ഉപദേശസാഹസ്രി

ഉപദേശസാഹസ്രി രചന:ശങ്കരാചാര്യർ

ഉപദേശസാഹസ്രി

ഗദ്യബന്ധഃ

പ്രഥമോ ഭാഗഃ

ശിഷ്യപ്രതിബോധവിധിപ്രകരണം 1

കൂടസ്ഥാദ്വയാത്മബോധ പ്രകരണം 2

പരിസംഖ്യാനപ്രകരണം 3

പദ്യബന്ധഃ

ദ്വിതീയോ ഭാഗഃ

ഉപോദ്ധാതപ്രകരണം 1

പ്രതിഷേധപ്രകരണം 2

ഈശ്വരാത്മപ്രകരണം 3

തത്ത്വജ്ഞാനസ്വഭാവപ്രകരണം 4

ബുദ്ധ്യപരാധപ്രകരണം 5

വിശേഷപോഹപ്രകരണം 6

ബുദ്ധ്യാരൂഢപ്രകരണം 7

മതിവിലാപനപ്രകരണം 8

സൂക്ഷ്മതാവ്യാപിതാപ്രകരണം 9

ദൃശിസ്വരൂപപരമാർഥദർശനപ്രകരണം 10

ഈക്ഷിതൃത്വപ്രകരണം 11

പ്രകാശപ്രകരണം 12

അചക്ഷുസ്ഷ്ട്വപ്രകരണം 13

സ്വപ്നസ്മൃതിപ്രകരണം 14

നാന്യദന്യത്പ്രകരണം 15

പാർഥിവപ്രകരണം 16

സമ്യങ്മതിപ്രകരണം 17

തത്ത്വമസിപ്രകരണം 18

അഥാത്മമനഃസംവാദപ്രകരണം 19

ഗദ്യബന്ധഃ പ്രഥമോ ഭാഗഃ

ശിഷ്യപ്രതിബോധവിധിപ്രകരണം 1

അഥ മോക്ഷസാധനോപദേശവിധിം വ്യാഖ്യാസ്യാമോ മുമുക്ഷൂണാം

ശ്രദ്ദധാനാനാമർഥിനാമർഥായ 1

തദിദം മോക്ഷസാധനം ജ്ഞാനം

സാധനസാധ്യാദനിത്യാത്സർവസ്മാദ്വിരക്തായ ത്യക്തപുത്രവിത്തലോകൈഷണായ

പ്രതിപന്നപരമഹംസപാരിവ്രാജായശമദമദയാദിയുക്തായ

ശാസ്ത്രപ്രസിദ്ധശിഷ്യഗുണസമ്പന്നായ ശുചയേ ബ്രാഹ്മണായ

വിധിവദുപസന്നായ ശിഷ്യായ ജാതികർമവൃത്തവിദ്യാഭിജനൈഃ പരീക്ഷിതായ

ബ്രൂയാത്പുനഃപുനഃ യാവദ്ഗ്രഹണം ദൃഢീഭവതി 2

ശ്രുതിശ്ച---ƒപരീക്ഷ്യ ലോകാൻ .തത്ത്വതോ ബ്രഹ്മവിദ്യാം ƒ

ഇതി ദൃഢഗൃഹീതാ ഹി വിദ്യാ ആത്മനഃ ശ്രേയസേ സന്തത്യൈ ച ഭവതി

ദ്യാദേതദേവ തതോ ഭൂയഃ ƒിതി

അന്യഥാ ച ജ്ഞാനപ്രാപ്ത്യഭാവാത്---ƒാചാര്യവാൻ പുരുഷോ വേദ ƒ,

ƒാചാര്യാദ്ധൈവ വിദ്യാ വിദിതാ ƒ, ƒാചാര്യഃ പ്ലവയിതാ ƒ,

ƒസമ്യഗ്ജ്ഞാനം പ്ലവ ഇഹോച്യതേ ƒിത്യാദിശ്രുതിഭ്യഃ, ƒുപദേക്ഷ്യന്തി

തേ ജ്ഞാനം, ƒിത്യാദിസ്മൃതേശ്ച 3

ശിഷ്യസ്യ ജ്ഞാനാഗ്രഹണം ച ലിംഗൈർബുദ്ധ്വാ അഗ്രഹണേ

ഹേതൂനധർമലൗകിക- പ്രമാദ- നിത്യാനിത്യവിവേകവിഷയാ-

തത്പ്രതിപക്ഷൈഃ ശ്രുതിസ്മൃതിവിഹിതൈഃ അപനയേത ,

അക്രോധാദിഭിരഹിംസാദിഭിശ്ച യമൈഃ, ജ്ഞാനവിരുദ്ധൈശ്ച നിയമൈഃ 4

അമാനിത്വാദിഗുണം ച ജ്ഞാനോപായം സമ്യക് ഗ്രാഹയേത് 5

ആചാര്യസ്തൂഹാപോഹഗ്രഹണധാരണശമദമദയാനുഗ്രഹാദിസമ്പന്നോ

ലബ്ധാഗമോ ദൃഷ്ടാദൃഷ്ടഭോഗേഷ്വനാസക്തഃ

ത്യക്തസർവകർമസാധനോ ബ്രഹ്മവിദ്ബ്രഹ്മണി സ്ഥിതോƒഭിന്നവൃത്തോ

