി ।
തദ്ധേതുത്വാത്തത്പ്രസിദ്ധേർദൃഗ്രൂപാഭ്യാം യഥാ രവേഃ ॥ 46 ॥
ജൻമാദയസ്തു ദേഹസ്യ വിക്രിയാ നാത്മനഃ ക്വചിത് ।
കലാനാമിവ നൈവേന്ദോർമൃതിർഹ്യസ്യ കുഹൂരിവ ॥ 47 ॥
യഥാ ശയാന ആത്മാനം വിഷയാൻ ഫലമേവ ച ।
അനുഭുങ്ക്തേഽപ്യസത്യർത്ഥേ തഥാഽഽപ്നോത്യബുധോ ഭവം ॥ 48 ॥
തസ്മാദജ്ഞാനജം ശോകമാത്മശോഷവിമോഹനം ।
തത്ത്വജ്ഞാനേന നിർഹൃത്യ സ്വസ്ഥാ ഭവ ശുചിസ്മിതേ ॥ 49 ॥
ശ്രീശുക ഉവാച
ഏവം ഭഗവതാ തന്വീ രാമേണ പ്രതിബോധിതാ ।
വൈമനസ്യം പരിത്യജ്യ മനോ ബുദ്ധ്യാ സമാദധേ ॥ 50 ॥
പ്രാണാവശേഷ ഉത്സൃഷ്ടോ ദ്വിഡ്ഭിർഹതബലപ്രഭഃ ।
സ്മരൻ വിരൂപകരണം വിതഥാത്മമനോരഥഃ ॥ 51 ॥
ചക്രേ ഭോജകടം നാമ നിവാസായ മഹത്പുരം ।
അഹത്വാ ദുർമ്മതിം കൃഷ്ണമപ്രത്യൂഹ്യ യവീയസീം ।
കുണ്ഡിനം ന പ്രവേക്ഷ്യാമീത്യുക്ത്വാ തത്രാവസദ് രുഷാ ॥ 52 ॥
ഭഗവാൻ ഭീഷ്മകസുതാമേവം നിർജ്ജിത്യ ഭൂമിപാൻ ।
പുരമാനീയ വിധിവദുപയേമേ കുരൂദ്വഹ ॥ 53 ॥
തദാ മഹോത്സവോ നൄണാം യദുപുര്യാം ഗൃഹേ ഗൃഹേ ।
അഭൂദനന്യഭാവാനാം കൃഷ്ണേ യദുപതൌ നൃപ ॥ 54 ॥
നരാ നാര്യശ്ച മുദിതാഃ പ്രമൃഷ്ടമണികുണ്ഡലാഃ ।
പാരിബർഹമുപാജഹ്രുർവ്വരയോശ്ചിത്രവാസസോഃ ॥ 55 ॥
സാ വൃഷ്ണിപുര്യുത്തഭിതേന്ദ്രകേതുഭിർ-
വിചിത്രമാല്യാംബരരത്നതോരണൈഃ ।
ബഭൌ പ്രതിദ്വാര്യുപക്ള് പ്തമംഗളൈ-
രാപൂർണ്ണകുംഭാഗുരുധൂപദീപകൈഃ ॥ 56 ॥
സിക്തമാർഗ്ഗാ മദച്യുദ്ഭിരാഹൂതപ്രേഷ്ഠഭൂഭുജാം ।
ഗജൈർദ്വാഃസ്സു പരാമൃഷ്ടരംഭാപൂഗോപശോഭിതാ ॥ 57 ॥
കുരുസൃഞ്ജയകൈകേയവിദർഭയദുകുന്തയഃ ।
മിഥോ മുമുദിരേ തസ്മിൻ സംഭ്രമാത്പരിധാവതാം ॥ 58 ॥
രുക്മിണ്യാ ഹരണം ശ്രുത്വാ ഗീയമാനം തതസ്തതഃ ।
രാജാനോ രാജകന്യാശ്ച ബഭൂവുർഭൃശവിസ്മിതാഃ ॥ 59 ॥
ദ്വാരകായാമഭൂദ് രാജൻ മഹാമോദഃ പുരൌകസാം ।
രുക്മിണ്യാ രമയോപേതം ദൃഷ്ട്വാ കൃഷ്ണം ശ്രിയഃപതിം ॥ 60 ॥