ദംഭദർപകുഹകശാഠ്യമായാമാത്സര്യാനൃതാഹങ്കാരമമത്വാദിദോഷവർജിതഃ

കേവലപരാനുഗ്രഹപ്രയോജനോ വിദ്യോപയോഗാർഥീ പൂർവമുപദിഷേത്---ƒ

സദേവ സോമ്യേദമഗ്ര ആസീദേകമേവാദ്വിതീയം ƒ, ƒയത്ര നാന്യത്പശ്യതി ƒ, ƒ

ആത്മൈവേദം സർവം ƒ, ƒാത്മാ വാ ഇദമേക ഏവാഗ്ര ആസീത് ƒ, ƒസർവം ഖല്വിദം

ബ്രഹ്മ ƒിത്യാദ്യാഃ ആത്മൈക്യപ്രതിപാദനപരാഃ ശ്രുതീഃ 6

യത്സാക്ഷാദപരോക്ഷാദ്ബ്രഹ്മ ƒ, ƒയോƒശനായാപിപാസേ ƒ,

ƒനേതി നേതി ƒ, ƒസ്ഥൂലമനണു ƒ, ƒസ ഏഷ നേതി ƒ, അദൃഷ്ടം ദ്രഷ്ടൃ

ƒ, ƒവിജ്ഞാനമാനന്ദം ƒ, സത്യം ജ്ഞാനമനന്തം ƒ, അദൃശ്യേƒനാത്മ്യേ ƒ,

ƒസാ വാ ഏഷ മഹാനജ ആത്മാ ƒ, അപ്രാണോ ഹ്യമനാഃ ƒ, ƒസബാഹ്യാഭ്യന്തരോ ഹ്യജഃ

ƒ, വിജ്ഞാനഘന ഏവ ƒ, ƒനന്തരമബാഹ്യം ƒ,

ƒന്യദേവ തദ്വിദിതാദഥോ അവിദിതാത് ƒ, ƒാകാശോ വൈ നാമ ƒിത്യാദിശ്രുതിഭിഃ 7

സ്മൃതിഭിശ്ച---ƒന ജായതേ മ്രിയതേ വാ ƒ, ƒനാദത്തേ കസ്യചിത്പാപം

ƒ, ƒയഥാകാശസ്ഥിതോനിത്യം ƒ, ക്ഷേത്രജ്ഞം ചാപി മാം വിദ്ധി ƒ,

ƒന സത്തന്നാസദുച്യതേ ƒ, ƒനാദിത്വാന്നിർഗുണത്വാത് ƒ, ƒസമം

സർവേഷു ഭൂതേഷു ƒ, ƒുത്തമഃ പുരുഷസ്ത്വന്യഃ ƒ, ഇത്യാദിഭിഃ

ശ്രുത്യുക്തലക്ഷണാവിരുദ്ധാഭിഃ പരമാത്മാസംസാരിത്വപ്രതിപാദനപരാഭിഃ

തസ്യ സർവേണാനന്യത്വപ്രതിപാദനപരാഭിശ്ച 8

ഏവം ശ്രുതിസ്മൃതിഭിഃ ഗൃഹീതപരമാത്മലക്ഷണം ശിഷ്യം

സംസാരസാഗരാദുത്തിതീർഷും പൃച്ഛേത്---കസ്ത്വമസി സോമ്യേതി 9

സ യദി ബ്രൂയാത്---ബ്രാഹ്മണപുത്രഃ അദോന്വയഃ ബ്രഹ്മചാര്യാസം, ഗൃഹസ്ഥോ

വാ, ഇദാനീമസ്മി പരമഹംസപരിവ്രാട് സംസാരസാഗരാത് ജന്മമൃത്യുമഹാഗ്രാഹാത്

ഉത്തിതീർഷുരിതി 10

മൃദ്ഭാവം വാപദ്യതേ, തത്ര കഥം സംസാരാദുദ്ധർതുമിച്ഛസീതി നഹി

നദ്യാഃ അവരേ കൂലേ ഭസ്മീഭൂതേ നദ്യാഃ പാരം തരിഷ്യസീതി 11

സ യദി ബ്രൂയാത്---അന്യോƒഹം ശരീരാത് ശരീരം തു ജായതേ, മ്രിയതേ,

വയോഭിരദ്യതേ, ശാഖാഗ്ന്യാദിഭിശ്ച വിനാശ്യതേ, വ്യാധ്യാദിഭിശ്ച

പ്രയുജ്യതേ തസ്മിന്നഹം സ്വകൃതധർമാധർമവശാത് പക്ഷീ നീഡമിവ

പ്രവിഷ്ടഃ പുനഃ പുനഃ ശരീരവിനാശേ ധർമാധർമവശാത് ശരീരാന്തരം

യാസ്യാമി, പൂർവനീഡവിനാശേ പക്ഷീവ നീഡാന്തരം ഏവമേവാഹമനാദൗ സംസാരേ

ദേവമനുഷ്യതിര്യങ്നിരയസ്ഥാനേഷു സ്വകർമവശാദുപാത്തമുപാത്തം ശരീരം

ത്യജൻ, നവം നവം ച അന്യദുപാദദാനോ, ജന്മമരണപ്രബന്ധചക്രം

ഘടീയന്ത്രവത് സ്വകർമണാ ഭ്രാമ്യമാണഃ ക്രമേണേദം ശരീരമാസാദ്യ

സംസാരചക്രഭ്രമണാത് അസ്മാന്നിർവിണ്ണോ ഭഗവന്തമുപസന്നോƒസ്മി

സംസാരചക്രഭ്രമണപ്രശമായ തസ്മാന്നിത്യ ഏവാഹം ശരീരാദന്യഃ

ശരീരാണി ആഗച്ഛന്ത്യപഗച്ഛന്തി ച വാസാംസീവ പുരുഷസ്യേതി 12

ആചാര്യോ ബ്രൂയാത്---സാധ്വവാദീഃ, സമ്യക്പശ്യസി കഥം മൃഷാƒവാദീഃ

ബ്രാഹ്മണപുത്രോƒദോന്വയോ ബ്രഹ്മചാര്യാസം, ഗൃഹസ്ഥോ വാ, ഇദാനീമസ്മി

പരമഹംസപരിവ്രാഡിതി 13

തം പ്രതി ബ്രൂയാദാചാര്യഃ---സ യദി ബ്രൂയാത് ഭഗവൻ, കഥമഹം

മൃഷാƒവാദിഷമിതി 14

യതസ്ത്വം ഭിന്നജാത്യന്വയസംസ്കാരം ശരീരം ജാത്യന്വയവർജിതസ്യാത്മനഃ

പ്രത്യഭ്യജ്ഞാസീഃ ബ്രാഹ്മണപുത്രോƒദോന്വയ ഇത്യാദിനാ വാക്യേനേതി 15

സ യദി പൃച്ഛേത് കഥം ഭിന്നജാത്യന്വയസംസ്കാരം ശരീരം, കഥം

വാ അഹം ജാത്യന്വയസംസ്കാരവർജിത ഇതി 16

ആചാര്യോ ബ്രൂയാത്---ശൃണു സോമ്യ യഥേദം ശരീരം ത്വത്തോ ഭിന്നം

ഭിന്നജാത്യന്വയസംസ്കാരം,

ത്വം ച ജാത്യന്വയസംസ്കാരവർജിതഃ, ഇത്യുക്ത്വാ തം

സ്മാരയേത്---സ്മർതുമർഹസി സോമ്യ, പരമാത്മാനം സർവാത്മാനം

യഥോക്തലക്ഷണം ശ്രാവിതോƒസി ƒസദേവ സോമ്യേദം ƒിത്യാദിഭിഃ ശ്രുതിഭിഃ

സ്മൃതിഭിശ്ച ലക്ഷണം ച തസ്യ ശ്രുതിഭിഃ സ്മൃതിഭിശ്ച 17

ലബ്ധപരമാത്മലക്ഷണസ്മൃതയേ ബ്രൂയാത്---യോƒസാവാകാശനാമാ

നാമരൂപാഭ്യാമർഥാന്തരഭൂതഃ അശരീരഃ അസ്ഥൂലാദിലക്ഷണഃ

അപഹതപാപ്മാദിലക്ഷണശ്ച

സർവൈഃ സംസാരധർമൈഃ അനാഗന്ധിതഃ ƒയത്സാക്ഷാദപരോക്ഷാദ്ബ്രഹ്മ

ƒ, ƒയ ആത്മാ സർവാന്തരഃ , ƒദൃഷ്ടോ ദ്രഷ്ടാ അശ്രുതഃ ശ്രോതാ

അമതോ മന്താ അവിജ്ഞാതോ വിജ്ഞാതാƒ, നിത്യവിജ്ഞാനസ്വരൂപഃ അനന്തരഃ

ആത്മാ സർവസ്യ, അശനായാദിവർജിതഃ, ആവിർഭാവതിരോഭാവവർജിതശ്ച,

സ്വാത്മവിലക്ഷണയോഃ നാമരൂപയോഃ ജഗദ്ഭൂതബീജയോഃ സ്വാത്മസ്ഥയോഃ

തത്ത്വാന്യത്വാഭ്യാമനിർവചനീയയോഃ സ്വയംവേദ്യയോഃ

സദ്ഭാവമാത്രേണാചിന്ത്യശക്തിത്വാദ് വ്യാകർതാ അവ്യകൃതയോഃ 18

തേ നാമരൂപേ അവ്യാകൃതേ സതീ വ്യാക്രിയമാണേ തസ്മാദേതസ്മാദാത്മന

ആകാശനാമാകൃതീ സംവൃത്തേ തച്ചാകാശാഖ്യം ഭൂതമനേന പ്രകാരേണ

പരമാത്മനഃ സംഭൂതം പ്രസന്നാദിവ സലിലാന്മലമിവ ഫേനം ന സലിലം ന

ച സലിലാദത്യന്തഭിന്നം ഫേനം സലിലവ്യതിരേകേണാദർശനാത് സലിലം

തു സ്വച്ഛം അന്യത് ഫേനാന്മലരൂപാത് ഏവം പരമാത്മാ നാമരൂപാഭ്യാമന്യഃ

ഫേനസ്ഥാനീയാഭ്യാം ശുദ്ധഃ പ്രസന്നഃ തദ്വിലക്ഷണഃ

തേ നാമരൂപേ അവ്യാകൃതേ സതീ വ്യാക്രിയമാണേ ഫേനസ്ഥാനീയേ

ആകാശനാമാകൃതീ സംവൃത്തേ 19

തതോƒപി സ്ഥൂലഭവമാപദ്യമാനേ നാമരൂപേ വ്യാക്രിയമാണേ വായുഭാവമാപദ്യേതേ,

തതോƒപ്യഗ്നിഭാവം, അഗ്നേരബ്ഭാവം, തതഃ പൃഥ്വീഭാവം ഇത്യേവങ്ക്രമേണ

പൂർവപൂർവാനുപ്രവേശേന പഞ്ചമഹാഭൂതാനി പൃഥിവ്യന്താന്യുത്പന്നാനി തതഃ

പഞ്ചമഹാഭൂതഗുണവിശിഷ്ടാ പൃഥ്വീ പൃഥ്വ്യാശ്ച പഞ്ചാത്മിക്യോ

വ്രീഹിയവാദ്യാ ഓഷധയോ ജായന്തേ താഭ്യോ ഭക്ഷിതാഭ്യോ ലോഹിതം ച

ശുക്രം ച സ്ത്രീപുംസശരീരസംബന്ധി ജായതേ തദുഭയമൃതുകാലേ

അവിദ്യാപ്രയുക്തകാമഖജനിർമഥനോദ്ധൃതം മന്ത്രസംസ്കൃതം ഗർഭാശയേ

നിഷിച്യതേ തത്സ്വയോനിരസാനുപ്രവേശേന വിവർധമാനം ഗർഭീഭൂതം

നവമേ ദശമേ വാ മാസി സഞ്ജായതേ 20

തജ്ജാതം ലബ്ധനാമാകൃതികം ജാതകർമാദിഭിഃ മന്ത്രസംസ്കൃതം

പുനഃ ഉപനയനസംസ്കാരയോഗേന ബ്രഹ്മചാരിസഞ്ജ്ഞം ഭവതി

തദേവ ശരീരം പത്നീയോഗസംസ്കാരയോഗേന ഗൃഹസ്ഥസഞ്ജ്ഞം

ഭവതി തദേവ വനസ്ഥസംസ്കാരേണ താപസസഞ്ജ്ഞം ഭവതി തദേവ

ക്രിയാവിനിവൃത്തിനിമിത്തസംസ്കാരേണ പരിവ്രാട്സഞ്ജ്ഞം ഭവതി ഇത്യേവം

ത്വത്തോ ഭിന്നം ഭിന്നജാത്യന്വയസംസ്കാരം ശരീരം 21

മനശ്ചേന്ദ്രിയാണി ച നാമരൂപാത്മകാന്യേവ ƒന്നമയം ഹി സോമ്യ മനഃ ƒ

ഇത്യാദിശ്രുതിഭ്യഃ 22

കഥം ചാഹം ഭിന്നജാത്യന്വയസംസ്കാരവർജിത ഇത്യേതച്ഛൃണു യോƒസൗ

നാമരൂപയോർവ്യാകർതാ നാമരൂപധർമവിലക്ഷണഃ സ ഏവ നാമരൂപേ വ്യാകുർവൻ

സൃഷ്ട്വേദം ശരീരം സ്വയം സംസ്കാരധർമവർജിതോ നാമരൂപേ ഇഹ

പ്രവിഷ്ടഃ അന്യൈരദൃഷ്ടഃ സ്വയം പശ്യൻ, തഥാƒശ്രുതഃ ശ്രുണ്വൻ,

അ-

മതോ മന്വാനോ, അവിജ്ഞാതോ വിജാനൻ---ƒസർവാണി രൂപാണി വിചിത്യ ധീരോ

നാമാനി കൃത്വാƒഭിവദൻ യദാസ്തേ ƒിതി അസ്മിന്നർഥേ ശ്രുതയഃ സഹസ്രശഃ

ƒതത്സൃഷ്ട്വാ തദേവാനുപ്രാവിശത് ƒ, ƒന്തഃ പ്രവിഷ്ടഃ ശാസ്താ ജനാനാം

ƒ, ƒസ ഏഷ ഇഹ പ്രവിഷ്ടഃ ƒ, ƒേഷ ത ആത്മാ ƒ, ƒസ ഏതമേവ സീമാനം

വിദാര്യൈതയാ ദ്വാരാ പ്രാപദ്യത ƒ, ƒേഷ സർവേഷു ഭൂതേഷു ഗൂഢോƒƒത്മാ ƒ,

ƒസേയം ദേവതൈക്ഷത ഹന്താഹമിമാസ്തിസ്രോ ദേവതാഃ ƒിത്യാദ്യാഃ 23

സ്മൃതയോƒപി ƒാത്മൈവ ദേവതാഃ സർവാഃ ƒ, ƒനവദ്വാരേ പുരേ ദേഹീ ƒ,

ƒക്ഷേത്രജ്ഞം ചാപി മാം വിദ്ധി ƒ, ƒസമഃ സർവേഷു ഭൂതേഷു ƒ, ƒ

ഉപദ്രഷ്ടാനുമന്താ ച ƒ, ƒുത്തമഃ പുരുഷസ്ത്വന്യഃ ƒ, അശരീരം ശരീരേഷു

ƒിത്യാദ്യഃ തസ്മാത് ജാത്യന്വ്യയസംസ്കാരവർജിതതസ്ത്വമിതി സിദ്ധം 24

സ യദി ബ്രൂയാത്---അന്യ ഏവാഹമജ്ഞഃ സുഖീ ദുഃഖീ ബദ്ധഃ

സംസാരീ, അന്യോƒസൗ മദ്വിലക്ഷണഃ അസംസാരീ ദേവഃ, തമഹം

ബല്യുപഹാരനമസ്കാരാദിഭിഃ വർണാശ്രമകർമഭിശ്ചാരാധ്യ

സംസാരസാഗരാദുത്തിതീർഷുരസ്മി, കഥമഹം സ ഏവേതി 25

ആചാര്യോ ബ്രൂയാത്---നൈവം സോമ്യ പ്രതിപത്തുമർഹസി,

പ്രതിഷിദ്ധത്വാദ്ഭേദപ്രതിപത്തേഃ കഥം പ്രതിഷിദ്ധാ

ഭേദപ്രതിപത്തിരിത്യത ആഹ---ƒന്യോƒസാവന്യോƒഹമസ്മീതി ന സ വേദ

ƒ, ƒബ്രഹ്മ തം പരാദാദ്യോƒന്യത്രാത്മനോ ബ്രഹ്മ വേദ ƒ, മൃത്യോഃ സ

മൃത്യുമാപ്നോതി യ ഇഹ നാനേവ പശ്യതി ƒ

ഇത്യേവമാദ്യാഃ 26

ഏതാ ഏവ ശ്രുതയോ ഭേദപ്രതിപത്തേഃ സംസാരഗമനം ദർശയന്തി 27

അഭേദപ്രതിപത്തേശ്ച മോക്ഷം ദർശയന്തി സഹസ്രശഃ---ƒ

സ ആത്മാ തത്ത്വമസി ƒിതി പരമാത്മഭാവം വിധായ ƒാചാര്യവാൻ

പുരുഷോ വേദ ƒിത്യുക്ത്വാ ƒതസ്യ താവദേവ ചിരം ƒിതി മോക്ഷം

ദർശയന്ത്യഭേദവിജ്ഞാനാദേവ സത്യാഭിസന്ധസ്യ അതസ്കരസ്യേവ

ദാഹാദ്യഭാവവത് സംസാരാഭാവം ദർശയന്തി ദൃഷ്ടാന്തേന,

ഭേദദർശനാദസത്യാഭിസന്ധസ്യ സംസാരഗമനം ദർശയന്തി തസ്കരസ്യേവ

ദാഹാദിദൃഷ്ടാന്തേന 28

ƒത ഇഹ വ്യാഘ്രോ വാ ƒിത്യാദിനാ ച അഭേദദർശനാത് ƒസ സ്വരാട് ഭവതി ƒ

ഇത്യുക്ത്വാ തദ്വിപരീതേന ഭേദദർശനേന സംസാരഗമനം ദർശയന്തി---ƒ

അഥ യേƒന്യഥാƒതോ വിദുരന്യരാജാനസ്തേ ക്ഷയ്യലോക ഭവന്തി ƒിതി

പ്രതിശാഖം തസ്മാത് മൃഷൈവൈവമവാദീഃ---ബ്രാഹ്മണപുത്രോƒദോന്വയഃ

സംസാരീ പരമാത്മവിലക്ഷണ ഇതി 29

തസ്മാത് പ്രതിഷിദ്ധത്വാദ്ഭേദദർശനസ്യ, ഭേദവിഷയത്വാച്ച

കർമോപാദാനസ്യ, കർമസാധനത്വാച്ച യജ്ഞോപവീതാദേഃ കർമസാധനോപാദാനസ്യ

പരമാത്മാഭേദപ്രതിപത്ത്യ പ്രതിഷേധഃ കൃതോ വേദിതവ്യഃ കർമണാം

തത്സാധനാനാം ച യജ്ഞോപവീതാദീനാം പരമാത്മാഭേദപ്രതിപത്തിവിരുദ്ധത്വാത്

സംസാരിണോ ഹി കർമാണി വിധീയന്തേ തത്സാധനാനി ച യജ്ഞോപവീതാദീനി,

ന പരമാത്മനോƒഭേദദർശിനഃ

ഭേദദർശനമാത്രേണ ച തതോƒന്യത്വം 30

യദി കർമാണി കർതവ്യാനി, ന നിവർതയിഷിതാനി, കർമസാധനാസംബന്ധിനഃ

കർമനിമിത്തജാത്യാശ്രമാദ്യസംബന്ധിനശ്ച പരമാത്മനശ്ച

ആത്മനൈവാഭേദപ്രതിപത്തിം നാവക്ഷ്യത് ƒസ ആത്മാ തത്ത്വമസി ƒ

ഇത്യേവമാദിഭിർനിശ്ചിതരൂപൈർവാക്യൈഃ, ഭേദപ്രതിപത്തിനിന്ദാം ച

നാഭ്യധാസ്യത് ƒേഷ നിത്യോ മഹിമാ ബ്രാഹ്മണസ്യƒ, ƒനന്വാഗതം

പുണ്യേനാനന്വാഗതം പാപേന അത്ര സ്തേനോƒസ്തേനഃ ƒിത്യാദിനാ 31

കർമാസംബന്ധിസ്വരൂപത്വം കർമനിമിത്തവർണാദ്യസംബന്ധരൂപതാം ച

നാഭ്യധാസ്യത്, കർമാണി ച കർമസാധനാനി ച യജ്ഞോപവീതാദീനി

യദ്യപരിതിത്യാജയിഷിതാനി തസ്മാത് സസാധനം കർമ പരിത്യക്തവ്യം

മുമുക്ഷുണാ, പരമാത്മാƒഭേദദർശനവിരോധാത്, ആത്മാ ച പര ഏവേതി

പ്രതിപത്തവ്യോ യഥാശ്രുത്യുക്തലക്ഷണഃ 32

സ യദി ബ്രൂയാത്---ഭഗവൻ, ദഹ്യമാനേ ഛിദ്യമാനേ വാ

ദേഹേ പ്രത്യക്ഷാ വേദനാ, അശനായാദിനിമിത്തം ച പ്രത്യക്ഷം

ദുഃഖം മമ പരശ്ചായമാത്മാ, ƒയമാത്മാƒപഹതപാപ്മാ വിജരോ

വിമൃത്യുർവിശോകോ വിജിഘിത്സോƒപിപാസഃ സർവഗന്ധരസവർജിതഃ ƒ

ഇതി ശ്രൂയതേ സർവശ്രുതിഷു സ്മൃതിഷു ച കഥം തദ്വിലക്ഷണഃ

അനേകസംസാരധർമസംയുക്തഃ പരമാത്മാനമാത്മത്വേന ച മാം സംസാരിണം

പരമാത്മത്വേന അഗ്നിമിവ ശീതത്വേന പ്രതിപദ്യേയം? സംസാരീ ച സൻ

സർവാഭ്യുദയനിഃശ്രേയസസാധനേ അധികൃതഃ അഭ്യുദയനിഃശ്രേയസസാധനാനി

കർമാണി തത്സാധനാനി ച യജ്ഞോപവീതാദീനി കഥം

പരിത്യജേയമിതി 33

തം പ്രതി ബ്രൂയാത്---യദവോചോ ദഹ്യമാനേ ഛിദ്യമാനേ വാ ദേഹേ പ്രത്യക്ഷാ

വേദനോപലഭ്യതേ മമേതി തദസത് കസ്മാത്? ദഹ്യമാനേ ഛിദ്യമാന ഇവ

വൃക്ഷേ ഉപലബ്ധുരുപലഭ്യമാനേ കർമണി ശരീരേ ദാഹച്ഛേദവേദനായാ

ഉപലഭ്യമാനത്വാത് ദാഹാദിസമാനാശ്രയൈവ വേദനാ യത്ര ഹി ദാഹഃ ഛേദോ

വാ ക്രിയതേ തത്രൈവ വ്യപദിശതി ദാഹാദിവേദനാം ലോകഃ, ന വേദനാം

ദാഹാദ്യുപലബ്ധരീതി കഥം? ക്വ തേ വേദനേതി പൃഷ്ടഃ ശിരസി

മേ വേദനാ ഉരസി ഉദരേ ഇതി വാ യത്ര ദാഹാദിസ്തത്രൈവ വ്യപദിശതി,

ന തൂപലബ്ധരീതി യദുപലബ്ധരി വേദനാ സ്യാത്, വേദനാനിമിത്തം വാ

ദാഹച്ഛേദാദി, വേദനാശ്രയത്വേനോപദിശേദ്ദാഹാദ്യാശ്രയവത് 34

സ്വയം ച നോപലഭ്യേത ചക്ഷുർഗതരൂപവത് തസ്മാത്

വേദനാ ഭാവരൂപത്വാച്ച സാശ്രയാ തണ്ഡുലപാകവത് വേദനാസമാനാശ്രയ

ഏവ തത്സംസ്കാരഃ സ്മൃതിസമാനകാല ഏവോപലഭ്യമാനത്വാത് വേദനാവിഷയഃ

തന്നിമിത്തവിഷയശ്ച ദ്വേഷോƒപി സംസ്കാരസമാനാശ്രയ ഏവ തഥ

ചോക്തം---ƒരൂപസംസ്കാരതുല്യാƒƒധീ രാഗദ്വേഷൗ ഭയം ച യത്

ഗൃഹ്യതേ ധീശ്രയം തസ്മാജ്ജ്ഞാതാ ശുദ്ധോƒഭയഃ സദാ ƒ 35

കിമാശ്രയാഃ പുനാ രൂപാദിസംസ്കാരാദയ ഇതി ഉച്യതേ യത്ര കാമാദയഃ

ക്വ പുനസ്തേ കാമാദയഃ? ƒകാമഃ സങ്കൽപോ വിചികിത്സാ ƒിത്യാദിശ്രുതേഃ

ബുദ്ധാവേവ തത്രൈവ രൂപാദിസംസ്കാരാദയോƒപി, ƒകസ്മിന്നു രൂപാണി

പ്രതിഷ്ഠിതാനീതി ഹൃദയേ ƒിതി ശ്രുതേഃ ƒകാമാ യേƒസ്യ ഹൃദി ശ്രിതാഃƒ,

ƒതീർണോ ഹി യദാ സർവാൻ ശോകാൻ ഹൃദയസ്യƒ, ƒസംഗോ ഹ്യയംƒ, ƒ

തദ്വാ അസ്യൈതദതിച്ഛന്ദാഃƒിത്യാദിശ്രുതിഭ്യഃ, ƒവികാര്യോƒയമുച്യതേƒ, ƒ

അനാദിത്വാന്നിർഗുണത്വാത്ƒിത്യാദി ഇച്ഛാദ്വേഷാദി ച ക്ഷേത്രസ്യൈവ വിഷയസ്യ

ധർമോ നാത്മന ഇതി സ്മൃതിഭ്യശ്ച കർമസ്ഥൈവാശുദ്ധിഃ നാത്മസ്ഥാ ഇതി 36

അതോ രൂപാദിസംസ്കാരാദ്യശുദ്ധിസംബന്ധാഭാവാത് ന പരസ്മാദാത്മനോ

വിലക്ഷണസ്ത്വമിതി പ്രത്യക്ഷാദിവിരോധാഭാവാത് യുക്തം പര

ഏവാത്മാƒഹമിതി പ്രതിപത്തും---ƒതദാത്മാനമേവാവേദഹം ബ്രഹ്മാസ്മി ƒ,

ƒകേധൈവാനുദ്രഷ്ടവ്യം ƒ, ƒഹമേവാƒധസ്താത് ƒ, ƒാത്മൈവാƒധസ്താത് ƒ,

ƒസർവമാത്മാനം പശ്യേത് ƒ, ƒസ ഏഷോƒകലഃ ƒ, ƒനന്തരമബാഹ്യം ƒ,

ƒസബാഹ്യാഭ്യന്തരോ

ഹ്യജഃ ƒ, ƒബ്രഹ്മൈവേദം ƒ, ƒേതയാ ദ്വാരാ പ്രാപദ്യത ƒ, ƒപ്രജ്ഞാനസ്യ

നാമധേയാനി ƒ, ƒസത്യം ജ്ഞാനമനന്തം ബ്രഹ്മ ƒ, ƒതസ്മാദ്വാ ƒ, ƒ

തത്സൃഷ്ട്വാ തദേവാനുപ്രാവിശത് ƒ, ƒേകോ ദേവഃ സർവഭൂതേഷു ഗൂഢഃ

സർവവ്യാപീ ƒ, ƒശരീരം ശരീരേഷു ƒ, ƒന ജായതേ മ്രിയതേ ƒ, ƒ

സ്വപ്നാന്തം ജാഗരിതാന്തം ƒ, ƒസ മ ആത്മേതി വിദ്യാത് ƒ, ƒയസ്തു സർവാണി

ഭൂതാനി ƒ, തദേജതി തന്നൈജതി ƒ, ƒവേനസ്തത്പശ്യൻ ƒ, ƒതദേവാഗ്നിഃ ƒ,

ƒഹം മധുരഭവം സൂര്യശ്ച ƒ, ƒന്തഃ പ്രവിഷ്ടഃ ശാസ്താ ജനാനാം ƒ, ƒ

സദേവ സോമ്യ ƒ, ƒതത്സത്യം സ ആത്മാ തത്ത്വമസി ƒിത്യാദിശ്രുതിഭ്യഃ 37

സ്മൃതിഭ്യശ്ച---ƒപൂഃ പ്രാണിനഃ സർവഗുഹാശയസ്യ ƒ, ƒ

ആത്മൈവ ദേവതാഃ ƒ, ƒനവദ്വാരേ പുരേ ƒ, ƒസമം സർവേഷു ഭൂതേഷു ƒ, ƒ

വിദ്യാവിനയസമ്പന്നേ ƒ, ƒവിഭക്തം വിഭക്തേഷു ƒ, ƒവാസുദേവഃ സർവം ƒ

ഇത്യാദിഭ്യഃ ഏക ഏവാത്മാ പരം ബ്രഹ്മ സർവസംസാരധർമവിനിർമുക്തസ്ത്വമിതി

സിദ്ധം 38

സ യദി ബ്രൂയാത്---യദി ഭഗവൻ ƒനന്തരോƒബാഹ്യഃ ƒ, ƒ

സബാഹ്യാഭ്യന്തരോ ഹ്യജഃ ƒ, ƒകൃത്സ്നഃ ƒ,

ƒപ്രജ്ഞാനഘന ഏവ ƒസൈന്ധവഘനവദാത്മാ സർവമൂർതിഭേദവർജിതഃ

ആകാശവദേകരസഃ, തർഹി കിമിദം ദൃശ്യതേ ശ്രൂയതേ വാ സാധ്യം സാധനം

വാ സാധകശ്ചേതി ശ്രുതിസ്മൃതിലോകപ്രസിദ്ധം വാദിശതവിപ്രതിപത്തിവിഷയ

ഇതി 39

ആചാര്യോ ബ്രൂയാത്---അവിദ്യാകൃതമേതദ്യദിദം ദൃശ്യതേ

ശ്രൂയതേ വാ, പരമാർഥതസ്ത്വേക ഏവാത്മാ അവിദ്യാദൃഷ്ടേഃ അനേകവത്

ആഭസതേ, തിമിരദൃഷ്ട്യാ അനേകചന്ദ്രവത് ƒയത്ര വാ അന്യദിവ

സ്യാത് ƒ, ƒയത്ര ഹി ദ്വൈതമിവ ഭവതി തദിതര ഇതരം പശ്യതി

ƒ, ƒമൃത്യോഃ സ മൃത്യുമാപ്നോതി ƒ, ƒഥ യത്രാന്യത്പശ്യതി

അന്യച്ഛൃണോതി അന്യദ്വിജാനാതി തദൽപം, അഥ യദൽപം തന്മർത്യമിതി

ƒ, ƒവാചാരംഭണം വികാരോ നാമധേയം മൃത്തികേത്യേവ സത്യം ƒ, ƒ

അന്യോƒസാവന്യോƒഹം ƒിതി ഭേദദർശനനിന്ദോപപത്തേരവിദ്യാകൃതം ദ്വൈതം

ƒകേമേവാദ്വിതീയം ƒ, ƒയത്ര ത്വസ്യ ƒ, ƒതത്ര കോ മോഹഃ കഃ ശോകഃ ƒ

ഇത്യാദ്യേകത്വവിധിശ്രുതിഭ്യശ്ചേതി 40

യദ്യേവം ഭഗവൻ, കിമർഥം ശ്രുത്യാ സാധ്യസാധനാദിഭേദ ഉച്യതേ

ഉത്പത്തിഃ പ്രലയശ്ചേതി 41

അത്രോച്യതേ---അവിദ്യാവത ഉപാത്തശരീരാദിഭേദസ്യ

ഇഷ്ടാനിഷ്ടയോഗിനമാത്മാനം മന്യമാനസ്യ

സാധനൈരേവേഷ്ടാനിഷ്ടപ്രാപ്തിപരിഹാരോപായവിവേകമജാനതഃ ഇഷ്ടപ്രാപ്തിം

ചാനിഷ്ടപരിഹാരം ചേച്ഛതഃ ശനൈസ്തദ്വിഷയമജ്ഞാനം നിവർതയിതും

ശാസ്ത്രം ന സാധ്യസാധനാദിഭേദം വിധത്തേ അനിഷ്ടരൂപഃ സംസാരോ

ഹി സ ഇതി തദ്ഭേദദൃഷ്ടിമേവാവിദ്യാം സംസാരമുന്മൂലയതി ഉത്പത്തിഃ

പ്രലയാദ്യേകത്വോപപത്തിപ്രദർശനേന 42

അവിദ്യായാമുന്മൂലിതായാം ശ്രുതിസ്മൃതിന്യായേഭ്യഃ ƒനന്തരമബാഹ്യം ƒ,

ƒസബാഹ്യാഭ്യന്തരോ ഹ്യജഃ ƒ, ƒസൈന്ധവഘനവത് ƒ, ƒപ്രജ്ഞാനഘന

ഏവൈക ആത്മാ ƒ, ƒാകാശവത്പരിപൂർണഃ ƒിത്യത്രൈവ ഏകാ പ്രജ്ഞാപ്രതിഷ്ഠാ

പരമാർഥദർശിനോ ഭവതി, ന സാധ്യസാധനോത്പത്തിപ്രലയാദിഭേദേന

അശുദ്ധിഗന്ധോƒപ്യുപപദ്യതേ 43

തച്ചൈതത് പരമാർഥദർശനം പ്രതിപത്തുമിച്ഛതാ

വർണാശ്രമാദ്യഭിമാനകൃതപാങ്ക്തരൂപപുത്രവിത്തലോകൈഷണാദിഭ്യോ

വ്യുത്ഥാനം കർതവ്യം സമ്യക്പ്രത്യയവിരോധാത്തദഭിമാനസ്യ

ഭേദദർശനപ്രതിഷേധാർഥോപപത്തിശ്ചോപപദ്യതേ

നഹ്യേകസ്മിന്നാത്മന്യസംസാരിത്വബുദ്ധൗ ശാസ്ത്രന്യായോത്പാദിതായാം തദ്വിപരീതാ

ബുദ്ധിർഭവതി നഹ്യഗ്നൗ ശീതത്വബുദ്ധിഃ ശരീരേ വാ അജരാമരണബുദ്ധിഃ

തസ്മാദവിദ്യാകാര്യത്വാത് സർവകർമണാം തത്സാധനാനാം ച യജ്ഞോപവീതാദീനാം

പരമാർഥദർശനനിഷ്ഠേന ത്യാഗഃ കർതവ്യഃ 44

ഓം തത് സത്